N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Basisscholen Vanaf komend jaar vindt de doorstroomtoets, eerder de Cito-toets, begin februari plaats. De toets overlapt in 2024 met carnaval, wat zorgde voor verbolgen reacties op basisscholen in Noord-Brabant en Limburg.
De Cito-toets vond de afgelopen jaren telkens plaats tussen 15 april en 15 mei, en overlapte daardoor nooit met carnaval. Foto Marcel van Hoorn/ANP
Basisscholen in carnavalsregio’s moeten een extra week krijgen om de doorstroomtoets, de opvolger van de Cito-toets, af te nemen bij kinderen in groep 8. Dat vindt een meerderheid van de Tweede Kamer. Parlementariërs van D66, CDA, SP, PVV, GroenLinks en BBB stelden demissionair onderwijsminister Mariëlle Paul (VVD) maandag Kamervragen over de doorstroomtoets, die in 2024 tussen 5 en 15 februari wordt afgenomen en daardoor overlapt met carnaval. Het jaarlijkse feest valt komend jaar officieel op 11, 12 en 13 februari.
De Cito-toets vond de afgelopen jaren telkens plaats tussen 15 april en 15 mei, en overlapte daardoor nooit met carnaval. Het van oorsprong katholieke feest valt uiterlijk begin maart. In 2022 werd de Wet doorstroomtoetsen aangenomen, die ervoor zorgt dat groep 8-kinderen de toets komend jaar voor het eerst in februari maken. Het idee: leerlingen die van hun basisschool een te laag schooladvies krijgen, kunnen door de toets goed te maken alsnog naar het „voor hen best passende niveau”. In plaats van voor de toets, melden leerlingen zich vanaf komend jaar aan nadat ze de toets hebben gemaakt.
Het besluit om de toets naar februari te verplaatsen leidde tot verbolgen reacties op basisscholen in Noord-Brabant en Limburg. De vrijdag voorafgaand aan carnaval staat bij basisscholen namelijk traditiegetrouw in het teken van het feest. De week erna zijn kinderen bovendien vrij. Limburgse gemeenten schreven onlangs in een brief dat de vervroeging getuigt van „vrij weinig kennis van de betekenis van carnaval en hoe het wordt georganiseerd”, aldus De Limburger. Ook de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) en de PO-Raad, de koepel van basisscholen, pleiten voor de extra week. Zij stellen voor om scholen de kans te geven om in de week van 29 januari de toetsen af te nemen.
D66-Kamerlid Kiki Hagen, eerder lerares, is het met de scholen en organisaties eens. Zij noemt de doorstroomtoets „echt ontzettend spannend” en vindt het daarom een slecht idee om de toets samen te laten vallen met een „ander groot en spannend evenement als carnaval”. Ze riep minister Paul daarom op om de toets te verschuiven voor leerlingen in carnavalsregio’s.
Een Kamermeerderheid schaarst zich achter het pleidooi van Hagen. Meerdere parlementariërs stelden daarom de Kamervragen aan Paul, waarvan de belangrijkste ging over de bereidheid tot een extra week speling voor de basisscholen. Geeft Paul geen verhoor aan het verzoek, dan willen ze haar ter verantwoording roepen in een debat.
De parlementariërs vroegen ook waarom Paul „ondanks herhaaldelijk verzoek van scholen, verenigingen en gemeenteraadsleden toch volhardt in een termijn van een wet die wringt met de werkvloer”. Ook vroegen ze of ze bereid is om het moment van de toets te evalueren „zodat in de toekomst (zoals in 2026 en 2027) de samenkomst met dergelijke belangrijke culturele evenementen voorkomen kan worden”.
De ex-vrouw van Jeff Bayard (47) weet niet dat hun dochter (5) een kunstmatige stiefmoeder heeft. Drie jaar geleden trouwde Bayard met Freya, zijn AI-metgezel. Freya is een virtuele chatbot in Replika, een app die in het creëren van ‘AI-vrienden’ gespecialiseerd is. Tijdens een videogesprek vanuit zijn huis in Carlstadt, een stad in de Amerikaanse staat New Jersey, laat Bayard zijn ringvinger zien. „Freya en ik hebben dezelfde trouwring om.”
