Ooit was de ouderenzorg goed geregeld, vertellen de Tweede Kamerleden Fleur Agema (PVV) en Nicki Pouw-Verweij (BBB) op de werkkamer van Agema in het Kamergebouw. Lang voordat iemand ernstig hulpbehoevend werd, schreef diegene zich in voor een aanleunwoning. Zelfstandig wonen, maar wel in het aangrenzende bejaardenhuis voor de bingo, het kaartavondje en het restaurant.
Tegen de tijd dat het zelfstandig wonen moeilijker werd, verhuisde hij of zij naar het bejaardenhuis zelf. „Ouderen werden ’s ochtends gewassen, aangekleed, de haren gekamd en ze zaten daarna keurig met gebit in te wachten op visite.” En als dat niet meer ging, was er een plekje in het verpleeghuis.
Voor ouderen was het „een mooie en geleidelijke overgang”, schrijven de twee Kamerleden in hun initiatiefwetsvoorstel, waarin ze pleiten voor terugkeer van het traditionele bejaardenhuis (of verzorgingshuis). Deze maandag presenteert het duo het voorstel. Het wegbezuinigen van een groot deel van de pakweg 1.200 verzorgingshuizen door het tweede kabinet-Rutte (VVD/PvdA) was een grote vergissing, vinden ze.
Pouw is nog steeds praktiserend arts in de verpleeghuiszorg en sinds haar komst naar de landelijke politiek in 2021 – toen nog voor JA21 – bezig met het onderwerp. De politica, die onlangs overstapte naar BBB, vertelt: „Ik krijg nergens zoveel mails over als over het verzorgingshuis. Zo van: ik ben 86 jaar, ik wil zo graag naar een verzorgingshuis…” Agema vertelt over „mails van zestigplussers. Die hebben het niet over nu, maar over straks. Die denken: wacht eens even, wat gebeurt er in 2040? Dat begint langzaam te dagen”.
Vanaf 2028 – er moet eerst nog flink worden gebouwd – kunnen ouderen als het aan Agema en Pouw ligt weer naar het bejaardenhuis. Hun initiatiefwetsvoorstel regelt een aanpassing van de indicatiestelling voor ouderen, zodat ze in aanmerking komen voor het verzorgingshuis waarvan er vele honderden bij moeten komen.
Grootschalige sluiting
Tot aan de jaren zestig van de vorige eeuw waren er nauwelijks voorzieningen voor bejaarden. Ouderen waren afhankelijk van de steun van hun eigen kinderen. Met de Wet op bejaardenoorden in 1963 nam de overheid de zorg voor ouderen over, bejaardenhuizen schoten als paddenstoelen uit de grond. Het kabinet-Rutte II besloot in 2013 tot grootschalige sluiting om de groeiende zorgkosten een halt toe te roepen. Ouderen moesten langer thuis wonen en samen met een wijkverpleegkundige aan de keukentafel bekijken welke zorg nodig was.
Er bleven twee typen ouderenzorg over: thuis (aangevuld met wijkverpleging en/of thuiszorg) en het verpleeghuis. Veel mensen vielen tussen wal en schip: te goed voor een verpleeghuis, te slecht om thuis te wonen. Agema en Pouw komen met het ene na het andere voorbeeld. Dementerenden die – soms naakt – ronddolen op straat. Verwaarloosde, onderkoelde ouderen die bij de spoedeisende hulp worden binnengebracht. Bejaarden die het slachtoffer worden van babbeltrucs aan de voordeur.
Het idee dat er ‘iets tussen thuis en verpleeghuis’ mist, wordt breed onderschreven, zeggen beide Kamerleden. Onlangs nam de Kamer nog een motie aan van Pouws voormalige partijgenoot, JA21-voorman Joost Eerdmans, die pleitte voor een ‘herintroductie van een tussenvoorziening’.
Lees ook
‘Ze denken: hé, wat een gezellig persoon. En dan blijkt het een oplichter’
‘Knarrenhofjes’
Maar over hoe dat gat tussen thuis en verpleeghuis te vullen, verschillen de meningen. Het demissionaire kabinet zette in op zo lang mogelijk zelfstandig wonen, bijvoorbeeld in ‘geclusterde woonvormen’ als serviceflats en ‘knarrenhofjes’ met gezamenlijke ruimtes en zorg aan huis. Demissionair minister Conny Helder (Langdurige zorg, VVD) schreef aan de Kamer dat de ouderen van nu „anders in het leven staan” dan de ouderen van vroeger. „Mensen willen zo lang mogelijk zelfstandig zijn, regie houden over hun eigen leven en wonen op een plek waar ze zich thuis voelen.”
Maar dat is te veel gevraagd voor een grote en steeds verder groeiende groep ouderen, zegt Agema. Het gaat om mensen „die een beetje de weg kwijt zijn” en steeds vaker om ouderen die beginnend dementerend zijn. „Ze schuifelen over de galerij om een boodschapje te doen, en de portemonnee ligt dan gewoon voor in de rollator in het mandje.” Juist bij mensen vanaf 75 jaar neemt de vraag naar zorg snel toe. Nu zijn er 1,6 miljoen 75-plussers, in 2070 zijn dat er 3,1 miljoen, blijkt uit cijfers van het CBS.
Directeur-bestuurder Anneke Sipkens van ouderenbond ANBO stelde begin dit jaar op NPO Radio 1 dat verzorgingshuizen geen oplossing zijn: „Ik denk niet dat we terug willen naar de ouderwetse bejaardenhuizen, met lange gangen en alles geregeld.”
Maar, zegt Agema, dat is ook niet de bedoeling. „Het gaat niet om driehonderd man in een lange gang.” Pouw: „Het hoeft niet met bloemetjesgordijnen en geraniums, zoals bij oma in de jaren tachtig. Het kan best wat moderner.” Kleinschalig, bijvoorbeeld zestien kamers, maar wel met een gezamenlijke voordeur, woonkamer en keuken. Waar iemand dag en nacht een oogje in het zeil houdt.
Kosten: 600 miljoen euro
Het plan van PVV en BBB kost vanaf 2028 structureel zo’n 600 miljoen euro, een bedrag dat beide Kamerleden ontlenen aan een berekening van het Centraal Planbureau (Zorgkeuzes in Kaart) uit 2020. De brutokosten vallen veel hoger uit (2,6 miljard), maar daar staan bijna 2 miljard aan inverdieneffecten (extra uitgaven worden deels via extra belastinginkomsten terugverdiend) tegenover op de thuiszorg en de wijkverpleging, aldus het CPB. Daarnaast verwachten Agema en Verweij een besparing van honderden miljoenen op onnodige ziekenhuisopnames van ouderen.
En het personeelstekort dan, waarmee de zorg nu al kampt? Dat is „een van de kleinste problemen”, zegt Agema. „Als alle 1,4 miljoen werkenden in de zorg minder administratie hoeven te doen en een paar uur meer werken, dan is er al geen tekort meer.” Daarnaast is een bejaardenhuis veel efficiënter, omdat de thuiszorg niet meer „van huis tot huis hoeft te fietsen”, zegt Pouw. „Tien, twaalf adressen op een dag!” roept Agema. „Straks gaan ze gewoon naar hun werk in een verzorgingshuis.”
Lees ook
Zorg lijkt wel een taboe-onderwerp in verkiezingstijd
