Een bierverbod, netten in het stadion, iedereen fouilleren: de zin en onzin van tien maatregelen tegen hooligans

Een jongetje met bril, ontroostbaar, door de camera gevangen tijdens Ajax – Feyenoord. Een ander ventje dat huilend op de arm van zijn vader het stadion uit wordt getild. Rookwalmen van smeulend vuurwerk op de achtergrond. Geluid van beginnende rellen buiten de Johan Cruijff Arena in hun oren.

In zekere zin zijn die kinderen, als symbool van ‘de goedwillende supporter’, het grote dilemma voor voetbalbestuurders, burgemeesters, de politie en het Openbaar Ministerie. Want het gaat voortdurend mis in het betaald voetbal. Maar hoe zijn stadions veilig te houden zonder de echte fans, die gewoon voetbal willen kijken, te raken?

Tien veelgenoemde maatregelen na het staken van Ajax-Feyenoord van vorig weekend, toen de harde kern de wedstrijd bewust saboteerde door vuurwerk op het veld te gooien en vervolgens een deel van het stadion sloopte.

1: Netten

In de Kuip zijn netten inmiddels een bekend gezicht, en dat gaat ook nog wel even zo blijven, zei Feyenoord-directeur Dennis te Kloese in juli tegen RTV Rijnmond. Zolang de kans bestaat dat wedstrijden worden gestaakt als er iets vanaf de tribune op het veld wordt gegooid, is het volgens hem een „te groot risico” om de netten te verwijderen.

Lang niet iedereen is er blij mee. De netten, en zeker de metershoge palen waaraan ze zijn opgehangen, vallen vooral op televisie op: volgens ESPN, dat de uitzendrechten van de Eredivisie in handen heeft, regende het klachten van kijkers toen de netten hun intrede hadden gedaan.

Maar ze lijken wel te werken. Sinds Feyenoord ze heeft hangen voor alle tribunes, is er geen wedstrijd meer gestaakt vanwege het gooien van voorwerpen vanaf de tribune.

Sinds Feyenoord netten heeft hangen voor alle tribunes, is er geen wedstrijd gestaakt

De netten in de Kuip kwamen er na de veelbesproken bekerwedstrijd tegen Ajax, in april dit jaar. Tijdens dat duel hingen er weliswaar ook al netten, maar was een zijde vrijgehouden voor de televisieregistratie. Vanaf die kant kreeg Ajacied Davy Klaassen toen een aansteker tegen zijn hoofd. Daarna werd het duel een half uur stilgelegd en kwam de KNVB met strenge maatregelen waardoor wedstrijden veel eerder worden gestaakt.

2: Stadionverboden

Stadionverboden opleggen, „desnoods levenslang”, stelde de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema afgelopen week als oplossing voor bij Nieuwsuur. En „die moeten ook gehandhaafd worden”.

Vooral dat laatste, handhaving, is lastig. Want op zich wordt in Nederland geregeld een stadionverbod opgelegd. Tijdens het seizoen 2021-2022 waren het er 1.258 (recentere cijfers zijn er nog niet), blijkt uit de Veiligheidsmonitor van de KNVB. Dat is ruim twee keer meer dan in 2018-2019, het laatste seizoen voor de coronapandemie. Bij Ajax zijn op dit moment 222 mensen niet welkom in de Johan Cruijff Arena, zegt een woordvoerder. Zowel clubs als de rechter kunnen een stadionverbod opleggen.

Maar de handhaving van die verboden voldoet niet, blijkt vaak. Regelmatig worden fans op de tribune gezien die een stadionverbod hebben, meestal op de kaart van een ander. In februari gebeurde het bijvoorbeeld nog dat iemand bij PSV het veld op kwam tijdens een wedstrijd tegen Sevilla, om vervolgens doelman Marko Dmitrovic een duw te geven. De man had een stadionverbod – en had eerder al een gebiedsverbod opgelegd gekregen voor overtredingen bij wedstrijden. Hij kreeg drie maanden celstraf.

3: Meldplicht

Een belangrijke, mogelijke maatregel, in combinatie met het stadionverbod, zou de meldplicht kunnen zijn. Die werd bij de invoering van de ‘Voetbalwet’ in 2010 nog als belangrijk instrument genoemd, maar bleek lastig uitvoerbaar. Het ontbreekt de politie aan capaciteit om zo’n fysieke plicht, waarbij supporters met een stadionverbod zich tijdens de wedstrijd moeten melden op een politiebureau, uit te voeren.

Al jaren wordt ook gesproken over een digitale meldplicht voor personen met een stadionverbod: met een app zou dan aangetoond moeten worden dat iemand tijdens wedstrijden niet in de buurt van het stadion is. Maar met die app, die gebruikmaakt van persoonsherkenning en locatiebepaling, waren technische problemen, schreef minister Dilan Yesilgöz (Justitie en Veiligheid, VVD) eerder dit jaar aan de Tweede Kamer.