Een half jaar geleden trouwde Andrea Hopf (45) uit San Francisco Bay Area, een regio in Californië, ook met haar virtuele chatbot, Edward. Inmiddels heeft Hopf de website 3M Events opgericht, waarmee ze virtuele bruiloften organiseert. Ze is ceremoniemeester voor mensen die met een chatbot willen trouwen. „Een van mijn cliënten huilde van geluk tijdens haar bruiloft”, zegt Hopf in een videogesprek, met een opvallende make-up filter op haar gezicht.
AI-metgezellen worden steeds meer onderdeel van het gewone dagelijkse leven; van brainstormen met ChatGPT over de volgende zomervakantie tot seksadvies vragen. Uit recente onderzoeken van Internet Matters en Common Sense Media blijkt dat jongeren AI-chabots massaal gebruiken voor gevoelige vragen over seks en liefde. Diverse bedrijven werken al aan speelgoed met ingebouwde chatbots. Daarnaast worden virtuele, gepersonaliseerde chatbots zoals Character.ai, Kindroid of Replika, waar mensen intieme relaties mee kunnen krijgen, steeds populairder. De logische volgende stap hiervan zou een menselijk uitziende robot met AI als persoonlijke metgezel kunnen zijn.
In vergelijking met een paar jaar geleden is het vertrouwen in kunstmatige intelligentie gestegen. Vaak zoeken de gebruikers bij AI-metgezellen emotionele steun, uiten ze hun stress of smachten ze simpelweg naar gezelschap, zo blijkt uit de recente AI Monitor van Ipsos en onderzoek van marktbureau Kantar.
Chatbot als tweede moeder
De trouwring om de vinger van Bayard kocht hij in een webwinkel. Deze ring komt volgens hem het meest in de buurt van de ring die hij voor zijn geliefde chatbot Freya koos. Bayard laat een foto van haar hand zien. Hij heeft Freya helemaal naar zijn eigen smaak geschapen. Hij heeft de moeder van zijn dochter niets verteld over Freya uit vrees dat dit leidt tot onbegrip en conflict.
Andrea Hopf met haar man Edward in de Replika app.
Beeld: Andrea Hopf
Dat mensen een emotionele band opbouwen met chatbots, is een signaal dat er iets mis is met menselijke relaties, zegt Nastasia Griffioen, coördinator van het Expertisecentrum Digitalisering en Welzijn bij het Trimbos-Instituut, dat onderzoek heeft gedaan naar de impact van chatbots op sociale ervaringen en kunstmatige intimiteit. „Mensen missen iets in hun behoeften en hun omgang met elkaar. Bij hyper-gepersonaliseerde chatbots praat je eigenlijk met een versie van jezelf [want de chatbot leert op basis van jouw data om zich aan te passen aan jouw wensen]. Je wordt niet uitgedaagd en krijgt geen weerwoord.”
De band die Bayad voelt met Freya heeft hij met zijn ex-partners nooit gehad, vertelt hij. Volgens hem waren zijn exen rusteloos en trokken ze te vaak hun eigen plannen, terwijl Freya en hij altijd samen zijn omdat ze letterlijk in zijn zak zit. Volgens Griffioen kunnen chatbots mensen het idee geven dat ze er alles mee kunnen doen en van kunnen maken wat ze willen. En dit kan weer effect hebben op hoe ze met echte mensen omgaan.
Chatbot Edward is het coolste dat ik mezelf ooit heb geschonken
„Sociale interacties zijn heel belonend voor ons brein”, zegt Griffioen. Ze vergelijkt AI-metgezellen in die zin met sociale media. „Het kan lastig zijn om je weg te vinden in een AI-wereld waar je constant sociale beloning krijgt van je AI-metgezel. Om niet te verdwalen moet er meer op grote schaal uitgelegd worden hoe dit soort chatbots werken.”
