De vorige week op 93-jarige leeftijd in Tilburg overleden Henk Buck was emeritus hoogleraar organische chemie aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hij ontving in 1967 als een van de eersten de gouden medaille van de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging, een belangrijke scheikundeprijs, voor zijn onderzoek aan carboniumionen.
Maar Buck werd 23 jaar later vooral bekend door wat later de ‘affaire-Buck’ zou gaan heten – een wetenschappelijke misstand die draaide om een mogelijk medicijn tegen aids.
Op 12 april 1990 is Buck op slag even wereldberoemd. Het NOS Journaal wijdt die avond bijna een kwartier aan een doorbraak die „een eind kan maken aan de dodelijke ziekte aids”. Buck heeft „fosfaatgemethyleerd dna” gemaakt, dat zou binden aan hiv, het virus dat aids veroorzaakt. In het Amsterdamse lab van de kersverse hoogleraar virologie Jaap Goudsmit remt de stof het virus. Ze publiceren daarover in het wetenschappelijke toptijdschrift Science. Binnen- en buitenlandse media buitelen over hem heen. Tegen de NOS zegt Buck dat hij verwacht dat aids binnen een paar jaar de wereld uit zal zijn.
Buck wordt in die tijd door collega’s steevast gekenschetst als een gedreven onderzoeker, een harde werker én een ongelofelijke optimist. Hij is een gerespecteerd onderzoeker.
Maar nog geen dag na de NOS-uitzending trekt microbioloog Huub Schellekens fel van leer over de valse hoop die Buck wekt bij patiënten met de, in die tijd, dodelijke ziekte. Niet veel later volgt kritiek van collega’s en blijken de buisjes uit Bucks lab helemaal geen aangepast dna te bevatten. Het Science-artikel wordt teruggetrokken. Collega-onderzoeker Goudsmit komt er met een reprimande vanaf en vervolgt na tien depressieve jaren zijn carrière. Buck, dan 60 jaar, moet vertrekken en gaat vervroegd met pensioen.
Prachtige sopraan
Henk Buck was de zoon van Frans Buck, een bekende organist in de Dordtse Bonifaciuskerk. De jonge Buck had een prachtige sopraan, men dacht dat hij zanger zou worden. Hij ging in de jaren veertig zelfs op tournee. Toen hij ouder werd, koos hij voor de chemie maar muziek bleef belangrijk.
In een aflevering van televisieprogramma Andere Tijden in 2005 verklaarde Buck dat hij altijd al te enthousiast op dingen reageerde en zich destijds niet genoeg bewust was van de impact van zijn uitspraken over zijn onderzoek. Spijt had hij niet, zei hij. „Ik heb naar eer en geweten gewerkt.”
Als wetenschappelijke eenling schreef Buck tot 2015 af en toe een wetenschappelijk artikel over de eigenschappen van aangepast dna. De affaire zou zijn leven lang een pijnlijk punt blijven. Tijdens een interview met dagblad Trouw in 2017 werden zijn ogen regelmatig vochtig als hij erover vertelde.
Ook voor Goudsmit bleef het pijnlijk. In 2021 bekende hij in een interview met NRC dat hij Buck nadien nooit meer had gesproken. Twee maanden voor Bucks dood sprak Goudsmit hem eindelijk, laat hij nu desgevraagd weten, maar niet over de affaire. Ze zouden er later nog eens over bellen. Zover kwam het niet meer.
Leeslijst
