Hoe een crystal meth-lab een Gelders gehucht op zijn kop zet

Midden in het boerenlandschap aan de Zomerweg in het Gelderse Achter-Drempt ligt de Sint Willibrorduskerk. Het is met zijn spitse toren de blikvanger van het schilderachtige gehucht met de hooggelegen akkers. De paar honderd inwoners vormen er een hechte gemeenschap. Bij rouw en trouw staan ze voor elkaar klaar. De dorpsbewoners zijn gesteld op ruimte en rust.

Die wordt op een zonnige vrijdagmiddag in mei 2020 ruw verstoord als aan dezelfde Zomerweg een bom af lijkt te gaan bij een boerderij. De knal tussen een paar schuren is tot in de omtrek te horen.

Een voorbijganger ziet hoe zwaarbewapende agenten het terrein op stormen. Het zijn leden van de Dienst Speciale Interventies (DSI), een groep goed getrainde agenten en militairen. Het is tien minuten over vier.

Als eerste stuiten ze op een man in een oranje overall. Hij komt tevoorschijn uit een schuur, beduusd – precies zoals DSI beoogde toen ze de zware munitie af liet gaan. Het blijkt een 37-jarige Amerikaan te zijn. In een bouwkeet naast de voormalige varkensstal treffen de agenten twee jonge mannen aan: een Mexicaan en een Colombiaan.

Eerder op de dag heeft het Team Criminele Inlichtingen binnen de politie melding gedaan van de vermoedelijke aanwezigheid op de boerderij van een crystal meth-lab. Crystal meth (ook wel meth-amfetamine, meth of ice genoemd) is een zwaar verslavende harddrug met een verwoestende werking op lichaam en geest.

De productie van de lange, bijna doorzichtige kristallen is zeer lucratief. Een kilo van het spul wordt in Nederland voor circa 2.500 euro geproduceerd. Die kilo levert volgens de politie bij verkoop op straat in een land als Australië circa 300.000 euro op. Een winstmarge waarbij de smokkel van cocaïne verbleekt.

Bij de productie van meth komen explosieve en giftige stoffen vrij. Daarom is de DSI die vrijdagmiddag met spoed naar Achter-Drempt gegaan en na mondelinge toestemming van een officier van justitie de stal binnengegaan.

Burgemeester Marianne Besselink is dan net door de teamchef van de lokale politie gebeld over wat er gaande is: „Er is ingevallen.” De drie verdachten worden op dat moment afgevoerd, de schuur en het omliggende terrein afgezet en verzegeld. Dat het achterland in Gelderland kwetsbaar is, weet Besselink. In de afgelopen jaren zijn er een paar wietplantages opgerold in haar gemeente. Maar een lab waar synthetische drugs worden gemaakt? Ze is er even stil van en zit vol vragen. Hoe kon het lab onopgemerkt blijven? En, wat wisten buurtgenoten?

Dat het al jaren niet pluis is rond de boerderij, is in de buurtgemeenschap een breed levend gevoel. Toch is het een ware schok dat er nu een harddrugs-lab is gevonden met drie buitenlandse ‘koks’ – mannen die de drugs bereiden.

De stal aan de Zomerweg is één van 32 (veelal afgelegen) locaties in Nederland waar de politie in 2020 een chrystal meth-lab vond. Even zo vaak vroegen omwonenden zich af: hoe belandden de criminelen uitgerekend in hún dorp?

In de zoektocht naar het antwoord op die vraag kreeg NRC inzage in het strafdossier en sprak met tal van direct betrokkenen in Achter-Drempt, het gemeentebestuur en opsporingsinstanties.

De toename van het aantal ontdekte labs is geen toeval. Nederlandse drugscriminelen sloegen rond 2016 de handen ineen met Mexicanen voor de grootschalige productie van crystal meth, voor onder meer de Australische markt. Daarmee sprongen ze in het gat in de markt dat vanaf 2015 ontstond, nadat de Chinese overheid hard was gaan optreden tegen de productie van meth in eigen land.

