Vredig? In de late steentijd sloegen ze elkaar georganiseerd de hersens in

Posted on November 7, 2023 by admin

In een ruim vijfduizend jaar oud massagraf zijn zo veel ingeslagen schedels en botten met snijwonden gevonden, dat de betrokken archeologen voorzichtig concluderen dat oorlogvoering in de prehistorie weleens groter en beter georganiseerd kan zijn geweest dan tot nu werd gedacht.

Een team van vooral Spaanse archeologen en antropologen onder leiding van Teresa Fernández-Crespo (Universiteit van Valladolid) heeft hun analyse van deze botten uit San Juan ante Portam Latinam, veertig kilometer ten zuiden van het Noord-Spaanse Bilbao, vorige week gepubliceerd in Scientific Reports.

Het gaat om een massagraf uit de late steentijd, met ruim driehonderd individuen. Die late steentijd, het neolithicum, duurde in Europa van ongeveer 8.000 tot 4.500 jaar geleden. Grote koninkrijken of staten waren er niet. Uit dat neolithicum zijn ook wel andere massagraven gevonden, met duidelijk zwaar verwonde mensen, maar die graven zijn zelden groter dan dertig tot veertig individuen.

Het concept van het vreedzame neolithicum is dood

„Echt een mooie studie”, zegt archeoloog Linda Fibiger van de Universiteit van Edinburgh over de nieuwe studie. Zij is niet bij de studie betrokken, maar publiceerde begin dit jaar een grote overzichtsstudie van geweld in de late steentijd in Noordwest-Europa. Het oude idee dat het er in die vroege landbouwtijd altijd vredig aan toeging is volkomen achterhaald, aldus Fibiger. „Het concept van het vreedzame neolithicum is dood.”

En dat er toen geweld was, is ook niet zo gek, legt ze uit. Want de bevolking neemt toe, mensen wonen dichter op elkaar, en ze hebben ook meer bezittingen. „Natuurlijk geldt óók dat mensen dan juist goede relaties met hun buren willen, maar dat gaat niet altijd goed natuurlijk.”

Vervolgens is het wel heel moeilijk om in dat geweld een trend te ontdekken. Fibiger: „Er is een duidelijk onderliggend niveau van geweld, en de grotere incidenten laten zien dat er een basis wordt gelegd voor iets wat je oorlog zou kunnen noemen. Maar hoe algemeen is dat? Wat is de trend? In de veel oudere graven van Asparn/Schletz in Oostenrijk, zevenduizend jaar oud, zijn óók honderden lichamen gevonden, met véle wonden.” En, zo zegt Fibiger, het is ook helemaal niet zeker dat al deze doden in San Juan allemaal tegelijk zijn omgekomen. „Het kan ook een reeks van jaren zijn geweest, al denken de onderzoekers nu aan een periode van hooguit maanden.”

Invallen en klimaatproblemen

Geweld in de prehistorie kan rekenen op grote wetenschappelijke belangstelling. Eerder dit jaar verscheen in Nature Human Behavior een grote overzichtsstudie van het Midden-Oosten in periode van 12.000 tot 400 voor Christus, met een duidelijke conclusie dat rond 5.000 jaar geleden het geweld toenam, door een groeiende sociale ongelijkheid. Daarna nam het weer relatief snel af, niet omdat de ongelijkheid minder werd, maar omdat er stadstaten en grotere staten ontstonden die een gewapende vrede oplegden. Als daarna die staten door invallen en klimaatproblemen in de periode 1500 tot 1000 voor Christus weer uit elkaar vallen, neemt het geweld weer toe. In Europa is zo’n duidelijke trend nog niet gevonden.

Bij de opgraving in de jaren tachtig was in San Juan ante Portam Latinam al duidelijk dat een aantal botten tekenen van geweld vertoonden, maar bij de huidige heranalyse van de botten met moderne technieken werd dus een ware geweldsexplosie gevonden.

In totaal blijken 78 van de minimaal 338 aldaar begraven individuen, bijna een kwart, ernstige bot- en schedelwonden te hebben, sommige met de pijl nog in het bot en vaak met meerdere verwondingen per individu. Vrijwel alle schedelwonden waren te vinden aan de bovenkant, boven de lijn van de wenkbrauwen: een klassieke aanwijzing voor slagwonden. Niet alle wonden waren dodelijk: iets meer dan de helft van de schedelwonden toonde teken van heling. Driekwart van de verwondden was mannelijk.