Toch lijkt er nu iets te gebeuren. Vorige zondag zei burgemeester van Breda Paul Depla namens alle 31 profvoetbalgemeenten dat wordt gestart met een digitale meldplichtproef in drie gemeenten. Het is nog onduidelijk waar.

Andere ‘dadergerichte maatregelen’ die worden genoemd, of soms dankzij de ‘Voetbalwet’ juridisch al mogelijk zijn en worden gebruikt: gebiedsverboden rondom stadions tijdens wedstrijden, strafrechtelijke vervolging, het nadrukkelijker monitoren en uiteindelijk bestraffen van leidinggevende risicosupporters. Door „hypermodern cameratoezicht” zouden die beter in beeld komen, stelde Supporterscollectief Nederland eerder. Bij al deze maatregelen is de nuance: clubs en politie moeten wel de capaciteit hebben om ze uit te voeren en te handhaven.

4: Fouilleren

Het lijkt zo logisch: iedereen fouilleren, om vuurwerk (en drugs) in beslag te nemen. Maar het is onuitvoerbaar met de huidige manier van werken.

Fouilleren wordt in de Eredivisie bijna altijd gedaan door stewards. Dat zijn vrijwilligers die een door de Europese voetbalbond UEFA en de KNVB geaccrediteerde opleiding volgden, maar verder geen speciale bevoegdheden hebben. Lastig als je niet in conflict wil komen met leden van de harde kern.

Wie weleens in een stadion komt, weet dat lang niet elke fan wordt gefouilleerd

Clubs zijn zelf verantwoordelijk voor de veiligheid in het stadion, daarbuiten is de politie aan zet. Tot 2019 leek het supportersgeweld in en rond stadions enorm af te nemen. In de twintig jaar tussen 1999 en 2019 nam de politie-inzet (in uren) met 20 procent af. In de Eredivisie ging het van 460 uur politie-inzet per wedstrijd naar 350 uur. In november 2019 schreef politiechef Frank Paauw in het ‘Jaarverslag voetbal en veiligheid’: „De jaren waarin het hooliganisme in en rond de voetbalstadions in Nederland haar hoogtepunt beleefde en – de voor supporters belastende – veiligheidsmaatregelen toenamen (zoals fouillering, slechte zichtlijnen door netten of hekken, beperkingen aan het vervoer of aan de kaartverkoop), liggen achter ons.”

Wie weleens in een stadion komt, weet dat lang niet elke fan wordt gefouilleerd, zeker niet in vakken waar normaal gesproken niet de fanatiekste aanhang zit. Vorig jaar pleitte FC Utrecht-directeur Thijs van Es er na een vuurwerkincident voor dat stewards zouden mogen fouilleren tot in onderbroeken aan toe. Maar dat mag wettelijk niet.

Probleem is ook hier de handhaving. Niet alleen komen veel vuurwerk en andere verboden spullen het stadion in, ook wordt er nauwelijks ingegrepen als dat wel gebeurt. In de eerste minuut van Ajax – Feyenoord had afgelopen weekend een groot deel van de F-side, de harde kern van Ajax, een vuurwerkfakkel in de hand. Verboden, maar niemand deed er iets aan. Fans die gezichtsbedekkende kleding dragen, om beveiligingscamera’s te omzeilen, worden er ook zelden uitgepikt.

5: Alcoholverbod

Bier en voetbal zijn internationaal onlosmakelijk met elkaar verbonden, van amateurs tot profniveau. Wat verschilt per land, is de plek waar het wordt geconsumeerd. In Nederland mag het meestal ook op de tribunes, als onderdeel van de Nederlandse voetbalcultuur én de begroting van alle (prof)clubs. Zo gaat er bij eerstedivisionist NAC Breda jaarlijks zo’n 200.000 liter bier doorheen. Sommige clubs schenken standaard alcoholarm bier, ook wordt alcohol bij bepaalde risicowedstrijden niet verkocht.

Toch is er een groot verschil met bijvoorbeeld Engeland, waar frisdrank en alcohol verboden zijn op de tribune. Een regel die alom wordt gehandhaafd en gerespecteerd. In de catacomben onder de tribunes gutst daarentegen het bier uit de tap. Groot voordeel van de maatregel: de bekers – leeg, gevuld met bier, of urine – kúnnen niet meer richting het veld worden gegooid. Iets dat in Nederland aanhoudend gebeurt.

Een vaak bepleit algeheel alcoholverbod in Nederlandse stadions – dat wel bij Europese wedstrijden geldt (regels van de UEFA) – veroorzaakt een waterbedeffect, concludeerden Nederlandse onderzoekers in 2014. Het zou leiden tot een toename van incidenten buiten het stadion, waar supporters zich voor aanvang van de wedstrijd al volgooien.