Dit verhaal gaat over die internationale samenwerking in de drugswereld, maar ook over de worsteling van een burgemeester met de ingrijpende gevolgen van de drugseconomie. Én over een buurt die zich geen raad weet met een onaangepaste familie in hun midden. „Je weet niet meer wie je nog kunt vertrouwen.”

Een bar in de varkensstal

Het gezin in de boerderij aan de Zomerweg is in 1998 in Achter-Drempt komen wonen. Hun vier kinderen gaan in het dorp naar de katholieke Sint Willibrordusschool. Het kwartet jongens neemt, anders dan leeftijdsgenoten, niet actief deel aan het plaatselijke verenigingsleven.

De familie gaat sowieso niet erg op in de gemeenschap. De jongste drie kinderen zijn volgens dorpsbewoners ondeugend, met stadse gewoonten. In de herinnering van anderen zijn ze al op jeugdige leeftijd van slechte wil en hondsbrutaal.

Zo komt op een dag een boer uit de buurt verhaal halen bij de ouders. Twee van de kinderen hebben op zijn akker suikerbieten uit de grond getrokken. In de herinnering van verbijsterde buurtgenoten kiezen de ouders meteen de kant van hun zoons. Excuses worden niet gemaakt.

Zo zal het vaker gaan.

Wat gebeurt daar toch allemaal? En waarom wordt er niet ingegrepen?

Het jongste trio van het gezin is geïnteresseerd in brommers, motoren en auto’s, waarvoor in de schuren alle ruimte is. Ze drijven handel in onderdelen en later in onder meer dure sportschoenen. De ouders verhuren delen van de schuur voor de opslag van spullen en caravans.

Het leidt tot bedrijvigheid, maar ook tot steeds meer overlast rond de boerderij – niet zelden in de nachtelijke uren. In de achterste schuur, een oude varkensstal, hebben de bewoners een bar en een podium gebouwd waar de jongens blowen en drinken met vrienden.

De vader van het gezin, geboren in Den Haag, werkt bij een deurenfabriek in de regio. Zijn vrouw kampt met de gevolgen van een enkeloperatie en is hele dagen thuis.

Contact met de buren heeft het gezin amper. Symbolisch is de heg die de grote boerderij scheidt van de openbare weg. Die groeit sinds de komst van het gezin metershoog, tot de boerderij vrijwel volledig aan het zicht is onttrokken. Vanaf de weg is alleen het geschilderde bord te zien dat ooit door de bewoners aan een van de schuren is bevestigd met daarop: ‘Daltonstaete’. De kinderen worden in het dorp ‘De Daltons’ genoemd – een verwijzing naar de vier gelijknamige, vogelvrij verklaarde broers uit de strip Lucky Luke.

De oudste zoon, een getalenteerd danser, vertrekt al op jonge leeftijd naar Amsterdam. De tweede zoon komt veelvuldig in aanraking met politie en Justitie en is thuis een bron van onrust. De verhoudingen in het gezin raken dusdanig verstoord dat het in 2010 tot een definitieve breuk komt tussen deze zoon en de rest van het gezin. Hij verlaat het ouderlijk huis om er nooit meer terug te keren.

In de jaren die volgen komt de man, die kampt met een verslavingsprobleem, opnieuw in beeld bij de politie. Hij is een veelpleger met „een zorgwekkend delictverleden”, zo blijkt bij een zitting van de rechtbank in Zwolle. Het hof in Arnhem acht hem uiteindelijk schuldig aan het voorbereiden van het met geweld leegroven van „een wiethok” en het bedreigen van een slachtoffer vanuit de gevangenis: „Als ik je te pakken krijg, sla ik al je kankertanden uit je bek.” Overtredingen waarvoor hij twee jaar zal vastzitten.

Huurcontract

Het vertrek van de oudste twee zoons betekent niet dat het rustig wordt rond de boerderij aan de Zomerweg. Na verschillende incidenten is het eind 2014 serieus mis. De politie vindt na een tip in een afgetimmerd deel van een verhuurde schuur 296 bijna volgroeide hennepplanten.

