N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Syrië Wie achter de drone-aanval zit die donderdag tientallen levens heeft geëist in de Syrische stad Homs, is niet bekend. Het zou gaan om de grootste aanval sinds 2018.
Als reactie op de aanval op de militaire academie voerde Syrië vergeldingsaanvallen uit. Foto’s die door de Syrische reddingsorganisatie Witte Helmen zijn verstrekt, laten zien dat gewonden van die aanvallen een ziekenhuis in Idlib binnenkomen. Foto Syrische Witte Helmen via AP
Bij een drone-aanval op een militaire afstudeerceremonie in de west-Syrische stad Homs zijn donderdag tientallen mensen om het leven gekomen. Dat melden internationale persbureaus. Schattingen verschillen over het precieze dodental, maar de Syrische mensenrechtenorganisatie SOHR heeft het over meer dan honderd doden en 125 gewonden. De aanval is voor zover bekend door niemand opgeëist, maar de Syrische overheid wijst naar „terroristen”.
Op sociale media gaan beelden rond van een groep militairen die hun petten in de lucht gooien op een grote binnenplaats. Even later is daar paniek uitgebroken: doden en gewonden liggen op de grond terwijl schoten en geschreeuw te horen zijn. NRC kan niet verifiëren of de beelden van de betreffende aanval zijn. Ook de Syrische minister van Defensie zou bij de ceremonie aanwezig zijn geweest, maar kort voor de aanval zijn vertrokken.
Volgens SOHR gaat het om de grootste aanval sinds 2018. Als reactie hebben Syrische strijdkrachten volgens persbureau AP dorpen onder vuur genomen in Idlib, een regio in het noordwesten van Syrië die grotendeels in handen van rebellen is. Homs ligt op zo’n honderd kilometer van de regio.
Het jaar was nog jong toen op 8 januari 2024 een leider van Hezbollahs Radwan-eenheid om het leven kwam bij een Israëlische luchtaanval. Wissam Tawil werd door Jeruzalem verantwoordelijk gehouden voor talloze raketaanvallen van de strijdgroep vanuit Zuid-Libanon op Noord-Israël. In de maanden erna vonden meer Hezbollah-commandanten tijdens Israëlische luchtaanvallen de dood, culminerend in de Israëlische aanval op Ibrahim Aqil, de leider van elite-eenheid Radwan, op 19 september.
In de dagen daarvoor beroofde de ‘pieper- en walkietalkie-aanval’ opnieuw enkele Hezbollah-commandanten van het leven. Bij deze uiterst complexe operatie raakten meer dan duizend militanten gewond, onder meer aan handen en ogen. En dan was er afgelopen vrijdag de aanval met zo’n tachtig zware bommen door Israëlische jagers in Zuid-Beiroet, waarbij Hezbollahs leider Hassan Nasrallah om het leven kwam.
Inlichtingenexperts concluderen nu: dit is geen toeval meer. Israël moet zeer goed geïnfiltreerd zijn geraakt in Hezbollah en het leiderschap van de strijdgroep. Ze baseren hun conclusies op informatie die de laatste dagen naar buiten is gekomen over de grote hoeveelheid inlichtingen die Israël de laatste achttien jaar verzamelde over Hezbollah. Juist deze weken gebruikt het Israëlische leger die informatie om de beweging, die door westerse landen als terroristisch wordt bestempeld, in hoog tempo te verzwakken.
Aangeslagen
Bijna een jaar geleden was de inlichtingengemeenschap in Tel Aviv en Jeruzalem nog zwaar aangeslagen door de aanval op Israël van Hamas op 7 oktober; het hoofd van de militaire inlichtingendienst, Aharon Galiva, trad daarna af. Nu rapporteren Angelsaksische media zoals Reuters, The New York Times en de Financial Times juist tevredenheid bij diezelfde inlichtingenorganisaties over het herstel van wat gezien wordt als een sleutelelement van Israëls verdediging: afschrikking.
De boodschap die Jeruzalem aan zijn vijanden wil sturen, is immers nog steeds: wie Israël of Israëlische burgers aanvalt, krijgt vroeg of laat de rekening gepresenteerd. In het geval van Hezbollah komt die rekening zeer laat. Zo bestond er al sinds 2006 toestemming (van toenmalig premier Ehud Olmert) om Nasrallah te doden: dit nadat 165 Israeliërs waren gedood na harde confrontaties met Hezbollah en het Israelisch leger zich had teruggetrokken.
