Ruim 60.000 Nederlanders in armoede door onbekendheid met uitkering

Meer dan 60.000 Nederlanders leven in armoede omdat zij een UWV-uitkering mislopen waar zij wel recht op hebben. De uitkeringsinstantie is hier al langer van op de hoogte en ziet de gevolgen. Medewerkers spreken „dagelijks c.q. wekelijks” burgers met financiële problemen, vermoedelijk mede door dit probleem. Maar een structurele aanpak ontbreekt.

Dat schrijft de Arbeidsinspectie in een dinsdag gepubliceerd rapport. De studie betreft mensen die recht hebben op een extra UWV-uitkering die hun inkomen aanvult tot bijstandsniveau. Zij krijgen al een andere uitkering van het UWV, bijvoorbeeld wegens werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. Maar die uitkering is zo laag dat het inkomen van hun huishouden onder het bestaansminimum uitkomt. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als de uitkeringsontvanger eerder een deeltijdbaan met een laag salaris had: de uitkering is veelal een percentage van dat laatstverdiende salaris.

Vaak weten deze mensen niet dat ze recht hebben op de extra UWV-uitkering. Of het lukt hun niet de uitkering aan te vragen, doordat ze die procedure te complex vinden.

Deze zogeheten Toeslagenwet-uitkering, die niets te maken heeft met de toeslagen van de Belastingdienst, is zo onbekend dat bijna de helft van de rechthebbenden er geen gebruik van maakt. Ruim 62.000 mensen lopen daardoor geld mis, constateert de Arbeidsinspectie, en kunnen hierdoor niet in hun levensonderhoud voorzien. Dit verdient des te meer aandacht, vindt de inspectie, nu inkomens lijden onder de hoge inflatie.

Privacy belemmert

Een deel van de mensen die geen gebruikmaken van de extra uitkering zit ver onder bijstandsniveau. Soms zelfs 80 procent. Dat is problematisch, aldus de Arbeidsinspectie, omdat juist die groep een aanvulling op het inkomen hard nodig heeft. Het zijn naar verhouding vaak jongeren en hoogopgeleiden die de toeslag laten liggen. De inspectie geeft hiervoor geen eenduidige verklaring.

Volgens UWV-medewerkers is de Toeslagenwet-uitkering voor burgers „moeilijk te begrijpen” en voor het UWV „moeilijk om uit te voeren”. De instantie heeft zich al eens voorgenomen een deel van de rechthebbenden actief te benaderen, maar is daarmee gestopt „vanwege juridische belemmeringen op het gebied van privacy”.

De Arbeidsinspectie onderzocht op eigen initiatief hoeveel ontvangers van een UWV-uitkering geen gebruikmaken van deze extra uitkering waar zij recht op hebben. Hiervoor gebruikte de inspectie data van het Centraal Bureau voor de Statistiek, en voerde gesprekken met medewerkers van het UWV.

Bij de meeste uitkeringen maakt ruim een derde van de rechthebbenden geen gebruik van de aanvullende toeslag. Bij ontvangers van een Wajong-uitkering, voor mensen die al van jongs af aan een beperking hebben, is die groep veel groter: bijna 70 procent. Met ruim 29.000 mensen is dit ook in absolute zin de grootste groep niet-gebruikers.

Een werkzoekende in gesprek bij het UWV.
Foto Bart Maat/ANP

Angst voor terugvordering

Wat hierbij vermoedelijk niet meehelpt, naast de onbekendheid en de complexiteit van de regeling, is dat de uitkering ‘toeslag’ heet. UWV-medewerkers denken dat een deel van de rechthebbenden de uitkering bewust niet aanvraagt uit angst voor grote terugvorderingen „zoals bij de kinderopvangtoeslagaffaire”.

Nu moet de burger zelf bedenken of hij recht heeft op de extra uitkering. Het UWV weet niet wie er allemaal recht op hebben; dat hangt bijvoorbeeld ook af van het vermogen, en van het inkomen van de partner. Als het UWV deze informatie zou mogen gebruiken, schrijft de inspectie, zou het zelf rechthebbenden kunnen opsporen.

UWV-medewerkers zeggen dat de uitkeringsinstantie ook betere informatie kan geven. Uitleg over de Toeslagenwet-uitkering is „nauwelijks te vinden”, zeggen zij in het rapport. „Alleen wanneer men de juiste zoektermen gebruikt.” Ook de rekenhulp op de website is ingewikkeld. Het UWV kan mensen die mogelijk recht hebben op de uitkering ook een brief sturen, suggereert de inspectie, om hen te wijzen op deze mogelijkheid.

Volgens UWV-bestuursvoorzitter Maarten Camps heeft de uitvoeringsinstantie al meermaals aan het ministerie van Sociale Zaken gevraagd de Toeslagenwet te versimpelen, en om het UWV toestemming te geven mogelijk rechthebbenden een brief te sturen. Camps hoopt daarnaast op een minder verwarrende naam voor de regeling.

Bestaansminimum

Eerder al concludeerde de Arbeidsinspectie dat zeker 170.000 huishoudens geen gebruik maken van de bijstandsuitkering waar zij recht op hebben. Het gaat om zo’n 35 procent van alle rechthebbenden. Ook zij leven onder het bestaansminimum, constateerde de inspectie twee jaar geleden.

Deze bevindingen zijn extra gevoelig nu steeds meer politieke partijen vinden dat wat nu geldt als het bestaansminimum zelf al te laag is. Dat concludeerde ook de onafhankelijke Commissie sociaal minimum in juni. Mensen die van een minimumuitkering als de bijstand of Toeslagenwet moeten leven, komen maandelijks honderden euro’s tekort, schreef de door het kabinet ingestelde commissie.