Zacht weefsel

Bij 10 procent van de bij San Juan begraven individuen zijn geen tekenen van genezing van de ernstige wonden; die mensen zijn er dus vrijwel zeker aan overleden. In werkelijk zullen er ook dodelijke verwondingen aan zacht weefsel zijn geweest, die verder geen archeologische sporen achterlaten. Een vuistregel in de archeologie is dat maar één van de drie pijlen die een menselijk lichaam raken op een bot stuiten. Tweederde raakt slechts zacht weefsel, maar kan natuurlijk even goed fataal zijn. De ruim vijftig losse pijlpunten die in het massagraf zijn gevonden zijn waarschijnlijk afkomstig uit dergelijke wonden.

Het was ook een ongewone begraving, want het lijkt alsof er lijken zijn verzameld die eerst ergens anders begraven waren of hebben gelegen. Want er is een duidelijke oververtegenwoordiging van schedels en grote botten en een ondervertegenwoordiging van kleine botten, van bijvoorbeeld handen of ribbenkast. Omdat er slechts zeer weinig vraatsporen zijn gevonden is het niet waarschijnlijk dat de lichamen lang in het vrije veld hebben gelegen.

NIEUWS

Plastic is overal. Toch blijven oliereuzen maar produceren

admin
November 27, 2024
0

Deze week is in Zuid-Korea een VN-top over de groeiende plasticberg. Verslaggever Liza van Lonkhuyzen bezocht een nieuwe plasticfabriek van Shell in de Amerikaanse staat Pennsylvania, en zag daar de impact van de productie op milieu en gezondheid. Moet er een plasticplafond komen?

Gast:: Liza van Lonkhuyzen
Presentatie:: Egbert Kalse
Redactie:: Iddo Havinga & Tessa Colen
Montage:: Jeroen Jaspers
Foto:: Quinn Glabicki

Hoe Feyenoord in 14 minuten en 44 seconden een miraculeuze comeback maakte bij Manchester City

admin
November 27, 2024
0

Manchester City-coach Pep Guardiola zit met zijn armen over elkaar in de dug-out. Blik op het veld, tegelijkertijd druk in gesprek met assistent Juanma Lillo. Hij oogt ontspannen, met eindelijk weer zicht op een zege na vijf nederlagen op rij. City leidt in het eigen Etihad Stadium met 3-0 tegen Feyenoord in de Champions League. De 74ste minuut loopt, als de spanning ver te zoeken is. City hoeft niet meer, waar Feyenoord de indruk maakt de schade te willen beperken.

Guardiola heeft drie van zijn belangrijke spelers zes minuten eerder gewisseld – Phil Foden, Nathan Aké en Ilkay Gündogan. Ongetwijfeld om ze rust te geven met het oog op de clash tegen Liverpool FC, komende zondag op Anfield. En waarschijnlijk om het risico op het wegvallen van spelers te verminderen, dit seizoen heeft City te maken met veel blessures.

City was jarenlang de norm, met bijna perfect uitgevoerd voetbal, onder regie van Kevin De Bruyne en Bernardo Silva in combinatie met spits Erling Haaland. Vier keer op rij landskampioen, winnaar van de Champions League in 2023. Maar dit seizoen is anders. De ploeg is in fases kwetsbaar. In de Premier League heeft City al acht punten achterstand op Liverpool, gecoacht door Arne Slot. Zaterdag werd thuis nog met 4-0 verloren van Tottenham Hotspur.

Gebutst vertrouwen

De ontmoeting met Feyenoord lijkt voor City de ideale wedstrijd om het gebutste vertrouwen terug te winnen. Volgens dat scenario voltrekt City-Feyenoord zich lang, dinsdagavond in het oostelijk deel van Manchester. City combineert soepel, drukt Feyenoord ver naar achteren, doelman Timon Wellenreuther redt een paar keer knap.