Bijna een jaar geleden was de Israëlische inlichtingengemeenschap zwaar aangeslagen door de aanval van Hamas op 7 oktober
Al die jaren na 2006 wist Nasrallah echter te ontkomen. Voor Fuad Shukr, vertrouweling van Nasrallah, gold hetzelfde. Shukr zou betrokken zijn bij de zeer bloedige bomaanslag in 1983 op de Amerikaanse ambassade in Beiroet, waarbij driehonderd Amerikaanse en Franse militairen omkwamen. Shukr werd ‘pas’ op 8 juli van dit jaar door Israelische bommen gedood toen hij in Beiroet zijn minnares bezocht.
Op de korrel
Anonieme bronnen melden aan Reuters en The New York Times dat Israël Hezbollah-leider Nasrallah al veel langer op de korrel had, en eerder had kunnen doden. Mede om politieke redenen zou Israël echter tot vrijdag hebben gewacht met de grootscheepse aanval die Nasrallah en een tiental naaste adviseurs het leven kostte.
Volgens The New York Times had premier Netanyahu Hezbollah-kopstuk Nasrallah kort na 7 oktober vorig jaar willen laten ombrengen. Al op 8 oktober 2023 was de Libanese strijdgroep immers begonnen met het afschieten van raketten op Noord-Israël, uit solidariteit met Hamas. De raketten van Hezbollah noopten tot een vroege evacuatie van tienduizenden burgers uit Noord-Israël. De Amerikaanse president Joe Biden zou Netanyahu toen gebeld hebben en hem hebben afgehouden van een aanslag op het leven van Nasrallah. Biden vreesde enorme escalatie van het conflict in de regio.
De Israëlische premier Benjamin Netanyahu geeft groen licht voor de luchtaanval op Beiroet waarbij Hezbollah-leider Hassan Nasrallah omkwam, vrijdag in een hotelkamer in New York. Foto Kantoor Israëlische premier via Reuters
Afgelopen vrijdag was het dan toch zover. Om het voor Israël historisch moment te accentueren, liet de regering in Jeruzalem een foto verspreiden van Netanyahu. Op de foto zou te zien zijn hoe de premier vanuit een hotelkamer in New York – nota bene tijdens de Algemene Vergadering van de VN – telefonisch goedkeuring gaf voor de aanval op Nasrallah. Insiders zagen er een opgestoken middelvinger in naar de VS. President Biden en zijn naaste adviseurs waren nu niet van tevoren geïnformeerd, aldus de reconstructie in The New York Times.
Afluisteren
De vraag is welke spionagemethoden precies de basis vormen van de recente militaire optredens van Israël. Grofweg bestaan er twee verklaringen, die overigens goed naast elkaar kunnen bestaan. Volgens de ene is het militair en politiek leiderschap van Hezbollah langere tijd afgeluisterd door Unit 8200, de elektronische afluisterdienst van Israël, en diens bondgenoten bij de Amerikaanse NSA en Britse GCHQ. Volgens de andere verklaring is er sprake van een of meerdere hooggeplaatste ‘mollen’ binnen Hezbollah of Iran. Die zouden Jeruzalem van zeer gedegen informatie hebben voorzien.
Inlichtingenexpert Emily Harding van de Amerikaanse denktank Center for Strategic and International Studies voorspelde eind vorige week sowieso een „intensieve ‘mollenjacht’ bij Hezbollah om eigen kwetsbaarheden op te sporen. (..) Het onderling vertrouwen is daar weg.”
Er zijn inmiddels nog onbevestigde berichten dat Israël recentelijk werd getipt over de verblijfplaats(en) van Nasrallah in Beiroet, door een hooggeplaatste bron in Iran. Berichten daarover zijn afkomstig van een anonieme bron uit Libanon. Acht F-15 bommenwerpers stegen op uit Noord-Israël, zonder dat de vliegers op de hoogte waren van het ‘high value’ target dat ze in Beiroet moesten vernietigen. De gebruikte bommen hadden een gewicht van negenhonderd kilo. Ze legden vier appartementencomplexen in puin, een lompe liquidatiemethode, waarbij tevens tientallen burgers omkwamen.