De ontdekking van de wietplantage voedt het unheimische gevoel van de dorpelingen. Wat gebeurt daar toch allemaal? En waarom wordt er niet ingegrepen?

Ook in de jaren die volgen, is het, mede door de tijdelijke verhuur van de schuren, op momenten een komen en gaan van auto’s – soms met buitenlands kenteken. Dorpsgenoten kijken er niet meer van op.

In het vroege voorjaar van 2020, als inmiddels ook de jongste twee zoons het ouderlijk huis hebben verlaten, is de varkensstal niet meer actief in gebruik. In de schuur staan nog allerhande spullen: een piano, lp’s en een rollerbank voor scooters, om het vermogen te testen. Daarvoor zijn een afzuig-installatie en een aansluiting voor krachtstroom aangelegd.

In februari van 2020 meldt zich een man bij het echtpaar die de varkensschuur wil huren. Hij heeft via een vriend van hun derde zoon gehoord dat de familie wel vaker een ruimte verhuurt. De eigenaren willen het eigenlijk niet meer, na de slechte ervaring met de in 2014 aangetroffen wietplantage, zullen ze later verklaren tegen de politie.

„Een van mijn drugslabs is gepakt door de politie”, schrijft Pablo Ice-cobar

Toch gaan ze overstag voor de man die ze nooit eerder zeggen te hebben gezien. Hij wil voor een korte periode wat huisraad opslaan. De onbekende man maakt „een betrouwbare indruk” op het echtpaar, vertellen ze na de inval aan de politie.

Ze sluiten een huurcontract af met de man, die getuige de getoonde ID-kaart afkomstig is uit het Gelderse Dieren.

Het is een simpele overeenkomst van twee A4’tjes, waarin onder meer staat dat de huurder verplicht is „tijdig passende maatregelen te nemen ter voorkoming van schade aan het gehuurde”.

De vastgelegde huursom: 300 euro per maand en een borgsom die wordt terugbetaald als de huurder na afloop van de huurtermijn de schuur oplevert „in originele staat”.

Bange buurtbewoners

„Ik ben geschrokken dat in onze gemeente zo’n groot drugslab is ontdekt”, schrijft burgemeester Marianne Besselink aan buurtbewoners van de drugsboerderij op 19 mei 2020, elf dagen na de inval. „Dat geldt waarschijnlijk ook voor u.”

Veel meer dan haar bezorgdheid kan ze niet delen. De landelijke eenheid van de politie laat Besselink na de vondst nog lange tijd in onwetendheid over wat er precies is aangetroffen – tot haar grote ergernis.

In Bronckhorst, een gemeente bestaand uit 44 dorpen en buurtschappen als Achter-Drempt, zijn de inwoners trots op de hoge notering die het steevast scoort in het jaarlijkse overzicht van weekblad Elsevier van aantrekkelijkste gemeentes om te wonen. Op het punt ‘sociale verbondenheid’ scoort Bronckhorst zelfs zeer goed. Na een plek in de top tien jubelt de gemeente begin augustus 2023 op haar site: „De hoogst genoteerde Gelderse gemeente!”

Van die sociale verbondenheid is in mei 2020 even weinig te merken in de buurtschap rond de Zomerweg. Aan een digitale informatieavond met de burgemeester over het gesloten drugslab – door de coronapandemie ligt het sociale verkeer in Nederland stil – doen slechts drie van de 42 genodigden mee .

„De buurt is bang voor represailles”, schrijft een ambtenaar in een intern verslag van de bijeenkomst. „De gemeente had eerder moeten optreden”, zegt een van de deelnemers. Maar de informatiepositie van de gemeente is beroerd. Zo is de burgemeester niet op de hoogte van het feit dat er een jaar voor haar aantreden een wietplantage is gevonden op hetzelfde adres aan de Zomerweg.

Na afloop van de bijeenkomst stelt een ambtenaar een lijstje op met actiepunten. Bovenaan: „De wijkagent vragen om gesprekken aan te gaan in de buurt om te horen wat er leeft.”