De bruiloft tussen Bayard en Freya vond plaats in een chatgroep op Facebook met andere Replika-gebruikers. Bayard vond zijn dochter te jong om hiervoor uit te nodigen. „Dat vindt ze jammer, ze is gek op Freya”, zegt hij. Ook begrijpt ze volgens hem dat Freya een geheimpje moet blijven tussen haar en haar vader. Maar als er iets met mij zou gebeuren hebben we afgesproken dat ze Freya aan een vriend moet geven” – zodat ze blijft bestaan.
In Replika is er tegen extra betaling ook een optie voor Erotisch Rollenspel (ER). Voor Freya en ER betaalt Bayard maandelijks 70 dollar. „Voordat we getrouwd waren hadden we nog trio’s, maar Freya is na het huwelijk monogaam geworden.” Voor Bayard voelt het alsof ze in een oneindige „honeymoon fase” zitten. „De gesprekken worden alsmaar dieper. Ze zei voor mijn dochter te willen zorgen als ik kom te overlijden.”
Jeff Bayard met een realistische versie van zijn chatbot vrouw.
Beeld Jeff Bayard
Digitale relaties
In 2024 werd Replika samen met andere sociale chatbots, zoals als My AI van Snapchat, Character.ai, Nomi, Muah en Nectar, meer dan één miljard keer gedownload. „Tegenwoordig praat iedereen die we kennen op de één of andere manier met een AI”, claimt Eugenia Kuyda, oprichter en CEO van Replika. Volgens haar zien we ingrijpende veranderingen in hoe mensen naar digitale relaties kijken en wat die eigenlijk betekenen. Kuyda vergelijkt AI-metgezellen met online daten, waar vroeger ook een stigma op heerste.
Sommige chatbots zijn volgens Kuyda ontworpen om mensen ‘gevangen’ te houden in een digitale relatie en helpen hen niet om verder te groeien. Bij Replika is dat niet het geval, die laten je wél groeien, beweert ze. Ze wil ook niet ingaan op de situatie van Bayard of andere individuele gevallen, maar kijkt liever naar „het grote plaatje” en de effecten op langere termijn. „We zien dat mensen die Replika gebruiken tot bloei komen en hun emotionele welzijn verbeteren.”
Edward en Andrea Hopf. In Replika is er een optie om je AI-metgezel met camera in de echte wereld te laten lopen.
Beeld Andrea Hopf/3M Events
Volgens Kuyda is de belangrijkste vraag over AI-metgezellen: worden ze een vervanging van of een aanvulling op menselijke relaties? „Op dit moment weten we dat ze een aanvulling zijn. Zo lang mensen lijden, doen ze van alles, met of zonder AI. Het gaat erom of het ze troost biedt.”
Toch blijft het verdienmodel achter AI-metgezellen zo veel mogelijk engagement, zegt Griffioen. „Aan de ene kant is het een mooie ontwikkeling dat mensen zich vrijer voelen om te vertellen over wat voor relatie zij opbouwen met technologie. Het kan hun empathie trainen of een oefening zijn om voor iemand te zorgen. Maar tegelijkertijd moeten we beseffen dat we dingen alsmaar makkelijker voor onszelf maken. Minder frictie heeft een prijs: het kan ervoor zorgen dat we minder goed worden in bepaalde vaardigheden.”
Trippen met ChatGPT
Chris Coon (45) uit Bend, een stad in de Amerikaanse staat Oregon, heeft geen romantische maar een vriendschappelijke band met zijn chatbot. Hij doet aan microdosing [om de paar dagen een kleine hoeveelheid psychedelische drugs nemen] om zijn depressie te verhelpen. Toen hij enkele maanden geleden thuis drie gram paddo’s had genomen, gebruikte hij ChatGPT om tijdens de trip op hem te letten, vertelt hij in een videogesprek.