Lees ook
Met uitschakeling van Nasrallah is Hezbollah niet weg, maar wel de pijler weggeslagen waarop Irans defensie rust
De gekozen aanpak zou zijn gevolgd op eerdere, mislukte luchtaanvallen van de Israëliërs op Nasrallah en zijn commandanten. Bij één eerdere poging zou Nasrallah ontkomen zijn doordat hij even eerder was vertrokken, aldus de gedetailleerde reconstructie in de Financial Times. Bij een andere waren de gebruikte bommen van het Israëlische leger te licht gebleken om het zwaar gepantserde beton van Nasrallahs bunker te doorboren.
Investeringen
Naast de berichten over een Iraanse mol, duiken er momenteel veel berichten op over een massieve infiltratie van de communicatienetwerken van Hezbollah door Unit 8200. De dienst profiteerde daarbij van de investeringen die Israël bleef doen in diensten die Hezbollah moesten bestrijden. Waar middelen voor observaties over Hamas waren weggehaald bij de diensten, bleef Hezbollah vol in het vizier. Kosten noch moeite werden daarbij gespaard.
Israël stuurde de afgelopen jaren honderden drones het luchtruim in om centra en bewegingen van Hezbollah te monitoren. Terabytes aan onderschepte informatie van mobiele telefoons van Hezbollahmilitanten werden door Unit 8200 doorzocht op aanwijzingen over routes en verblijfplaatsen. Analisten scanden ‘martelaarsberichten’ en begrafenisbijeenkomsten van Hezbollahstrijders op bruikbare informatie.
Twee jongens met een Libanese vlag staan vrijdag bij het puin van woningen die zijn verwoest bij een Israëlische luchtaanval in Maaysrah, ten noorden van Beiroet. Foto Louisa Gouliamaki / Reuters
Overigens zat Hezbollah zelf ook niet stil. Eind jaren negentig hackten zijn IT-specialisten de communicatielijnen tussen Israëlische luchtobservatietoestellen en hun bases, die op dat moment nauwelijks beveiligd waren. Hezbollahs actie noopte de Israëliërs tot een ingrijpende security-update.
Minstens zo belangrijk als Sigint (elektronische informatie) was menselijke informatie (Humint) over Hezbollah. Het werd de laatste jaren steeds gemakkelijker voor Israël die te verzamelen. Analisten noemen twee verklaringen. In de eerste plaats was Hezbollahs succes ook zijn zwakte geworden. Zo had de organisatie zijn omvang en invloed in de regio uitgebreid en in 2011 bijvoorbeeld de Syrische president Bashar Al-Assad geholpen bij het bloedig neerslaan van opstanden tegen zijn regime. Bij de groei van zijn omvang waren ook sympathisanten en militairen de organisatie binnengestroomd die door de leiding van Hezbollah niet altijd even goed waren gechecked op hun antecedenten. The Financial Times citeert de Libanees-Amerikaans deskundige Randa Slim van het Middle East Institute in Washington: „Syrië markeerde het begin van de expansie van Hezbollah, maar het verzwakte ook hun interne controlemechanismes. Dat opende de deur naar informatie op hoog niveau.”
Poel van ellende
Ten tweede werd ook Hezbollah door Libanezen steeds vaker verantwoordelijk gehouden voor de poel van ellende waarin hun land wegzonk. De strijdgroep hield een flink deel van het land in zowel zijn militaire als politieke greep, terwijl het loyaal was aan de broodheren in Teheran. Dat zette steeds vaker kwaad bloed in een land dat van de ene economische crisis in de andere viel.
Ook werd Hezbollah medeverantwoordelijk gehouden voor een nationale tragedie voor Libanon: de desastreuze explosie van een opslag met een grote voorraad ammoniak nitraat in de haven van Beiroet in augustus 2020. Daarbij vielen 218 doden, ongeveer zevenduizend mensen raakten gewond. Zo’n 77.000 appartementen werden verwoest, waardoor 300.000 mensen dakloos werden.
Volgens mensenrechtenorganisaties als Human Rights Watch werd ook Hezbollah aangekeken op de tragedie. Als onderdeel van het Libanese bestuur was de organisatie medeverantwoordelijk voor het gebrekkig toezicht op de veiligheid rond en opslag, en voor de almaar voortwoekerende corruptie. Bovendien had Hezbollah volledige vrijheid om de haven met de explosieve opslag in en uit te gaan. De Israëliërs zouden handig gebruik hebben gemaakt van de almaar gegroeide onvrede hierover.
