In hun oorlogskathedraal bidden Russen voor een einde aan de strijd in Oekraïne

Zaterdag rond het middaguur is het 25 graden onder nul, maar dat weerhoudt Russen niet van een bezoekje aan het Park Patriot in Koebinka. Nu de oorlogsrealiteit ook in Rusland steeds meer doordringt, lijkt het militaire pretpark een uitgelezen plek voor ‘patriottische’ Russen om de orthodoxe feestdagen door te brengen. Al van ver glinsteren de gouden koepels van de camouflage-groene kathedraal bezoekers tegemoet. Kinderen spelen in en op de ijsfiguren, beklimmen de rijen opgestelde tanks en klauteren over de trappen die, aldus de website, zijn opgetrokken uit omgesmolten nazi-tanks. Over het terrein schallen oorlogsliedjes.

Het militair-religieuze complex, zestig kilometer ten westen van Moskou, werd twee jaar geleden met veel bombarie onthuld ter ere van het 75-jarig jubileum van de overwinning in de Tweede Wereldoorlog. Middelpunt van het complex is de Kathedraal van de Strijdkrachten, een geesteskind van Defensieminister Sergej Sjoigoe. De 96 meter hoge oorlogskerk is geheel opgetrokken uit metaal en glas, en werd in 2020 door Poetin onthuld als „spiritueel symbool van Rusland”, ter ere van de „overwinning van het leven op de dood.”

Beige bontjas

Over de met sneeuw en ijs bedekte ‘herinneringslaan’ voor de gesneuvelde Sovjetsoldaten, glibbert Jelena Sytsjkova in beige bontjas richting het rood-zwart-gouden heiligenbeeld, dat de achterkant van de koepelkerk siert. Ze kan niet wachten om haar gasten, twee bejaarde vriendinnen uit de zuidelijke stad Astrachan, haar lievelingskerk te laten zien. „We zijn hier vanwege de geboorte van Christus. Maar ik kom hier ook graag voor de militaire parades en de optredens van het soldatenkoor. Ze zingen prachtig over hun gesneuvelde kameraden”, vertelt Sytsjkova uitgelaten. De sneeuw knerpt onder haar laarzen, haar adem vormt witte wolkjes in de vrieskou.

Lees ook dit profiel van patriarch Kirill: Patriarch Kirill ziet de Russische invasie als een heilige oorlog tegen westerse verdorvenheid

Voor de nachtmis vonden de drie vrouwen het te koud. Ze volgden de liturgie, die in de nacht van vrijdag op zaterdag werd uitgesproken door de Russische patriarch Kirill, op televisie. Voor het eerst in vele jaren was president Poetin daarbij niet bij aanwezig. Terwijl de patriarch in de Moskouse Christus-de-Verlosser-kathedraal de mis las in het bijzijn van gelovigen, stond Poetin moederziel alleen voor het altaar van een van de middeleeuwse tsarenkerken in het Kremlin, slechts bewierookt door in goud gehulde priesters.

Jelena Sytsjkova staat vandaag niet zo stil bij de man die haar land in oorlog bracht. „Kerstmis is hét moment om je open te stellen voor andere mensen, met een gevoel van licht in je hart”, zegt de zestiger, die een banketbakkersschool runt in de hoofdstad. Ze weet zeker dat het nieuwe jaar veel goeds zal brengen. „Ik ben een onverbeterlijke optimist. Waarom zouden we de wereld opdelen naar paspoort, geloof of huidskleur? Zijn niet alle mensen uit hetzelfde deeg gekneed? Oekraïners, Russen, iedereen op aarde heeft vrede verdiend.”

Van de door Jelena zo vurig gewenste vrede was afgelopen dagen op het Oekraïense slagveld echter weinig te merken. Net zomin als van de wapenstilstand die Poetin eind vorige week, vlak voor het begin van de orthodoxe kerstviering, onverwacht aankondigde. Die oproep, gesteund door patriarch Kirill, leidde in Oekraïne en het Westen afgelopen dagen tot grote verontwaardiging en werd in Kiev door Zelensky honend terzijde geschoven als „hypocriet” en „cynisch” voorwendsel voor de verplaatsing van troepen en materieel.

1.418 stappen

Ook in Koebinka lijkt het concept ‘vrede’ mijlenver te zoeken. Iedere centimeter van het complex vertegenwoordigt een aspect van Ruslands militaire verleden. De hoogste toren van de kathedraal is 19,45 meter in doorsnee, overeenkomstig het jaar waarin Rusland – volgens moderne Russische geschiedschrijving vrijwel op eigen houtje – nazi-Duitsland overwon. De koepel erboven meet 22,43 meter, naar het tijdstip waarop de nazi’s in mei 1945 de capitulatie tekenden. De trappen zouden zijn vervaardigd uit omgesmolten nazi-tanks. De route erheen telt 1.418 stappen: het aantal dagen dat de oorlog in Rusland duurde.