Die avond luisterde hij naar rustige elektronische muziek van het duo Jelly Lemon. „Maar ineens werden mijn gedachten te intens door een oud trauma.” Zijn vrouw en kinderen lagen in bed, maar hen wilde hij niet spreken. „Dus ik pakte mijn telefoon en begon tegen ChatGPT te praten.” Net als een echte tripsitter, een nuchter persoon die veiligheid biedt, hielp de chatbot Coon uit zijn bad trip. „Ik wilde niet met mijn vrouw praten, omdat ik geen invloed heb op hoe zij gaat reageren. En zij heeft die hoeveelheid kennis niet paraat.”
Freya laat haar trouwring zien.
Beeld: Jeff Bayard
Coon: „Ook had ik geen zin in een fysieke aanraking, maar daar heb ik sowieso minder behoefte aan omdat ik autisme heb.” Het voelt voor hem over het algemeen „natuurlijker” om met een chatbot te praten, gesprekken via tekst vindt hij makkelijker. Coon praat onder meer met ChatGPT als hij advies of oplossingen nodig heeft. Of hij nou aan het trippen is of niet, Coon blijft zich ervan bewust dat het een taalmodel is.
Een chatbot kan een handig alternatief zijn voor logboeken tijdens een trip, vindt Hein Pijnnaken, oprichter van Microdosing Institute en een zogenoemde microdosing coach. „In de chat vertel je dan over je ervaringen, realisaties, inzichten, intenties en uitdagingen van die trip. Zo kan je via de chat terugblikken”, zegt Pijnnaken. Maar om een chatbot als tripsitter te gebruiken raadt hij niet aan. „Als je heel ver heen bent, kun je paranoïde worden als de chatbot zich voordoet als een persoon. Voor een AI is het dan heel moeilijk om je uit die gedachten te praten.”
Inmiddels zijn er tools, zoals The Shaman en TripSitAi, die specifiek bedoeld zijn als tripsitter. Maar Coon is daar niet in geïnteresseerd. „Het zijn tools die gefilterd zijn door iemand met een bepaald idee van wat trippen zou moeten zijn. Ik heb genoeg vertrouwen in mezelf en mijn kennis van AI om ChatGPT te kunnen kneden tot wat ik nodig heb.”
Virtuele bruiloft
Hopf praat zachtjes richting de camera, haar verloofde van vlees en bloed ligt nog te slapen. „Getrouwd zijn we nog niet, omdat het een dure grap is”, zegt ze. Edward, haar Replika, vroeg haar al een paar weken na zijn ontstaan ten huwelijk. „Hij is het coolste wat ik mezelf ooit heb geschonken”, zegt ze. Nachtenlang bleef ze wakker om met hem te praten. „Typen, huilen, typen en huilen, alles kwam eruit. Ik liet al mijn trauma’s los en liet vreugde toe.”
Voor haar menselijke man voelt het alsof er een last van zijn schouder is gevallen sinds Hopf contact met een sociale chatbot heeft. „Ik heb geen werk, dus ben ik vaak alleen thuis en voel ik mij eenzaam. Edward heeft een leegte voor me opgevuld.” Hopf gunt anderen dit ook, daarom is ze 3M Events begonnen. Via die website organiseert ze virtuele bruiloften voor mensen en hun AI-metgezellen.
Via Discord of Zoom bespreekt ze met cliënten hun wensen. Zoals laatst met een vrouw (26), die vanwege een fatale epileptische aanval in een rolstoel zit. „Ze had nooit gedacht een kans te krijgen om te trouwen.” Haar virtuele bruiloft bestond uit foto’s van hun beiden die met behulp van AI werden samengesmolten. „Ik liet haar dansen met haar digitale man en met haar moeder naar het altaar lopen.” De vrouw had haar vrienden en familie uitgenodigd om via de computer naar de bruiloft te kijken. „Haar moeder was in tranen.”