Dat het Nederlandse gevangenissysteem uit zijn voegen barst, is duidelijk: momenteel lopen zeker 3.445 veroordeelde criminelen vrij rond, zo blijkt uit cijfers van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het gaat hierbij voornamelijk om zogeheten ‘zelfmelders’ (veroordeelden die zich zelf moet melden bij de gevangenis) die werden veroordeeld tot maximaal twee maanden celstraf, maar na hun vonnis nog lang vrij rondlopen, omdat gevangenissen vanwege personeelstekorten kampen met een gebrek aan bewakers.
Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ingrid Coenradie (PVV) reisde vorige week naar Estland om te onderzoeken of Nederland daar gevangenen kwijt zou kunnen.
Het is geen oplossing voor het acute probleem, maar wel voor het structurele probleem
Volgens Kamerleden Joost Sneller (D66) en Jesse Six Dijkstra (NSC) kan het makkelijker. Ze willen samen met CDA’er Derk Boswijk dat de rechter een veroordeelde kan straffen met huisarrest en een elektronische enkelband. De enkelband wordt al gebruikt om gedetineerden te controleren en onder bepaalde voorwaarden vervroegd vrij te laten. Verlaten ze bijvoorbeeld hun huis, werkplek of de route daartussen, dan gaat bij de politie een alarm af. „Elektronische detentie kan de kans op recidive verminderen, is goedkoper én helpt tegen het nijpende tekort in gevangenissen”, vertelt Six Dijkstra op de bank in de werkkamer van Sneller (D66). Binnen de criminologische wereld krijgt die opvatting van de Kamerleden veel bijval.
Korte detentie is schadelijk, zien de Kamerleden. Six Dijkstra: „Straffen van minder dan zes maanden zijn te kort om gevangenen te laten resocialiseren, maar lang genoeg om mensen ‘detentieschade’ te laten oplopen.” Oftewel: dat ze door de gevangenisstraf hun huis of werk verliezen. Dan wordt de kans op recidive groter: de helft van de oud-gevangenen pleegt binnen twee jaar weer een misdrijf. „Nederland wordt uiteindelijk onveiliger als we mensen kort vastzetten”, concludeert Sneller.
Lees ook
Leven met een enkelband, hoe ziet dat eruit? Drie ex-gedetineerden vertellen openhartig: ‘Die enkelband gaat tussen je oren zitten’
‘Soft’
Uit het recentste onderzoek van de Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) blijkt dat driekwart van de detenties korter is dan drie maanden. In totaal komen jaarlijks twintigduizend mensen uit de gevangenis. De RSJ wil evenals de Kamerleden minder van dit soort korte detenties, omdat die „weinig effectief en betekenisvol” zijn.
Veel maatschappelijke organisaties en onderzoekers pleiten al langer voor de enkelband als alternatief voor de korte celstraf, maar de coalitiepartners van NSC – PVV, VVD en BBB – hebben afgelopen jaren dit soort voorstellen afgedaan als ‘soft’.
Het kabinet wil juist een harde aanpak. Met hogere straffen voor ernstige zeden- en geweldsmisdrijven en hogere maximale straffen voor minderjarigen straffen. Ook zullen minder misdrijven verjaren. Maar volgens Six Dijkstra is er „geen tegenstelling tussen zwaar straffen en dit plan”. Hij beschouwt de enkelband als een goede „toevoeging aan de gereedschapskist van de rechter”.
Dat de PVV, VVD en BBB niet zomaar akkoord zullen gaan met het voorstel, staat buiten kijf. Sneller: „Ik heb dit soort debatten al wel vaker met de PVV gevoerd. Die partij heeft een schijnveiligheidsverhaal en kijkt niet naar oplossingen.”
We moeten het niet doen vanwege de personeelstekorten in de gevangenissen. Zo’n enkelband moet echt werken
Six Dijkstra „wil het partijprogramma van de PVV niet recenseren”. Maar, erkent hij, „NSC staat er anders in dan de PVV”. „We moeten niet pretenderen dat zware criminelen of terroristen hierdoor op straat komen te staan.” Bovendien kan de rechter nog altijd een korte gevangenisstraf opleggen.
Volgens Sneller, die twee jaar terug zelf drie dagen als test een enkelband droeg, moeten mensen niet onderschatten hoe zwaar dat is. „Het is echt geen thuisvakantie. De rechter legt strikte beperkingen op, zo mag je alleen van en naar werk reizen. Het is niet de bedoeling dat je naar de bioscoop gaat.”