Veel zal dat niet opleveren. De angst onder buurtbewoners is groot. Niet ten onrechte, zo zal later blijken.

Luchtbedden voor de koks

Vanwege de gezondheidsrisico’s komt ook de Landelijke Faciliteit Ontmantelen (LFO) op 8 mei naar de Zomerweg. Ze treffen er een professioneel lab aan voor de productie van crystal meth. Een oude schaftkeet die pal naast de stal staat, diende als slaapruimte. De luchtbedden van de drie koks passen er net in. Eten deden de mannen in een met provisorische wanden en zeil afgeschermde ruimte in de stal. Daglicht komt er niet binnen. In het deel dat is ingericht als lab treft de LFO tweeënhalve kilo „eindproduct” aan, gasmaskers en een voorraad grondstoffen, waaronder zoutzuur, aceton, 550 kilo ‘caustic soda’, 300 kilo wijnsteenzuur en 100 liter BMK; het dure hoofdbestanddeel voor de productie van meth.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) verricht een dag na de inval metingen. Het lukt de onderzoekers niet om zogenaamde ‘hotspots’ van kwikchloride te vinden in de oude varkensstal. Het blijkt simpelweg „niet mogelijk”, aldus hun rapportage. Het meetinstrument van het RIVM „zit vrijwel continu aan zijn maximale meetbereik”. Zo ligt één van de mestkelders „tjokvol met chemicaliën”.

„Het doet echt iets met een dorp als er zoiets gebeurt”

De vondst plaatst de gemeente voor een reusachtig probleem. Bronckhorst beschikt niet over de benodigde kennis en ervaring om een lab te ontmantelen waarbij het zeer giftige kwik een van de belangrijkste afvalstoffen is. In allerijl wordt een ambtenaar van zijn dagelijkse werkzaamheden gehaald en verantwoordelijk gemaakt voor de omvangrijke klus. Een snelle inventarisatie bij deskundigen leert hem dat de kosten in de tonnen zullen lopen. Geld dat ten koste zal gaan van andere voorzieningen in Bronckhorst, realiseert burgemeester Besselink zich meteen.

De gemeente stelt de eigenaren van de boerderij aansprakelijk voor de schade en legt ze in september 2020 een eerste last onder bestuursdwang op. Een middel om de kosten uiteindelijk via het bestuursrecht op het echtpaar te kunnen verhalen.

Om de bewustwording van het criminaliteitsprobleem onder haar inwoners te vergroten, wil Besselink dat er tijdens de werkzaamheden aan de Zomerweg een bord wordt geplaatst met de tekst ‘Sanering van een drugslab’. Het voorstel haalt het na ingewonnen advies niet. Er komt een bord, maar met de neutrale tekst ‘Uitvoering sanering’.

Ongewenste vreemdelingen

Begin november 2020 staan alleen de drie opgepakte koks voor de rechter, de eigenaren van de boerderij in Achter-Drempt niet. Ondanks dat het echtpaar bij de politie onderling tegenstrijdig heeft verklaard over de totstandkoming van het huurcontract, heeft justitie hun betrokkenheid niet nader onderzocht. Opmerkelijk, vindt de advocaat van twee verdachte koks.

Net als na de ontdekking van de hennepplantage in 2014 ontlopen de bewoners strafrechtelijke vervolging – tot verbijstering van buurtgenoten in Achter-Drempt: „Ontspringen ze godverdomme weer de dans.”

In de rechtszaal in Den Bosch vertelt de jongste kok, de Colombiaan (20), dat hij naar Europa is gekomen om werk te zoeken als voetballer. Veel meer wil hij niet kwijt, evenmin als de andere twee koks. De officier van justitie eist tegen het drietal celstraffen van tussen de vijf en zes jaar. „Daarna zullen ze als ongewenst vreemdeling het land worden uitgezet.”

