Het kleine Guyana vreest annexatie van olierijke regio door buurland Venezuela

Auto’s rijden stapvoets de veerboot op. Brommers zoeken snel een plekje, passagiers rennen een trap op voor het beste uitzicht op het dek. Terwijl het kolossale vaartuig het kustplaatsje Parika achter zich laat, strekt de brede Essequibo rivier zich uit in het noorden van Guyana. Zonlicht glinstert op het water, met aan weerszijden groene stroken jungle.

„Ook al woon ik hier mijn hele leven al, dit uitzicht blijft prachtig. Niemand moet proberen dit gebied van ons af te pakken”, zegt Sharon Robson (57) met een felle blik in haar ogen, terwijl ze over de reling hangt en naar de horizon tuurt. Als de boot na anderhalf uur het grensplaatsje Supenaam bereikt stapt ze met haar moeder en twee dochters van de veerboot die het westelijk en oostelijk deel van Guyana met elkaar verbindt. Robson neemt de bus naar een bijeenkomst in Anna Regina, een dorp verderop langs de kust.

Langs de weg in de regio Essequibo – een gebied vier keer groter dan Nederland en rijk aan olie, goud en andere natuurlijke rijkdommen – staan borden met daarop de landkaart van Guyana en in grote letters ‘Essequibo hoort bij ons’, geschreven. Een ingepolderd landschap, uitgestrekte rijstvelden, overstekende koeien en elektriciteitspalen met Guyanese vlaggen. Op de radio klinken strijdliederen in het bajan (een regionale Creoolse taal) waarin de bergen en bossen van Essequibo worden bezongen „die nooit worden opgegeven”.

Achter die nationalistische eensgezindheid heerst spanning en angst in Guyana, het Zuid-Amerikaanse land dat grenst aan Suriname, Brazilië en Venezuela. Dat heeft alles te maken met het grote, machtige buurland Venezuela waar Guyana een eeuwenoud en sluimerend grensdispuut mee heeft. Dat dispuut dreigt te escaleren: in de afgelopen weken werden militairen naar de grens gestuurd, deze zondag wordt in Venezuela een referendum gehouden over de toekomst van Essequibo. Het conflict kan grote gevolgen hebben voor de hele regio.

Nederlandse kolonie

De grenskwestie speelt al sinds de koloniale tijd. In 1899 werden de grenzen bepaald tussen Venezuela en Guyana, dat destijds Engels was, nadat het langer dan tweehonderd jaar een Nederlandse kolonie was geweest. Venezuela was destijds al onafhankelijk van Spanje en claimde dat Essequibo voor die tijd al bij hen hoorde. Het oordeel van een internationale commissie van juristen was vooral in het voordeel van Engeland.

De Venezolaanse regering verzette zich tegen de arbitrage – er zouden procedurele fouten zijn gemaakt – en probeerde de grenskwestie weer op de agenda te krijgen toen Guyana in 1963 onafhankelijk zou worden. Tot een echte oplossing kwam het nooit, maar ook niet tot een escalatie.

Die kwam pas in 2015, toen Guyana concessies verleende aan de Amerikaanse oliegigant ExxonMobil om op zoek te gaan naar oliereserves in het zeegebied rondom Essequibo. Vanaf dat moment speelde de grenskwestie steeds vaker op, zeker toen er grote oliereserves in het gebied werden gevonden en Guyana besloot om het conflict te beslechten via het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Dit proces werd echter door Venezuela geboycot.

Voor Maduro is de grenskwestie inzet van een grote nationale campagne. Hij wil dat de Venezolaanse bevolking zich in een referendum uitspreekt over de vraag of Essequibo bij Venezuela hoort en of de inwoners het Venezolaanse staatsburgerschap zouden moeten krijgen, dan wel dat het gebied geannexeerd kan worden. Deze zondag, 3 december, wordt dit referendum gehouden. Met oorlogsretoriek en beelden van militaire trainingen en legereenheden die naar de grens worden gestuurd probeert Maduro een gevoel van nationalisme en eenheid in zijn land te creëren.

