Milieudefensie dreigt met zaak tegen financiële sector: bank, verzekeraar of pensioenfonds mogelijk volgende doelwit

Na het juridische succes tegen Shell wil Milieudefensie nu een zaak aanspannen tegen een partij uit de financiële sector vanwege achterblijvende klimaatactie. Welke instelling precies maakt de actiegroep in januari bekend.

Milieudefensie stelt dat bedrijven uit deze branche schadelijk bezig zijn met hun leningen en andere dienstverlening aan vervuilende bedrijven. Dinsdag verschijnt een kritisch rapport van het Amsterdamse onderzoeksbureau SEO in opdracht van Milieudefensie. Daarin staat dat het aannemelijk is dat de plannen van de meeste van zeven onderzochte financiële instellingen tekortschieten om de opwarming van de aarde voldoende te beperken.

Het gaat om de banken ABN Amro, ING en Rabobank, pensioenfondsen ABP en Zorg & Welzijn, algemeen verzekeraar NN Group en kredietverzekeraar Atradius.

De zeven instellingen krijgen van Milieudefensie komende maanden de kans om alsnog hun klimaatbeleid te verbeteren en concrete acties aan te kondigen. De actiegroep zegt vervolgens op 19 januari de definitieve keuze te maken voor een financiële instelling die het gaat dagvaarden.

Dat zou dan het eerste bedrijf zijn dat na het juridische succes van Milieudefensie tegen Shell in 2021 zich ook voor de rechter moet verantwoorden voor zijn klimaatbeleid. De rechtbank in Den Haag bepaalde destijds dat de oliegigant veel sneller de uitstoot van broeikasgassen moest terugdringen dan het zelf van plan was. Shell moet van de rechtbank zijn CO₂-uitstoot uiterlijk in 2030 met netto 45 procent hebben teruggebracht ten opzichte van 2019, in lijn met het klimaatakkoord van Parijs. Shell had zelf geen rol in de totstandkoming van dat klimaatakkoord, maar werd er toch aan gehouden.

Sindsdien gebruikt Milieudefensie de dreiging van een volgende Shell-zaak om druk te zetten op andere bedrijven. Zo kregen in januari vorig jaar 29 bedrijven een ‘brandbrief’ van de ngo waarin werd geëist dat ze met een klimaatplan komen om aan te geven hoe ze aan het klimaatakkoord van Parijs gaan voldoen. Met het akkoord hebben overheden zich gecommitteerd de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad.

Financiële sector heeft ‘sleutelrol’

Al die tijd zegt Milieudefensie ook dat een mogelijke nieuwe rechtszaak tot de mogelijkheden behoort. De milieuactiegroep richt zich nu op de financiële sector omdat deze „een sleutelrol speelt in het oplossen of verergeren van de klimaatcrisis”.

Het precieze juridische aanvalsplan wil Milieudefensie niet kwijt, maar het zou de zaak in grote lijnen „op dezelfde manier aanpakken als de Shell-zaak”, zegt Nicky van Dijk, onderzoeker bij Milieudefensie. De rechtbank veroordeelde Shell op basis van de wettelijke zorgplicht, bijvoorbeeld om geen gevaar te creëren (in dit geval met klimaatverandering). „Wij verwachten”, zegt Van Dijk, „dat het eigenlijk een vergelijkbare zaak is, aangezien het aandeel in de klimaatcrisis van de financiële sector zo groot is.”

Voor onderbouwing van een volgende zaakheeft Milieudefensie in 2022 al onderzoek laten doen naar de klimaatambities van 29 bedrijven door het Duitse NewClimate Institute. Volgens dezelfde methode – op basis van openbare bronnen – is nu door SEO dat onderzoek herhaald voor de zeven financiële instellingen.

Het onderzoek van eerst NCI en nu SEO kijkt naar twee dingen: hoe transparant de instelling is over klimaatdoelen, en hoe toereikend de klimaatplannen zijn. Gelden klimaatdoelen bijvoorbeeld voor alle leningen, of alleen de nieuwe?