Feyenoord krijgt gaandeweg wel meer controle. Het heeft langer balbezit, creëert een kansje via aanvaller Igor Paixão. Maar City blijft gevaarlijk en kort voor rust valt de goal die niet kan uitblijven: Quinten Timber raakt Haaland onhandig en de Noor benut zelf de strafschop (1-0). Na de pauze loopt City uit door een schot van Gündogan en opnieuw Haaland, via een fraaie, razendsnelle aanval. 3-0 na 53 minuten.

Manchester City-spits **Erling Haaland** (in het midden) viert zijn 3-0 met Phil Foden en Matheus Nunes.

De wedstrijd zit dan op slot. Ogenschijnlijk, want de wissels die rond de zeventigste minuut plaatsvinden zullen van groot belang zijn. En niet alleen die bij City.

Bij Feyenoord komt de talentvolle centrumverdediger Thomas Beelen voor linksback Gijs Smal, die het lastig heeft. Hancko, een van de pijlers van de ploeg, verhuist van de as naar de linkerflank. Rechtsback Bart Nieuwkoop wordt vervangen door Jordan Lotomba, die terug is na een blessure. Ook beoogde basisspits Santiago Giménez maakt zijn rentree na een hamstringkwetsuur, hij valt in voor Julián Carranza.

Deze omzettingen van coach Brian Priske zorgen ervoor dat Feyenoord – met de power van linksback Hancko en rechtsback Lotomba – meer dynamiek heeft op de flanken. En in de spits zorgt Giménez voor meer diepgang dan de vrij statische Julián Carranza.

Giménez is nog maar net in het veld, als hij meteen een bal in de diepte vraagt. Dat Feyenoord met drie goals achter staat, is niet aan Giménez af te lezen. Hij maakt een gretige indruk.

Woede en irritatie

De Mexicaan sprint in de 74ste minuut weg, als Hancko vanaf links achterin een lange bal naar voren geeft. City neemt simpel over, lijkt te controleren. Verdediger Josko Gvardiol krijgt de bal in de as. Hij wordt, en dat is cruciaal, meteen onder druk gezet door Giménez. Daardoor speelt Gvardiol een moeilijke, hoge bal terug op doelman Ederson.

Hadj Moussa, een 22-jarige talentvolle Algerijns-Franse rechtsbuiten, ziet dat het fout gaat bij City. Hij sprint meteen achter de bal aan, neemt die perfect aan, direct mee in de loop, omspeelt de uitkomende keeper Ederson en mikt vanuit een lastige, krappe hoek zonder te kijken binnen: 3-1, klokslag 74 minuten.

Feyenoord-aanvaller **Hadj Moussa** is op weg naar de 3-1.

Woede, irritatie, zorgen – het is allemaal zichtbaar bij Guardiola. Secondenlang kijkt hij naar de grond, terwijl hij zijn handen boven op zijn hoofd houdt.

Feyenoord speelt met meer durf en overtuiging, jaagt op City. Onderlinge duels worden gewonnen, waar City aarzelt, broos als het vertrouwen is. Feyenoord bouwt geduldig op, probeert met korte passes de tegenstander te lokken, zo ruimtes te creëren en de creatieve pingelaar Moussa in stelling te brengen.

In de 81ste minuut komt hij aan de bal, rechts voorin, loopt zich dan vast. Ook dat is Moussa. Maar Feyenoord blijft hoge pressie uitoefenen. Weer geeft Gvardiol een moeilijke pass, Timber en zijn kompaan Hwang In-beom duiken erop, nemen over.

Het spel wordt verplaatst naar links, naar Paixão. Die slingert de bal naar de tweede paal, waar Lotomba opduikt. Die trekt de bal terug en gaat wonderlijk via de paal en het linkerbeen van Ederson richting de borst van de inlopende Giménez: 3-2 na 81 minuten en 12 seconden.

Guardiola klapt een paar keer, lijkt zijn defensie wakker te willen schudden. Spanning – of is het angst? – is te zien in zijn ogen.

Invaller **Santiago Gimenez** nadat hij de 3-2 heeft gemaakt.

Loeren op uitbraak

Feyenoord voetbalt zonder vrees. Lotomba ontdoet zich enkele keren soepel van Haaland, een beer van een aanvaller. Er is nog even tijd voor Feyenoord, in een wedstrijd die allang als verloren beschouwd werd.