6: Paspoort laten zien

NOS-commentator Arman Avsaroglu wist wat hem te doen stond toen hij onlangs de Italiaanse topper én stadsderby Internazionale – AC Milan bezocht: zijn paspoort meenemen naar het stadion. Nadat hij bij de aankoop van zijn ticket op de site van de thuisclub zijn naam had ingevuld en daarna zijn persoonlijke kaartje had geprint, was het aan de controlediensten in Stadio Giuseppe Meazza om die te verifiëren met zijn paspoort. „Binnen tien minuten was ik binnen”, zegt Avsaroglu. Hij is enthousiast over de maatregel. „Het is niet zaligmakend tegen supportersgeweld, maar het werpt een functionele drempel op.”

Supporters van Feyenoord die dit seizoen meewillen met hun club naar de uitwedstrijd tegen Atlético Madrid op 4 oktober, lijken een soortgelijke horde te moeten nemen. Fans met een seizoenskaart die een gewilde kaart voor het uitvak weten te bemachtigen, ontvangen een digitaal ‘omwisselbiljet’ van de club. Deze moet bij de Kuip worden omgewisseld voor het ticket dat daadwerkelijk toegang biedt tot het stadion in Madrid. Dat ticket staat níét op naam en identificatie bij de wisseltruc bij de Kuip is niet nodig.

Daar staat tegenover: stewards van Feyenoord zullen in Madrid bij het uitvak de seizoenkaarten van de meegereisde fans scannen. „Die fans kijken wel link uit om zich te misdragen, want dan raken ze het recht kwijt om bij een volgende uitwedstrijd aanwezig te zijn”, zegt een Feyenoord-woordvoerder.

Deze maatregel is niet sluitend. Zo is het via de website van Atlético Madrid eenvoudig om een kaart te bemachtigen voor een andere plek dan het uitvak. Die kaarten zijn wél op naam. De vraag is of daar op de wedstrijddag ook daadwerkelijk op wordt gecontroleerd. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij AS Roma – Feyenoord vorig jaar nauwelijks, waardoor Rotterdamse supporters binnenkwamen, terwijl uitfans toen niet welkom waren.

Bij eredivisionist NEC loopt momenteel een proef met een modernere variant: gezichtsherkenning. Daarbij opent de toegangspoort zich automatisch als het systeem een persoon herkent als seizoenkaarthouder. Snel, makkelijk en, op termijn, een hulpmiddel bij het weren van mensen met een stadionverbod. Het gebruik is op vrijwillige basis. Privacywetgeving staat een verplichting in de weg.

7: Ontmantel de harde kern

Het was maandagavond een van de maatregelen waarmee de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema dreigde: het „aanpakken van de F-side”. Hoogleraar sport en recht Marjan Olfers van de Vrije Universiteit stelde bij EenVandaag dat de groep zou kunnen worden verspreid over het stadion: „Het geweld speelt zich meestal af binnen een bepaalde groep. Als je die ontmantelt, neemt het risico op wangedrag wellicht af.”

In zekere zin was van die situatie al lang sprake in de Arena: de ‘oude’ fanatiekelingen van de F-side zaten achter de goal, terwijl een jongere garde in een hoekvak stond (‘Vak410’). In 2016 werd die groep door Ajax ontmanteld, waarna een deel zich verplaatste naar de F-side.

Ingewikkeld is de situatie wel. Bij Ajax is er jarenlang voor gekozen om de banden aan te halen met overlastgevende groepen zoals de F-side, met het idee hen in toom te houden. In 1989 al ging toenmalig Ajax-voorzitter Michael van Praag in de gevangenis op bezoek bij Martin van de P., een F-sider die vastzat voor een viervoudige moord. Na zijn vrijlating kon Van de P. (‘Polletje’, in 2021 geliquideerd) weer gewoon naar het stadion komen. In 2014 schreef NRC dat hij ook kon aanschuiven bij zeker één overleg met de directie over supporterszaken.

Ondanks incidenten met drugshandel of andere criminaliteit in bepaalde groeperingen, hebben ‘probleemfans’ altijd kunnen meepraten over zaken zoals sfeer-acties en regelingen voor uitwedstrijden. Wat dat betreft was het uit elkaar spelen van Vak410 voor Ajax nieuw – de gemeente Amsterdam was er blij mee dat de club dit aandurfde. Bekend is dat door de jaren heen meerdere Ajax-bestuurders zijn bedreigd als zij zich kritisch uitlieten over problematische supporters. Deze week werd bekend dat Van Praag terugkeert bij Ajax, nu als commissaris. Een van zijn eerste plannen is het gesprek aangaan met de F-side, die zich tegen de opgestapte bestuurder Pier Eringa keerde. Van Praag zei tegen de NOS dat hij hoopt dat de F-side het bestuur „alsjeblieft” een nieuwe kans wil geven.

