Twee lijsttrekkers, vier onderwerpen, zeven kwartier. Om uit de greep van strakke televisieformats te ontsnappen met verkiezingsdebatten die vooral om snappy oneliners draaien, besloten Pieter Omtzigt en Frans Timmermans hun eigen debat te organiseren. De leiders van twee nieuwe politieke partijen Nieuw Sociaal Contract en GroenLinks-PvdA wilden nu eens wat uitgebreider de tijd nemen om inhoudelijk over hun politieke standpunten in gesprek te gaan. „Noem het maar nieuwe politiek, zei Timmermans aan het begin van een debat dat inderdaad een andere toon had dan wat rivaliserende partijen normaal gesproken in de Tweede Kamer laten klinken. De VVD, die met GroenLinks-PvdA en NSC de kopgroep vormt in de meest recente peilingen, was nadrukkelijk niet bij het onderonsje in het Arnhemse Luxor Live-theater uitgenodigd. Timmermans: „Wij kiezen echt voor diepgang en die ontbreekt bij veel andere partijen”.
Poeslief bejegenen
Of het nou over het tekort aan woningen, over een nieuwe bestuurscultuur of over bestaanszekerheid de twee ervaren politici in probeerden elkaar steeds poeslief te bejegenen. „Ik ben het helemaal met het lijstje van hem eens”, zei Omtzigt over de brede definitief die Timmermans over bestaanszekerheid had gegeven. Timmermans had Omtzigt bij een eerder debat „behartenswaardige woorden” over het leed in Israël en Gaza horen spreken. En als Timmermans het even niet helemaal eens met de oud-CDAer was dan zei hij het uiterst vriendelijk. „Ik heb geen kritiek op de heer Omtzigt maar slechts een aanvulling”.
Zo leek het debat onder leiding van tv-journalist Diana Matroos een eerste poging van de twee partijleiders om alvast afspraken te maken voor het formeren van een nieuw kabinet na de verkiezingen van 22 november. Zeker op het belangrijkste thema in de agenda van NSC: bestuurlijke hervormingen die het vertrouwen van de burger in de overheid moet zien te herstellen. Omtzigt lepelde zijn vaste rijtje aan voorstellen op dit punt op: een constitutioneel hof, regionaal kiesstelsel, een nieuwe klokkenluiderswet, een nieuwe rijksdienst voor topambtenaren. Timmermans reageerde instemmend. „Ik heb niets kunnen ontdekken waar ik het mee oneens ben. Wij kunnen samen een heel eind komen met hervormingen die nodig zijn”.
Maar zodra presentator Matroos vroeg of de twee inderdaad een publieke onderhandeling zijn gestart over een nieuw regeerakkoord, wilden Timmermans en Omtzigt daarin niet meegaan. Dat was dan weer een voorbeeld van „oude politiek, waar de twee juist van af willen”. Om dezelfde reden hield Omtzigt opnieuw de vraag af of hij nu premier wil worden of niet. Hij had dat afgelopen zomer eerst afgewezen, maar recent zinspeelde hij er wel ineens weer op. „Ik wil geen discussie over de poppetjes, maar over de inhoud”.
Verschillen tussen de twee
Toch werden er in de loop van het debat, dat een kwartier langer duurde dan gepland, ook de nodige inhoudelijke verschillen duidelijk tussen de linkse combinatie van Timmermans en de nieuwe partij van Omtzigt. Met name over klimaat- en stikstofbeleid waar GroenLinks-PvdA aanzienlijk ambitieuzer is dan NSC. En over migratie, waar Omtzigt een concrete hoeveelheid van 50.000 migranten per jaar heeft genoemd als „streefgetal” voor het migratiesaldo – het verschil tussen immigranten en emigranten.
Omtzigt prees het idee van Timmermans om over de noodzakelijke verduurzaming van de landbouw en natuurbeheer een „alliantie tussen boeren en boswachters” aan te gaan. En ook Omtzigt vindt dat de intensieve veehouderij aan banden moet worden gelegd, al noemt hij geen concrete doelstelling voor de inkrimping van de veestapel. En hervorming van de agrarische sector mag niet ten koste gaan van hogere voedselprijzen. In dit deel van het debat deed Timmermans ineens een belangrijke concessie over de toekomst van de landbouw. Stikstofbeleid is hard nodig om de natuur te redden, zei Timmermans, en Nederland moet zich houden aan rechterlijke uitspraken, maar: „we moeten ons op de stikstofdoelen niet vastleggen op een jaartal.” Omtzigt ging er niet op, of had het verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA niet scherp op zijn netvlies. Daarin staat onomwonden: „We houden vast aan het doel om de stikstofuitstoot in 2030 te halveren.”
Kernenergie grootste twistpunt
Grootste twistpunt al hielden de twee lijsttrekkers het netjes en beschaafd is de kwestie kernenergie. GroenLinks-PvdA is mordicus tegen de bouw van nieuwe kerncentrales omdat dat „niet nodig en „te kostbaar zou zijn. Vrijwel alle andere (midden)partijen vinden uitbreiding van kernenergie juist wel noodzakelijk om de energietransitie mogelijk te kunnen maken. De verschillen tussen Omtzigt en Timmermans bleken even fel als in het eerste grote televisiedebat, vorige week bij College Tour. Hier gaan de twee ook niet uitkomen. Waar Omtzigt de gecombineerde linkse partijen verwijt dat het klimaatbeleid in Nederland „te religieus” wordt gevoerd, wreef Timmermans precies dat in als het gaat over kernenergie.
Maar op de logische vraag of dit dan een breekpunt is in de toekomstige formatiebesprekingen reageerde Timmermans opnieuw geïrriteerd. „Wij staan hier om nieuw politiek te bedrijven, begint u weer over breekpunten”, beet hij gespreksleider Matroos toe.
