Schrijver Jan Vantoortelboom is de winnaar van de Boekenbon Literatuurprijs 2023. Hij ontving de prijs van 50.000 euro donderdagavond in Den Haag voor zijn roman Mauk, die gaat over een stervende oude man en zijn traumatische jeugdherinneringen. De jury, onder voorzitterschap van voormalig cultuurminister Ingrid van Engelshoven, noemde de roman een „verbluffend literair portret”, en roemt zijn „loepzuivere stijl” en „uitzonderlijke talent voor compositie”.
Jan Vantoortelboom (1975) schreef met Mauk zijn zesde roman, en het is de eerste waarvoor hij een grote prijs ontvangt. De in Zeeuws-Vlaanderen woonachtige schrijver en schrijfdocent werd geboren in Torhout, een dorp in de Vlaamse Westhoek – een gebied waar meerdere van zijn romans duidelijk geworteld zijn. De Eerste Wereldoorlog en de nasleep ervan belandden in zijn debuut De verzonken jongen (2011), de opvolger Meester Mitraillette (2014) en zijn voorlaatste roman Jagersmaan (2019). Met zijn tweede roman scoorde hij een bestseller, na de uitverkiezing als ‘Boek van de Maand’ bij De wereld draait door. Vantoortelbooms oeuvre is „vergeven van bijlen, slagers, en buitenwippers, riekend naar eerlijk zweet, teer en verschaald bier”, schreef NRC eens.
Mauk, dat deze zomer verscheen, werd op lovende recensies onthaald – die nochtans ook de donkere toonzetting en niet licht verteerbare thematiek erkenden. ‘Nu ik hier lig te sterven, heb ik het voorrecht te besluiten dat ik dit alles, dit wat men zo voldaan het leven noemt, had overgeslagen, als ik daartoe de kans had gekregen’, begint de verteller, de zeventiger Mauk, zijn relaas. Geplaagd wordt hij door zijn herinneringen. Die zijn „loodzwaar”, moest ook de jury van de Boekenbon Literatuurprijs erkennen, „want de jonge Mauk groeit op te midden van vaderlijk geweld”.
Benauwende leeservaring
Ontsnapping vindt de jongen alleen nog in de verbeelding: hij stelt zich als cowboy voor in het roemruchte Wilde Westen. Maar de redding is en bleef beperkt, want een verzinsel kan de werkelijkheid niet wezenlijk veranderen. „Het idee dat iemand zo in zijn eigen fictie gelooft dat hij erin gevangen zit, vond ik heel interessant”, zei Vantoortelboom er zelf over in een interview. Mauk zorgt daarmee voor een benauwende leeservaring.
De jury, bestaand uit letterkundigen, journalisten en recensenten, legde in haar keuze een zichtbare voorkeur aan de dag voor sterk aanwezige literaire constructies en doorwerkende trauma’s als thema. Ook de genomineerde romans van Saskia de Coster (Net echt), Tiemen Hiemstra (W.), Roxane van Iperen (Dat beloof ik) en Richard Osinga (Munt) waren stevig geconstrueerd en er waren één of meerdere trauma’s in aanwezig. De Boekenbon Literatuurprijs kende dit jaar bijna 500 inzendingen: naar deze prijs dingt behalve romans ook literaire non-fictie mee. Zo haalden dit jaar de nieuwe boeken van Jan Brokken, Mirjam van Hengel en Judith Koelemeijer de longlist – al belandde uiteindelijk slechts fictie op de shortlist.
De Boekenbon Literatuurprijs is met het prijzengeld van 50.000 euro een van de grote drie jaarlijkse boekenprijzen, naast de Libris Literatuur Prijs en de Boon. Vorig jaar ging de prijs naar de alom geprezen roman Het lied van ooievaar en dromedaris van Anjet Daanje, die ook de Librisprijs ontving.