Benauwd gevoel

Bij de 800.000 inwoners van Guyana – een mix van nazaten van contractarbeiders uit India, nazaten van Afrikaanse slaafgemaakten en inheemse inwoners – wekt dit een benauwd gevoel op. Vooral in Essequibo leeft de angst dat Maduro het gebied binnenvalt als de uitslag van het referendum in zijn voordeel uitpakt. „Maduro zegt steeds dat Essequibo bij Venezuela hoort. Hij wil ons het Venezolaanse staatsburgerschap geven maar wij zijn Guyanezen!” zegt Safira Armina Kamal (57), een moeder van drie kinderen uit het dorp Anna Regina. Ze draagt een wit T-shirt met daarop ‘Essequibo belongs to Guyana’ geschreven.

Het dorp – ooit een Nederlandse plantage, en later Engels – ontleent de naam aan de twee dochters van de toenmalige plantagehouder, die in een nabijgelegen kreek verdronken. Dit weekend is de oude plantage het centrum van verzet tegen de plannen van Maduro en zijn referendum. Rondom een groot podium klinkt harde muziek uit de luidsprekers. „Wat kunnen wij beginnen tegen Maduro en zijn leger als hij echt oorlog wil? We zijn maar een klein land en hebben we niets. Ja, we hebben olie, daar is het hem natuurlijk om te doen”, zegt Kamal terwijl ze samen met haar dochters Naseerah en Zaneerah vlaggetjes uitdeelt aan dorpelingen die naar het podium stromen.

Vicepresident Bharrath Jagdeo komt langs om de bewoners een hart onder riem te steken. Per helikopter landt hij net voordat een tropische regenbui losbarst. Vanaf het podium haalt hij hard uit naar Maduro en diens minister van buitenlandse zaken Delcy Rodrigues. „Ze roepen dat imperialisten destijds de grens hebben bepaald en halen zelfs Simón Bolívar erbij en zeggen dat hij zich zou verzetten tegen deze ‘koloniale grens’. Maar ik weet zeker dat Bolívar nooit zou accepteren dat een klein land als Guyana gepest en onder de voet zou worden gelopen door zijn Venezuela”, roept Jagdeo.

Snelstgroeiende economie

Het gaat Venezuela – zo denkt Jagdeo – om de olievondsten in Guyana, dat met een voorraad van 11 miljard vaten kan uitgroeien tot een belangrijk producerend land. Tot de olievondst was Guyana een van de armste landen in de regio. Nu is het de snelstgroeiende economie ter wereld. „Sinds bekend is dat wij bezig zijn een oliestaat te worden is Maduro woest. Ze zijn jaloers en denken: hadden wij dat rijke gebied maar”, zegt Jagdeo. Mocht Guyana Essequibo daadwerkelijk verliezen aan de Venezolanen, dan blijft er weinig over van Guyana, want de regio beslaat twee derde van het land. Daarom hoopt Guyana dat het Internationaal Gerechtshof ingrijpt en zal bepalen dat delen van het referendum geschrapt moeten worden.

Maduro heeft al aangegeven dat hij het referendum gewoon doorzet. Wat hij daar uiteindelijk mee wil bereiken? „Ik vermoed dat het hem vooral om nationale politiek gaat”, zegt Thomas Singh, econoom en sociaal wetenschapper aan de Universiteit van Guyana. „Er zijn verkiezingen volgend jaar, de oppositie van Venezuela heeft een nieuwe leider, en de kans is groot dat – als die verkiezingen vrij en democratisch worden georganiseerd – Maduro niet meer terugkomt. Hij heeft een externe vijand nodig, een nationale kwestie waar mee hij eenheid probeert te creëren in het land, om zo zijn tegenstanders uit te schakelen”, zegt Singh.

In Georgetown zijn inmiddels de eerste Amerikaanse mariniers gearriveerd ter ondersteuning van Guyana. In de ontbijtzaal van hotel Pegasus krijgen ze vriendelijke blikken toegeworpen van de serveersters. Een ander signaal voor de toenemende spanningen is de versterking die grote buur Brazilië naar het grensgebied in de deelstaat Roraima heeft gestuurd. „We hopen dat Venezuela uiteindelijk het referendum afblaast”, zegt vicepresident Jagdeo. „Er zijn al zoveel spanningen in de wereld, willen we nu echt dat het in Zuid-Amerika escaleert waar we vrijwel nooit oorlogen hebben? Laten we de vrede bewaren.”