De samensmelting van kerk en staat mag in Poetins Rusland steeds radicalere vormen aannemen, lang niet alle Russen kunnen de oorlogsverheerlijking in hun land waarderen. Het peperdure kitsch-gebouw kreeg bij opening door Poetin, Sjoigoe en patriarch Kirill in 2020 veel kritiek. Plannen om een fresco te wijden aan Sovjetleider Stalin, en Poetin ter ere van de annexatie van de Krim in 2014 te vereeuwigen in een mozaïek, sneuvelden na een flinke polemiek in 2019. Nog geen drie jaar later is dergelijk debat in Rusland bijna net zo ondenkbaar als onverstandig.

De sfeer in de kerk doet nog het meeste denken aan een aflevering van Game of Thrones

Binnen ademt de kerk orthodoxe mystiek in een ultramodern jasje, die qua sfeer nog het meest doet denken aan een aflevering van Game of Thrones. Metershoge, glinsterende mozaïeken verbeelden de vele oorlogen en veldslagen die Russen doorleefden. Krijgsheren omhangen met kalasjnikovs en kruisbogen, de Jezus die boven de ingang hangt, draagt een zwaard. Voor het altaar liggen relikwieën uitgestald, van botjes van Slavische heiligen tot een opgevangen bloedspoor van de heiland zelf.

T34-tank

Met haar hoofd achter in de kraag van haar donkergroene donsjack neemt een jonge, blonde vrouw de pracht en praal in zich op. Jelena, een 37-jarige moeder van twee, heeft op deze kerstdag schoolvriendin Angela op bezoek uit de Siberische stad Tsjeljabinsk. Hun zoontjes hebben net een T34-Sovjettank beklommen en nu komen ze opwarmen. In de megakerk wordt ook op de stookkosten niet beknibbeld: in luchtige groene gewaden vegen jongedames kaarsresten uit de honderden kandelaars.

„Wij zijn niet gelovig, maar wel patriottisch”, beantwoordt Jelena welwillend glimlachend de vraag wat hen naar deze plek heeft gebracht. „We zijn in Rusland geboren, dus natuurlijk zijn we voor Rusland. Voor wie anders, voor Israël soms?”, lacht ze. Hoewel ze tegen oorlog is, koestert ze een diep respect voor het leger. Daarom stuurde ze haar zoon al op twaalfjarige leeftijd naar de Soevorov-academie, een militaire eliteschool in Moskou. Zijn toelating was „een droom die uitkwam”, mijmert ze trots.

Bidden voor de soldatenziel

Ook voor de 39-jarige Vladimir, die net als Jelena zijn achternaam liever niet geeft, is de merkwaardige symbiose van religie en oorlog een volstrekt natuurlijk gegeven. De magere man met grijze muts en blauw windjack staat met zijn vrouw en vrienden bij een van de ijssculpturen, waar een selfie niet eenvoudig blijkt. De kerk is te groot en de ijzige vrieskou bijt in vingers, die na de foto vlug weer in handschoenen verdwijnen.

Lees ook: In het Holenklooster in Kiev mag ‘Moeder Rusland’ niet langer worden bezongen

Waar zijn „atheïstische” vriendengroep vandaag gewoon een kijkje wilde nemen in de wonderlijke oorlogskerk, is Vladimir doordrongen van de diepere betekenis van de plek. „Hier komen onze soldaten om te bidden voor hun ziel, mochten ze tijdens het gevecht overgaan naar de andere wereld”, zegt hij met een somber-serieuze blik. Verschillende van zijn vrienden vechten in Oekraïne. Mocht hijzelf binnenkort worden opgeroepen, dan zou hij geen seconde twijfelen om de wapens op te nemen. Die dag zou volgens geruchten wel eens snel kunnen aanbreken. Oekraïne beweerde zondag dat Rusland nog deze maand een half miljoen Russen extra zou willen mobiliseren voor een voorjaarsoffensief.

Hoewel Vladimir oorlog „verschrikkelijk” vindt, is hij doordrongen van de rechtvaardigheid van de Russische strijd tegen Oekraïne. „We vechten tegen het kwaad, tegen het pure nazisme dat Oekraïners in de greep houdt, en voor het Russische volk in de Donbas. Er is daar een totale ontmenselijking gaande, onze soldaten worden gemarteld en verminkt. Wij Russen zijn anders opgevoed, wij zouden nooit zo omgaan met krijgsgevangenen.” Hij heeft familie in Odessa en is verdrietig dat Russen en Oekraïners niet meer kunnen samenleven. Somber schudt hij zijn hoofd. „Het is onbegrijpelijk hoe ze daar zijn geïndoctrineerd door propaganda en door haat. Zelfs broers en zussen zijn opgehouden met elkaar te praten.”