Na 88 minuten en 30 seconden begint het met de onderschepping van Hwang, als twee City-spelers elkaar in de weg lopen bij de middenlijn. Feyenoord-spelers loeren meteen op een uitbraak – waar liggen de ruimtes?

Er lijkt dan nog weinig aan de hand voor City, zoals eigenlijk de hele avond. Hwang kopt naar invaller Ramiz Zerrouki, die passt naar Moussa, die nog op eigen helft staat, zeker tien meter voor de middenlijn.

Voorin is Paixão dan aan het zwerven. De Braziliaanse linksbuiten duikt opeens diep in de rechterzone op. Daar ligt ruimte omdat Moussa zijn directe tegenstander – linksback Gvardiol – heeft weggelokt. Moussa ziet de loopactie van Paixão, geeft een splijtende bal tussen Gvardiol en Jack Grealish door.

De defensieve organisatie bij City is ontluisterend, zoveel ruimte krijgt Paixão. Noodgedwongen komt Ederson ver uit zijn doel om de aanvaller af te stoppen, meters buiten zijn strafschopgebied. Maar Paixão is hem net voor, springt iets hoger, kopt de bal vooruit, neemt hem mee, is de keeper kwijt, maar staat in een moeilijke hoek schuin rechts voor de goal.

Paixão heeft even tijd, kijkt, en doet wat je bijna niet ziet aankomen. Hij geeft een puike voorzet op de onvermoeibare, opstomende linksback Hancko. Die kopt in een leeg doel, langs de laatste overgebleven verdediger Rico Lewis. 88 minuten en 44 seconden en het staat 3-3.

Feyenoord-verdediger **Hancko** kopt kort voor tijd de 3-3 binnen.

In zijn enthousiasme valt Hancko even als hij naar het uitvak rent met 4.000 Feyenoord-fans. Het vak ernaast houden City-fans handen voor hun mond of ogen. De ontgoocheling compleet. Guardiola plukt even aan zijn neus, drinkt wat water.

Verbijstering is te zien bij Haaland – bij wie niet eigenlijk. Maar het zit zo dicht bij elkaar. Twee minuten later schiet Grealish via het been van Zerrouki nog op de paal – net niet de 4-3 dus.

Invaller De Bruyne staat druk te wijzen, met 94 minuten en 30 seconden op de klok. Dáár moet je lopen, zegt hij tegen een ploeggenoot, in een poging een opening te vinden in de Feyenoord-defensie. Maar verdediger Gernot Trauner poeiert de bal richting de tribune voor Haaland eraan kan komen.

Guardiola dirigeert zijn spelers in de laatste seconden met wilde armgebaren naar voren. En geeft dan, als na 96 minuten is afgefloten, vierde official Marcel Birsan met een zuinig lachje, waarin ongeloof verscholen zit, als eerste een hand.

Wat vindt NRC | Slachtoffers van verkrachting hoeven zich niet te schamen

admin
November 27, 2024
0

Het slachtoffer van verkrachting kreeg de afgelopen maanden niet alleen een gezicht, maar zei ook luid en duidelijk dat ze wilde dat „de schaamte van kamp wisselt”. Niet zij, Gisèle Pelicot, hoeft zich immers te verbergen. Degenen die zich moeten schamen, zijn volgens haar degenen die ervan worden verdacht dat ze haar, terwijl ze gedrogeerd en dus buiten bewustzijn was, verkrachtten. Onder wie haar ex-man Dominique, die schuld bekent en tegen wie eerder deze week twintig jaar celstraf is geëist.

Met haar optreden, in de volle openbaarheid, en vooral haar weigering het slachtofferschap op zich te nemen, heeft Pelicot het denken over seksueel geweld, over verkrachting binnen een relatie, en over consent – wederzijdse instemming bij seks – een enorme dienst bewezen. Ongeacht wat de Franse rechter zal oordelen, en niet alleen in Frankrijk, waar duizenden vrouwen de afgelopen maanden de straat op gingen om Pelicot te steunen.

Het zou daarom jammer zijn als na deze geruchtmakende rechtszaak alleen overblijft dat deze zo geruchtmakend is vanwege het grote aantal verdachten, het door Pelicots ex-man gefilmde bewijs van de vijftig mannen die op zijn uitnodiging zijn vrouw verkrachtten, en de wereldwijde aandacht.