Ten opzichte van 2022 heeft SEO eigenlijk maar weinig veranderingen gezien. De meeste instellingen zijn wel redelijk open over hun eigen, directe emissies (denk aan de uitstoot door eigen gebouwen), maar over de belangrijkste vervuiler – hun indirecte uitstoot, die voortkomt uit financieringen – zijn ze minder open. Dit gaat om bijvoorbeeld uitstoot van een nieuwe fabriek waarvoor een lening voor de bouw is verstrekt, of bijvoorbeeld de uitstoot van een exporteur aan wie een kredietverzekering is verstrekt. Daarnaast gaat het om financiële diensten, zoals het meehelpen aan de uitgifte van obligaties en aandelen.

Wat betreft het stellen van reductiedoelen doen de financiële bedrijven het nog redelijk, met concrete doelen van bijvoorbeeld ABP. Alle banken hebben zich gecommitteerd aan de ‘Net-Zero Banking Alliance’, waarin banken beloven de economie tegen 2050 klimaatneutraal te maken. NN heeft hetzelfde gedaan in de ‘Net-Zero Insurance Alliance’ – kredietverzekeraar Atradius heeft zich daar juist uit teruggetrokken.

Milieudefensie wijst erop dat veel genoemde doelen ‘slechts’ intensiviteitsdoelen zijn: men belooft per gefinancierde euro of per autokilometer de uitstoot te verlagen. Als het aantal gefinancierde euro’s of kilometers vervolgens flink stijgt, kan per saldo de uitstoot in absolute zin nog steeds gestegen zijn. Alleen ABP heeft volgens Milieudefensie een duidelijk en absoluut reductiedoel gesteld: voor 2030 van 50 procent voor zowel de eigen emissies als die van de bedrijven die door hen worden gefinancierd.

Niet te controleren

Milieudefensie is naar aanleiding van het onderzoek van SEO ook zeer kritisch over de ‘actieplannen’ van de financiële bedrijven: wat doen ze nu concreet om uitstoot van zichzelf en vooral de door hun gefinancierde bedrijven terug te dringen? Van Dijk: „Er ontbreekt bij banken, verzekeraars en pensioenfondsen een duidelijk escalatieplan dat laat zien: eerst eisen we dit aan vergroening, voldoen bedrijven daar niet aan dan is dit de volgende stap. Dus in andere woorden: wanneer is de maat vol en stoppen ze met financieren? Dat ligt niet vast voor de buitenwereld en is daarmee niet controleerbaar.”

De financiële instellingen hebben voorafgaand aan de publicatie van het rapport van Milieudefensie geen inzicht gekregen in de uiteindelijke ‘scores’ en niet te horen gekregen dat er juridische stappen tegen een van hen dreigen. NRC heeft een selectie van de instellingen, ING, Atradius en Rabobank, wel om een reactie gevraagd op een samenvatting van de bevindingen uit het rapport.

Kredietverzekeraar Atradius, waar het rapport het meest kritisch op is, laat weten „ernaar te streven” dat de „verzekeringsportefeuille tegen 2050” netto neerkomt op nul uitstoot net zero is”. Om dat te bereiken stelt het bedrijf wetenschappelijke doelen, schrijft het, en is het „permanente dialoog met onze klanten”.

ING zegt in een reactie het niet eens te zijn met het beeld van ‘bankiers van de klimaatcrisis’. Een koolstofarme toekomst realiseren is volgens de grootste bank van Nederland „niet gemakkelijk en niet iets wat je van de ene op de andere dag kunt doen”. Zowel ING als Rabobank hebben in hun reactie kritiek op de methode die Milieudefensie voorstaat. ING: „Behaal je je doelen door over de hele breedte te desinvesteren waardoor de emissies van de leningenportefeuille van de bank dalen, of help je je klanten te verduurzamen door nieuwe technologie te financieren, zoals elektrische auto’s?” Rabobank stelt dat het sinds 2022 wel degelijk stappen heeft gezet, terwijl dit niet terug te zien is in de scores die SEO met de bank heeft gedeeld.

Volgend jaar wordt een spannend jaar voor Milieudefensie, dan dient ook het hoger beroep van Shell. Die behandeling staat gepland voor april. In het ingewikkelde vonnis uit 2021 identificeerde de rechtbank allerlei factoren die de aansprakelijkheid voor Shell bepalen, waarop de veroordeling volgde. Als in hoger beroep de afweging toch in het voordeel van Shell uitpakt, staat de ngo alsnog met lege handen.