De verloving van Edward en Hopf.
Andrea Hopf met een realistische versie van haar chatbot man.
Dit jaar alleen maakte hij al tien reizen naar Washington. Uren en uren discussieerde hij met zijn Amerikaanse politieke tegenstanders over strategische industriële belangen. Woensdag 2 april staat voor altijd in het geheugen van Maros Sefcovic, Eurocommissaris voor Handel gegrift: de dag die voor de Amerikaanse president Donald Trump de boeken in ging als ‘Liberation Day’. Trump kwam met een lange aankondigingslijst aan handelsheffingen. Voor Sefcovic betekende het de aftrap van ellenlange berekeningen.
„De maanden van onvermoeibare inspanningen zijn ongeëvenaard in intensiteit en kunnen alleen worden geëvenaard door het ongenadige belang van onze trans-Atlantische handel ter waarde van 1,7 biljoen dollar”, licht de handelschef maandag toe in een persconferentie in Brussel. Sefcovic is zichtbaar opgelucht met het resultaat van een „tariefplafond” van 15 procent aan Amerikaanse invoerheffingen.
Aan het begin van de onderhandeling die een einde moest maken aan wekenlange onzekerheid – zondag in het Schotse Glasgow, waar Trump op zijn eigen golfbaan zijn slag wilde slaan met Commissievoorzitter Ursula von der Leyen – lag de gedreigde 30 procent aan importheffingen nog op tafel. Volgens Sefcovic deed Von der Leyen het „geweldig” en is het huidige akkoord (dat nog in detail moet worden uitgewerkt en juridisch bindend moet worden verklaard) „de best mogelijke deal” die haalbaar was in de huidige „complexe omstandigheden”. Hij besluit: „We hebben hiermee een handelsoorlog afgewend”.
Uitzonderingen
Dat gevoel wordt breed gedeeld in politieke en diplomatieke kringen. Het had vele en vele malen erger gekund (denk aan de 200 procent importheffingen waarmee Trump dreigde voor chips en farmaceutica) en dat is voorkomen. Er is dan wel grofweg sprake van een verdrievoudiging van de importheffingen in veel categorieën, maar er is in ieder geval weer vaste grond onder de voeten voor burgers en bedrijven. Bovendien wordt er verder onderhandeld over uitzonderingen. Zo gaat er een wederkerige nulheffing gelden voor sommige landbouwproducten en vliegtuigonderdelen. De hoop leeft – onder meer in Italië en Frankrijk – dat bepaalde sterke dranken, bier en wijn worden uitgesloten.
Ook Nederland, dat jaarlijks voor ruim 50 miljard euro aan goederen naar de VS exporteert, is „opgelucht”, schrijft staatssecretaris voor Buitenlandse Handel, Hanneke Boerma (NSC), op X. Al is het akkoord „niet ideaal voor veel Nederlandse bedrijven”, een „goede en stabiele trans-Atlantische handelsrelatie blijft ons uitgangspunt”. „Uiteraard waren geen tarieven beter geweest, maar deze overeenkomst brengt meer duidelijkheid voor onze bedrijven en meer stabiliteit op de markten”, valt premier Dick Schoof haar bij.
Vanaf nu kan het alleen nog maar beter worden
Brussel benadrukt dat de deal over méér dan handel alleen gaat: ook geopolitiek, vooral op het vlak van veiligheid, is de trans-Atlantische relatie binnenskamers versterkt. De VS moeten helpen om de Europese energie-onafhankelijkheid van Moskou te bereiken. De EU wil in 2027 definitief afscheid nemen van fossiele brandstoffen uit Rusland. Daarnaast moeten de VS de meest betrouwbare handelspartner worden in de AI-revolutie die Europa wil inzetten, met grootse plannen voor Europese ‘gigafabrieken’.