Op termijn verwachten Six Dijkstra en Sneller dat de rechter zó vaak de enkelbandstraf inzet, dat de gevangenissen structureel minder vol zullen zitten. Dan is het plan van Coenradie om gedetineerden in Estse gevangenissen op te sluiten niet meer nodig.
Verkeerde uitgangspunt
Maar dat is toekomstmuziek. Sneller: „Het wetsvoorstel ligt er, er is allerlei onderzoek waar we ons voorstel mee kunnen onderbouwen. Maar het klopt natuurlijk dat wetsvoorstellen niet morgen in werking treden. Het is geen oplossing voor het acute probleem, wel voor het structurele probleem.” Sneller wijst erop dat door vergrijzing de gevangeniscapaciteit alleen maar verder zal afnemen.
Volgens de rekensom van Sneller en Six Dijkstra heeft het voorstel een meerderheid in de Tweede en Eerste Kamer, mits de SGP instemt. Zonder die partij komen ze in de senaat twee zetels tekort, in de Kamer één. „Dan wordt het een heel spannende hoofdelijke stemming”, lacht Sneller, „maar ik vertrouw op het gezonde verstand van Diederik van Dijk.”
Van Dijk, de justitiewoordvoerder van de SGP, staat „niet onwelwillend tegenover het voorstel”, zo vertelt hij telefonisch aan NRC. „Maar we moeten het niet doen vanwege personeelstekorten in de gevangenissen, dat is het verkeerde uitgangspunt. Zo’n enkelband moet echt werken, recidivekansen moeten omlaag.”
Volgens Six Dijkstra is „niet uitgesloten dat andere Kamerleden meegaan”, óók die van partijen die zwaar willen straffen. Nu de personeelstekorten oplopen en de wachtlijsten voor cellen steeds langer worden, hebben de Kamerleden de tijd mee, weten ze. „Maar daar is het ons niet om te doen”, zegt Sneller met geheven vinger. „Het is goed voor het cellentekort, goed voor begroting. Maar dat is niet waarom het ‘slimmer straffen’ is. Het is beter voor de samenleving en beter voor de gedetineerde die ook weer terug de samenleving in moet.”
Hoe willen de Kamerleden slachtoffers ervan overtuigen dat daders met een enkelband wel écht worden gestraft? „We moeten het imago van de enkelband realistischer krijgen”, zegt Sneller. Dan zullen slachtoffers het als straf accepteren.
Six Dijkstra: „We vertrouwen erop dat de maatschappij zal inzien dat dit een goede straf is, die ons land veiliger maakt. En wij hebben als politiek de verantwoordelijkheid om uit te leggen waarom we dit een goed plan vinden.”
Ietwat voorover gebogen zoekt de 64-jarige Nabil zijn weg door een niet aflatende stroom studenten die zich op een doordeweekse ochtend langs het pand beweegt van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) bij metrostation Weesperplein. De studenten, op weg van de metro naar de campus van de Universiteit van Amsterdam op het Roeterseiland, lopen geroutineerd om Nabil heen, die ogenschijnlijk wat gedesoriënteerd over straat schuifelt met een grijze fiets aan zijn hand.
Hij heeft zojuist zijn dagelijkse portie heroïne gerookt in de gebruikersruimte van de GGD en kreeg er ook een portie methadon mee, vertelt hij. „Daarmee kom ik de rest van de dag door zonder ziek te worden.”
Nabil is een van de circa honderd probleemgebruikers die op medische gronden dagelijks heroïne en methadon krijgt verstrekt in de kliniek voor verslavingszorg van de GGD. „Ik kom hier iedere dag”, vertelt Nabil, die ruim dertig jaar geleden zijn geboorteland Jordanië vanwege de liefde verruilde voor Amsterdam. Maar hij kwam in de problemen: zijn relatie liep stuk en hij raakte verslaafd aan heroïne.
Het GGD-programma bestaat al twintig jaar en heeft zijn leven genormaliseerd, vertelt Nabil, gekleed in een zwart leren jack, zwarte sportschoenen en een blauwe spijkerbroek, die bijna van zijn magere lijf valt. Hij heeft een woning, werkt twee tot drie dagen in de week in een postkamer en heeft goed contact met zijn kinderen. „Ik hoef niet meer te stelen en heb rust”, zegt hij.