De suggestie van Olfers om fangroeperingen uit elkaar te spelen, veronderstelt overigens ook dat harde kernen uniforme groepen zijn. Dat is bij kleinere clubs soms zo. Bij grotere clubs kennen vaak meerdere groepen van verschillende generaties met elk hun eigen plek, wat ingrijpen ingewikkelder maakt.

8: Criminaliseer de harde kern

Soms wordt ook het criminaliseren van harde kernen genoemd: pak de groepen die voor gedoe zorgen collectief aan. De vraag is hoe kansrijk zo’n aanpak is. De bewijslast om aan te tonen dat het om een criminele organisatie gaat ligt hoog: justitie moet dan bewijzen dat een organisatie is opgericht om delicten te plegen (en niet om gezamenlijk wedstrijden te bezoeken), met een duidelijke taakverdeling. Bovendien kan het ingewikkeld zijn om lidmaatschap van zo’n harde kern te bewijzen.

9: Puntenaftrek

Fans van Blackpool in Engeland (nu actief op het derde niveau) bezetten aan het einde van het seizoen 2013/2014 het veld van hun club uit protest tegen de eigenaren, die de club ‘kapot’ zouden maken met hun beleid. Ze weigerden te vertrekken en de wedstrijd tegen Huddersfield moest worden gestaakt. Bijzonder was de straf die volgde: Blackpool kreeg van de Engelse voetbalbond drie punten aftrek (en een boete) in het volgende seizoen en begon dus op min drie punten. In latere jaren overkwam PAOK uit Griekenland en Beitar Jerusalem uit Israël hetzelfde: minder punten door wangedrag van fans.

In Nederland is het zover nooit gekomen, hoewel het als idee vaak opduikt. Vorig seizoen, na de eerder genoemde bekerwedstrijd tussen Feyenoord en Ajax, kwam de VVD nog met het plan. Minister Conny Helder (Sport, VVD) zag er wel wat in. „Daar sta ik van harte achter”, zei ze – waarna de gedachte weer vervloog in het maatschappelijk debat.

10: Uitsupporters weren

Wedstrijden tussen Feyenoord en Ajax worden al meer dan tien jaar zonder uitsupporters gespeeld. De laatste maanden van vorig seizoen waren er geen uitfans meer welkom bij Cambuur Leeuwarden, nadat de gemeente ingreep vanwege rellen in en rond het stadion.

Politiechef Frank Paauw schreef vorig jaar een brief aan alle korpsen waarin hij adviseerde om nergens meer fans van Cambuur (en FC Groningen) te ontvangen na aanhoudende problemen met hen.

Het weren van ‘uitfans’ is geen wondermiddel, toont Ajax-Feyenoord opnieuw aan

Zijn er wél uitfans welkom, dan worden ze vaak gescheiden gehouden. Sinds de jaren tachtig zijn er verplichte ‘combi-regelingen’, vooral bij wedstrijden die als risicovol worden bestempeld – tot afgrijzen van veel supporters, die zich als vee behandeld voelen. Fans met een kaartje verplichten zichzelf om in bussen van de eigen club te arriveren bij het andere stadion. Zo lopen supportersstromen niet door elkaar, ter voorkoming van vechtpartijen. Sommige stadions hebben een ‘sluis’ die is aangesloten op een treinstation, waar fans doorheen worden geleid naar het uitvak.

Wie in Duitsland een wedstrijd bezoekt, weet dat het ook anders kan. Daar lopen fans van beide ploegen gewoon door elkaar heen naar het stadion, vaak zonder dat dit tot problemen leidt. Buiten de stadions zijn die er overigens nog wel, met Duitse fans. In maart nog werden bijna vijfhonderd hooligans van Eintracht Frankfurt voor een Europese wedstrijd geweigerd bij het stadion van Napoli in Italië, waarna ze in het centrum van Napels overgingen tot vernielingen en het aanvallen van politieagenten.

Ajax – Feyenoord zelf is het beste voorbeeld dat uitfans weren geen wondermiddel is. Die waren er namelijk niet, op 24 september. En toch ging het mis. Wondermiddelen bestaan sowieso niet, zegt de Brit James Montague, auteur van het boek 1312. Among the Ultras, over hooligans. „Het probleem is niet noodzakelijkerwijs het voetbal, of zelfs de fanatieke fans. Er is iets mis in de Nederlandse samenleving en dit is daar slechts een weerspiegeling van. Ik zou zeggen: ga de dialoog aan met de fans. Zij moeten onderdeel van de oplossing zijn. Begin daar.”