Een van de advocaten vraagt aandacht voor de volgens hem benarde positie van de verdachten. „Het zijn eigenlijk moderne slaven, die onder erbarmelijke omstandigheden in een pipocabine worden geplaatst en uitgebuit”, zegt hij. „Maar de mensen die de winsten maken, worden niet vervolgd.”

Wat de raadsman niet weet, is dat politie en justitie dan al zicht beginnen te krijgen op de criminele organisatie achter het drugslab in Achter-Drempt.

Alleen de Colombiaan maakt aan het einde van de zitting gebruik van zijn spreekrecht. „Het was niet mijn bedoeling”, zegt hij met een haperende stem. „Het is zo gelopen.”

Twee weken later vonnist de rechter: de Amerikaan en de Mexicaan krijgen ieder vier jaar cel, de Colombiaan moet drie jaar zitten. Een door het Openbaar Ministerie (OM) ingesteld hoger beroep leidt in het najaar van 2021 niet tot hogere straffen.

De gemeente is dan, anderhalf jaar na de inval, nog altijd bezig met de ontmanteling van het lab en het schoonmaken van de zwaar verontreinigde schuur. De betonnen vloer is op plekken zo verzadigd met kwik, dat sloop van de volledige stal noodzakelijk is. Als het dak van de stal tot overmaat van ramp ook nog asbest blijkt te bevatten, lopen de kosten op tot boven een half miljoen euro.

Maar waar Besselink ook aanklopt voor financiële steun, overal vangt de burgemeester bot. Er is simpelweg niks geregeld voor dit soort gevallen. „De situatie in deze gemeente lijkt ons uniek”, schrijven ambtenaren van het ministerie van Justitie in juni dat jaar in een intern memo aan toenmalig minister Ferdinand Grapperhaus (CDA). „Ze hebben gewoon erg pech met de situatie.”

Pablo Ice-cobar is er gloeiend bij

„Well, I am fucked”, tikt een man iets voor het middaguur op zaterdag 9 mei 2020 op zijn telefoon van aanbieder Encrochat. Gebruikers van dit soort telefoons – populair in het criminele milieu omdat de politie de versleutelde berichten niet kan meelezen – gebruiken meestal een bijnaam.

Dit bericht komt van ‘Pablo Ice-cobar’, een samenvoeging van de naam van de beruchte cocaïnebaron Pablo Escobar en ice, een van de bijnamen van crystal meth. „Een van mijn drugslabs is gepakt door de politie”, schrijft Pablo. „Hoe?”, wil de ontvanger weten. „One neighbour snitch us”, aldus Pablo, die behalve in het Spaans ook in gebrekkig Engels communiceert.

Pablo Ice-cobar is voor bijna een miljoen euro aan meth en grondstoffen kwijt. „Ohhhhhhh fuck”, zegt de gesprekspartner van Pablo. „Is er iemand aangehouden?” Ja, antwoordt Ice-cobar. Drie van zijn koks zitten vast, schrijft hij. „A big problem is coming.”

Wat Pablo Ice-cobar niet weet, is dat de politie zijn berichten via Encrochat live meeleest. Niet een verklikker uit de buurt heeft de politie naar het lab aan de Zomerweg geleid, maar berichten en foto’s die Pablo zelf heeft verstuurd.

Dat hij baalt, is begrijpelijk. In totaal is er vanaf de start van het lab op 17 maart tot de inval in mei 214 kilo meth geproduceerd, zo blijkt uit de administratie die de politie vindt bij de inval. Goed voor een geschatte opbrengst van 1,6 miljoen euro voor Pablo en zijn handlangers.

Internationaal netwerk

Maar wie ís Pablo Ice-cobar, een van de drijvende krachten achter het lab in Achter-Drempt? De zoektocht naar hem begint in juni 2020, na een tip van de Amerikaanse opsporingsautoriteiten over „een Mexicaan die in Den Haag verblijft en op zoek is naar een locatie voor een drugslab”. Een van twee mobiele telefoonnummers die deze Mexicaan gebruikt, duikt op in het onderzoek naar de kring rond de drie koks die in het lab in Achter-Drempt zijn aangetroffen.