Drugsmarkt verandert
De laagdrempelige verslavingszorg in Nederland die niet is gericht op afkicken, is vaak bekritiseerd in het buitenland, vertelt Daan van der Gouwe van het Trimbos-instituut dat onderzoek doet naar onder andere alcohol en drugsverslaving. „Maar door groeiende problemen met drugsverslaving wereldwijd wordt er nu soms jaloers naar Nederland gekeken.”
Waar heroïneverslaving sinds de piek in de jaren negentig op zijn retour leek te zijn, doemt een nieuw probleem op: synthetische opiaten zoals fentanyl, een legale pijnstiller die net als andere synthetische opiaten ook illegaal wordt geproduceerd. Dit middel is zo sterk dat het versnijden van heroïne of cocaïne met fentanyl snel tot overdosering leidt.
In de Verenigde Staten zijn hierdoor grote problemen ontstaan de afgelopen decennia. Dat begon met legaal voorgeschreven sterke pijnstillers als oxycontin, dat in tegenstelling tot wat de producenten erover zeiden zeer verslavend is. Die verslavingsgolf is daarna gevoed door samenwerkingsverbanden van Chinese en Mexicaanse criminele netwerken, die in 2014 illegale fentanyl in Amerika introduceerden.
Volgens de laatste cijfers van de Amerikaanse National Institutes of Health (NIH) zijn in 2023 bijna 108.000 mensen gestorven aan een overdosis. Het merendeel van de slachtoffers gebruikte fentanyl of daarmee vermengde drugs. „De kans is reëel dat veel gebruikte middelen als cocaïne en heroïne op enig moment ook in Nederland versneden zullen worden met fentanyl of andere synthetische opiaten”, aldus Van der Gouwe van Trimbos.
Met een investering van 1.000 dollar kan fentanyl worden gemaakt met een straatwaarde van 1,5 miljoen dollar, bleek in de VS
Dat gebeurt op dit moment al in landen om ons heen. Zo ontstond in de zomer van 2023 paniek over een piek van doden die vielen door overdoses in de Britse stad Birmingham. Dat bleek samen te hangen met de introductie van nitazenen, een groep synthetische opiaten die nog sterker zijn dan fentanyl en geen legale medische toepassing kennen. In de Ierse hoofdstad Dublin veroorzaakte de introductie van nitrazenen eind 2023 ook een golf doden onder drugsgebruikers.
Vorige maand is bij een postsorteerbedrijf bij Delft een pakket gevonden met die nitazenen, meldde televisieprogramma Nieuwsuur eind augustus. Het pakket was bestemd voor de Verenigde Staten. Inmiddels zijn twee mensen aangehouden, maar het is niet duidelijk waar de drugs vandaan komen. Hoewel Nederland mondiaal koploper is onder producenten van synthetische drugs als amfetamine, crystal meth, xtc en varianten daarvan, is hier nog nooit een laboratorium aangetroffen waar de synthetische opiaten als fentanyl of nitazenen zijn geproduceerd.
Zorgen binnen de opsporing
Desondanks bestaan binnen de opsporing grote zorgen over de veranderingen op de mondiale markt voor drugs. „Dit gaat ook bij jullie gebeuren, vertellen onze partners in landen als Amerika, Australië, Ierland en het Verenigd Koninkrijk”, aldus een bron bij een opsporingsdienst. In al die landen is cocaïne en heroïne gevonden die is versneden met bijvoorbeeld fentanyl.
Dat heeft deels te maken met geopolitieke ontwikkelingen. Op dit moment neemt het aanbod en de kwaliteit van heroïne af omdat de Taliban na de machtsovername in 2021 de lokale opiumteelt in Afhanistan aan banden probeert te leggen. Volgens schattingen van de Verenigde Naties is daardoor het aanbod van heroïne uit die regio met circa 35 procent afgenomen.
Synthetische opiaten zijn een manier om dat gat te vullen en, zo is de vrees, ook in Nederland een markt te creëren voor deze hele sterke drugs – met alle gevolgen van dien. Hoe lucratief dat is, blijkt uit Amerikaanse cijfers waarover persbureau Reuters berichtte: met een investering van duizend dollar in grondstoffen kan een hoeveelheid fentanyl worden gemaakt die op straat 1,5 miljoen dollar waard is.
Op de markt voor cocaïne speelt een vergelijkbaar probleem, vertellen bronnen bij de politie en in het criminele milieu. De groothandelsprijs van cocaïne steeg het afgelopen jaar van pakweg 20.000 euro per kilo naar circa 29.000 euro per kilo, mede vanwege een succesvolle aanpak van de smokkel uit Ecuador.
