N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Atmosfeer Boven Nederland kan de ozonlaag al in 2040 terug zijn op het niveau van 1980 – het jaar dat het ozongat werd ontdekt. Het terugdringen van schadelijke drijfgassen heeft effect.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data95444840-ab275f.jpg)
Beeld NASA Ozone Watch
De uitstoot van ozonafbrekende gassen blijft krimpen, zo stellen de Verenigde Naties in hun vierjaarlijkse rapport over de staat van de ozonlaag dat maandag is verschenen. In 2018 bleek dat China nog steeds schadelijke chloorfluorkoolwaterstoffen (cfk’s) uitstoot, maar dit blijkt nu verholpen. Hoewel er vier jaar geleden al kleine aanwijzingen waren voor herstel, is dit het eerste rapport dat daadwerkelijk herstel van de ozonlaag bevestigt. Als deze trend doorzet is de ozonlaag in 2066 hersteld boven Antarctica en in 2045 boven de Noordpool. Op gematigde breedten, waar Nederland gelegen is, is de ozonlaag in 2040 hersteld tot het niveau van voor 1980.
„We hebben 1980 als richtlijn gekozen omdat we sinds dat jaar een afname van de dikte van de ozonlaag meten”, zegt Guus Velders, hoogleraar atmosferische natuurkunde aan de Universiteit Utrecht en co-auteur van het rapport. „Er zit nog wel enige onzekerheid in onze modellen omdat het afhankelijk is van hoe landen zich aan bestaande milieuafspraken houden.”
In 1980 werd een gat in de ozonlaag ontdekt boven Antarctica dat gevaarlijk bleek: ozon houdt uv-straling tegen die schadelijk is voor mensen en dieren. Sinds 1987 bestaat het Montreal Protocol dat het gebruik van ozonafbrekende gassen moest terugdringen en sinds 2010 zelfs verbiedt. De bekendste van deze gassen zijn door de mens gemaakte cfk’s, die werden gebruikt in koelkasten en als drijfgassen in spuitbussen. „Cfk’s zijn langlevende chemische verbindingen omdat ze niet snel reageren met andere chemische stoffen”, legt Velders uit. „Ze kunnen 50 tot 100 jaar in de atmosfeer ronddwalen.” Ze bereiken hoogtes van tien tot dertig kilometer.
Link met klimaatverandering
„Omdat inkomende uv-straling van de zon hier zeer sterk is, vallen cfk’s uiteen”, stelt Velders. Losse chlooratomen komen vrij en reageren met de zuurstofatomen van ozon (O3). „Maar door het terugdringen van de uitstoot van cfk’s zien we sinds eind jaren 90 een afname van cfk’s in de atmosfeer en dat vertaalt zich in herstel van de ozonlaag.”
Er bestaat vaak verwarring over de link met klimaatverandering. De extra straling heeft een verkoelend effect op de stratosfeer op 16 tot 50 kilometer hoogte, en een licht verwarmend effect op de troposfeer (0 tot 16 km). De aantasting van de ozonlaag heeft in de afgelopen decennia ook bijgedragen aan veranderingen in windstromingen op het zuidelijk halfrond. Dit wordt als een van de oorzaken gezien van de opwarming van het Antarctisch schiereiland en het afkoelen van Centraal Antarctica.
Andersom interacteren broeikasgassen die klimaatverandering veroorzaken ook met ozon. Zo zorgt meer CO2 voor een sneller herstel van de ozonlaag op gematigde breedtes maar op de polen juist voor meer afbraak. Het broeikasgas methaan zorgt in de komende jaren voor herstel van de ozonlaag omdat het zich bindt aan losse chlooratomen van cfk’s. Op langere termijn kan het juist voor meer afbraak zorgen, omdat bij afwezigheid van chlooratomen waterdamp vormt door een afname in cfk’s dat kan reageren met ozonmoleculen.
De ozonlaag is herstellende en dat is ontzettend goed nieuws
Guus Velders Universiteit Utrecht
„Als broeikasgassen in groten getale aanwezig blijven in onze atmosfeer hou je onzekerheid over het verloop van het herstel”, zegt Velders. „Minder broeikasgassen en geen cfk’s zou de oplossing voor al deze problemen betekenen.”
Hoewel het herstel van de ozonlaag wereldwijd als voorbeeld geldt voor de aanpak van klimaatverandering, ligt het volgens Velders dus een stuk complexer. „Cfk’s zijn door de mens geproduceerde chemische verbindingen”, legt hij uit. „Toen we in 1987 het besluit namen deze te verbieden waren er slechts twintig fabrieken die deze chemische stoffen produceerden.” Een verbod daarop is qua schaal volgens Velders niet te vergelijken met de aanpak van fossiele brandstoffen. „De ozonlaag is herstellende en dat is ontzettend goed nieuws voor inkomende uv-straling, maar het lost het klimaatprobleem nog niet op.”