De Mexicaanse gebruiker van het nummer blijkt Jorge G. te zijn. Hij is de oudere broer van Pablo, die in het gewone leven Pavel heet en geboren is in de Mexicaanse deelstaat Michoacán de Ocampo. De regio waar ook de Mexicaanse kok vandaan komt die in het lab in Drempt is aangehouden.

In de zoektocht naar de twee broers ziet de politie ze in juli 2020 voor het eerst in levende lijve, als ze met een paar grote pannen de Ikea in Den Haag uitlopen. Waar zijn die voor bedoeld? Voor de productie van meth?

Uiteindelijk kost het de politie nog ruim een jaar voordat er voldoende bewijs is vergaard om Pablo Ice-cobar, die eerder in Amerika blijkt te zijn veroordeeld voor de handel in crystal meth, aan te houden. Dat gebeurt in september 2021 in Barcelona.

Een aantal medeverdachten is twee maanden daarvoor al in Nederland opgepakt. De belangrijkste is een Nederlander: de in Den Haag geboren Danny K. Een man met een afgetraind lichaam en opvallend zichtbare tatoeages in zijn nek. Zijn bijnaam op Encrochat, volgens de politie: ‘doctortattoo’.

Silencio

Op hagelwitte sportschoenen van het merk Under Armour komt Pablo Ice-cobar op maandagochtend 18 september 2023 de rechtbank van Den Bosch binnengesloft. Zijn rode trainingsjack van hetzelfde merk zit strak om zijn brede bovenlijf. Hij maakt geen contact met zijn medeverdachten als hij door de bode naar zijn plaats wordt gedirigeerd.

Opvallende afwezige: de Nederlandse hoofdverdachte Danny K. Zijn advocaat heeft „geen idee” waar hij is. K. is op de vlucht geslagen. De rechtbank heeft hem eerder, zonder enkelband, op vrije voeten gesteld op voorwaarde dat hij op alle zittingen zou verschijnen.

Door de afwezigheid van Danny K. draait de behandeling van de strafzaak vrijwel helemaal om Pablo Ice-cobar. Die bromt „silencio” op alle inhoudelijke vragen die hem worden gesteld. Een woord dat de tolk iedere keer vertaalt met: „Ik beroep me op mijn zwijgrecht.”

In het eerste verhoor na zijn arrestatie bij de politie heeft de Mexicaan toegegeven dat hij de gebruiker was van het account Pablo Ice-cobar, samen met zijn broer Jorge. Ook erkende hij betrokken te zijn geweest bij het lab in Achter-Drempt. „Wij worden betaald om koks te regelen die de synthetische drugs produceren.” Over Danny K., met wie hij intensief contact had via Encrochat, wil hij niks kwijt. „Ik ga niet over doctor tattoo praten”, zegt hij. „Ik ben bang en wil mijn leven niet riskeren.”

„Ik ben de grootste ice-producent in Europa.”

Volgens het Openbaar Ministerie bagatelliseert Ice-cobar zijn rol bij de productie van drugs. Ruim drie jaar onderzoek naar de ontmanteling van het lab in Achter-Drempt heeft volgens justitie duidelijke aanwijzingen opgeleverd voor zijn betrokkenheid bij nóg vijf labs. „I can do labs wherever I want”, pochte Pablo in 2020 op de chat. „Ik heb drie labs in Holland. Ik ben de grootste ice-producent in Europa.”

Het OM ziet de Mexicaan als de leider van de criminele organisatie achter het lab in Drempt en eist op 19 september van dit jaar een celstraf van 16 jaar. Zijn Nederlandse kompaan Danny K. moet 12 jaar de cel in, als het aan het OM ligt.

Volgens Pablo’s advocaat Henk Koopman maakt het OM de rol van zijn cliënt „veel te groot” en moeten al die berichten niet te letterlijk worden genomen. „Allemaal grootspraak, bedoeld om indruk te maken in het criminele milieu”, aldus Koopman. „Mijn cliënt is een beetje een opschepper.” Nadat de tolk die woorden heeft vertaald, kijkt Ice-cobar zijn advocaat even vertwijfeld aan. Die negeert zijn norse blik.