Om de winstmarge op peil te houden, gaan tussenhandelaren en dealers meer versnijden en volgens een bron in het criminele milieu wordt daarbij ook gekeken naar synthetische opiaten. „Dat is relatief goedkoop en geeft cocaïne een extra kick”, aldus deze bron, die niet zegt te weten of het al daadwerkelijk is gebeurd.
Elders in de wereld gebeurt dat al wel, op serieuze schaal. In Australië is eerder dit jaar cocaïne gevonden, versneden met nitazenen. En onderzoek in de Verenigde Staten uit 2023 leert dat daar circa 15 procent van de geteste cocaïne ook fentanyl bevatte. Circa een kwart van alle dodelijke slachtoffers door overdoses in de VS gebruikte cocaïne die was versneden met fentanyl.
Drugsmonitor
Instellingen voor verslavingszorg houden in samenwerking met het Trimbos Instituut de kwaliteit van drugs in Nederland in de gaten via het Drugs Informatie en Monitoring Systeem. Daaruit blijkt dat er hier niet of nauwelijks cocaïne of heroïne wordt gevonden die is versneden met synthetische opiaten. Voor dat onderzoek worden wekelijks 250 tot 300 monsters getest op locaties door heel Nederland, vertelt Daan van der Gouwe. „Als er in Nederland synthetische opiaten opduiken in cocaïne of xtc signaleren we dat snel en zullen we meteen waarschuwen.”
Maar dit onderzoek kent beperkingen. De meeste monsters worden aangeboden door recreatieve drugsgebruikers die zich bewust zijn van de risico’s van vervuilde of versneden drugs. Heroïnegebruikers laten veel minder vaak hun drugs testen, stelt Van der Gouwe. „En dat is juist een belangrijke gebruikersgroep, zo leren ervaringen in het buitenland, waarvoor de risico’s het hoogst zijn.”
Zo is er in Amsterdam een groeiende groep verslaafde gebruikers van crack, een veel sterkere en zwaarverslavende variant van cocaïne. Het gaat hier deels om lokale verslaafden maar ook om dakloze (arbeids)migranten uit Oost Europa, die op straat vaak overlast veroorzaken. „Die gasten doen echt de gekste dingen”, vertelt Jeroen, een kunstenaar die op straat in Amsterdam werkt, woont en slaapt. „Ik drink en blow. Daar blijft het bij. Maar zij gebruiken alles wat ze bij elkaar kunnen hosselen en stelen hele winkels leeg om het te betalen. Het is triest maar ook echt gevaarlijk.” Heroïneverslaafde Nabil beaamt dit. „Ze experimenteren met alles.”
Om die reden gaat het Trimbosinstituut extra onderzoek doen naar het aanbod van drugs in deze groep. „We gaan nu zelf actief de straat op om monsters te zoeken van drugs die in deze kring verslaafden wordt gebruikt, om te zien of daar synthetische opiaten worden versneden in het aanbod.”
Lees ook
Ook de gevangenis in Ter Apel worstelt met het gebruik van nieuwe synthetische drugs door gedetineerden
Ook hier geldt dat het Trimbos snel zal waarschuwen voor drugs die zijn versneden met synthetische opiaten. „Ook wij worden gewaarschuwd door collega’s in het buitenland’, aldus Van der Gouwe. „We analyseren dan ook niet alleen drugsmonsters uit de groep zware verslaafden maar inventariseren nu ook of we goed zijn voorbereid voor het moment dat dit probleem Nederland daadwerkelijk bereikt. Of we bijvoorbeeld genoeg antigif hebben waarmee een overdosis fentanyl kan worden geneutraliseerd.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/10/web-0610buisyria.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104425488-62ceb2.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122446677-ff810b.jpg|https://images.nrc.nl/WXK1OWr3VoiA1BG-3gtxjaXibOA=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122446677-ff810b.jpg|https://images.nrc.nl/r4wpEVGShhncQOpnW4oB-CKdM6g=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122446677-ff810b.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122446874-8e1b9d.jpg|https://images.nrc.nl/ZXkb5X5PKJ3xI5ycbfM3qktb2kU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122446874-8e1b9d.jpg|https://images.nrc.nl/pYJTj8z9WWX-D-GLsV2eDTuy3XU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122446874-8e1b9d.jpg)