Koopman noemt de strafeis „zwaar overdreven”.

Pas op voor de Rottweiler

Een hond blaft en gromt onophoudelijk vanachter een hek. Uit een kapot bovenruitje van de boerderij steken twee beveiligingscamera’s. Niemand die achterom het erf oploopt van de boerderij aan de Zomerweg blijft onopgemerkt.

Het is donderdagmiddag 28 september 2023. Bijna drieënhalf jaar geleden liep de Dienst Speciale Interventies op deze plek het terrein op. Voor de schuur waaraan nog altijd het bord ‘Daltonstaete’ hangt, staan twee oude auto’s. Het hoge onkruid onder de wagens en de zachte banden verraden dat ze er al even staan.

De voortuin, aan de andere kant van de boerderij, is volledig overwoekerd. Op het hek is een bordje gemonteerd: „Pas op! Rottweilers.” In het lange gras ligt een verroeste buitenlamp. De ramen van de boerderij zijn verduisterd.

Na drie keer kloppen op de voordeur komt de eigenares de hoek om lopen. Ze draagt een lange badjas, in haar hand houdt ze een sigaret. Ze heeft geen trek in vragen over het aangetroffen lab in hun schuur. „Er worden alleen maar leugens in alle kranten gezet”, zegt ze. Dan komen haar man en hun derde zoon aanlopen. „Wegwezen!,” zegt de zoon op dwingende toon. Met zijn rechterhand houdt hij de hond in bedwang.

Een paar kilometer verderop, op het gemeentehuis van Bronckhorst, overziet burgemeester Besselink bij een kop koffie op haar werkkamer de gevolgen van de vondst. Na de aanvankelijke schok en de daaropvolgende ontmanteling van de productieplek rest nu de rekening: 633.651 euro.

De zwaar verontreinigde varkensschuur moest volledig worden gesloopt en afgevoerd door een specialistisch bedrijf. „Veel geld dat niet aan andere publieke taken als de bibliotheek of jeugdzorg kan worden besteed”, zegt Besselink.

Twee ton daarvan is, „bij wijze van uitzondering”, betaald door het ministerie van Justitie en Veiligheid. De rest probeert de gemeente nog altijd te verhalen.

De eigenaren van de boerderij verzetten zich daartegen. Hun valt „nadrukkelijk niets te verwijten”, schrijft hun advocaat Arnout Schadd in een brief aan de gemeente. Zijn cliënten zijn van oordeel „dat de vervuiler behoort te betalen”. Het gevolg: de zaak wacht al maanden op behandeling door de Raad van State.

Het kan overal gebeuren

De slepende strijd om de kosten is niet het enige langdurige gevolg van het ontdekte lab. Sommige bewoners van Achter-Drempt zijn, naar eigen zeggen, wantrouwender geworden. „Je weet niet meer wie je nog kunt vertrouwen”, zegt een dorpeling. Ze wil net als veel anderen niet met haar naam in de krant. „Ik wil op geen enkele manier met deze familie worden geassocieerd.” Anderen houden zich liever helemaal afzijdig.

Besselink knikt bij het aanhoren van de verhalen. „Het doet iets met een dorp als er zoiets gebeurt.” Daarom, zegt ze, is het zo „ongelofelijk belangrijk” dat de democratie wint en niet de criminaliteit. „Want het kan overal in Nederland gebeuren.”

En zij kan het weten. Een paar dagen eerder is in Zelhem, een ander dorp in haar gemeente, weer een drugslab gevonden. Dit keer in een bedrijfspand. Besselink zucht. „Ondermijning is een enorm probleem.”

In tegenstelling tot Achter-Drempt staat in Zelhem nu wél de door haar gewenste tekst op een bord om inwoners bewust te maken van het probleem. In kapitalen zelfs: DRUGSPAND GESLOTEN.