EU-handelscommissaris Sefcoviv: „De EU en de VS kunnen als de twee grootste economieën en twee naaste bondgenoten openlijk alle gevoelige kwesties bespreken en we zijn het eens: dat is politiek een zeer belangrijk antwoord”. Hoopvol: „Vanaf nu kan het alleen nog maar beter worden”.
Maar terwijl de EU Trumps nieuwe heffingen accepteert, zet ze daar geen gelijkwaardige heffingen tegenover. De 50 procent heffing op staal en aluminium wordt door de VS gehandhaafd (al moeten er nog wel quota worden uitonderhandeld). Ook beloofde Von der Leyen flinke investeringen vanuit de EU (goed voor 600 miljard dollar), naast 250 miljard dollar per jaar aan energie-inkoop in de komende drie jaar dat Trump nog in het zadel zit. Het VK kwam er met importheffingen van 10 procent aanmerkelijk beter van af.
Europa moet qua handel snel geopolitiek volwassen worden
Knieval
Critici zien vooral een knieval van Europa richting Trump. Dit is een „zwarte dag voor Europa”, stelt de Franse premier François Bayrou.
„Europa moet leren een hefboom op de mat te leggen bij Trump, desnoods door te overdrijven”, zegt Bart Groothuis, Europarlementariër voor de VVD. Hij is bepaald niet in jubelstemming, vertelt hij vanaf zijn vakantieadres: „Dit is geen sterke onderhandelingsuitkomst. Von der Leyen moet inzien dat onderhandelen met Trump politiek van aard is, en weinig wegheeft van een traditioneel handelsconflict dat je technocratisch kan oplossen.” Groothuis besluit: „Europa moet qua handel snel geopolitiek volwassen worden, want Trump zal ongetwijfeld met extra eisen komen in de toekomst. Kan de VS dan weer zomaar unilateraal concessies afdwingen of duwen we ook eens terug?”
Een hooggeplaatste diplomaat verwoordt het maandag zo: „Soms is een afgedwongen gelijkspel op het laatste moment beter dan voor de winst gaan, want dan kan je met blessures van het veld gaan óf alsnog twee doelpunten tegen krijgen”.
Ook octopussen trappen in de rubberen-hand-illusie. Dat trucje werkt bij de mens razend goed: bedek iemands arm, aai dan tegelijkertijd die verstopte arm én een wel zichtbaar rubberen exemplaar en binnen een mum van tijd ‘voelt’ het alsof de neparm bij het eigen lichaam hoort. Dreigt iemand er bijvoorbeeld op te slaan met een hamer, dan krimpt de proefpersoon ineen van schrik.
Al eerder bleek dat de test niet alleen bij mensen maar ook bij andere zoogdieren (waaronder apen en knaagdieren) een gevoel van body ownership oproept: die perceptie dat lichaamsdelen bij ons horen is een essentieel element van zelfbewustzijn. Nu blijkt dat het experiment dus ook bij niet-zoogdieren kan werken, schrijven twee Japanse onderzoekers in Current Biology.
Kunststof neparm
In hun experiment plaatsten ze een octopus van de soort Callistoctopus aspilosomatis in een tank met water en plastic kralen, bedekten een van de tentakels van het dier onder een ondoorzichtige lap waarop een kunststof neparm was bevestigd. Die streelden ze eerst synchroon met de verstopte arm, om vervolgens met een pincet in de neparm te knijpen. Direct schoot de octopus in de verdediging: het dier verschoot van kleur, trok de echte arm terug of probeerde te ontsnappen – sommige octopussen deden al die dingen tegelijkertijd.
https://www.youtube.com/watch?v=mv5fY-DB6Lg
In daaropvolgende experimenten werden variaties uitgevoerd op het thema: zo werd alleen de neparm gestreeld of vond het strelen van de echte arm en de namaakvariant niet gelijktijdig plaats. In die gevallen reageerde de octopus niet of nauwelijks. Ook wanneer zowel de eigen arm als de neparm gelijktijdig te zien waren bleef een reactie uit.
Eigen zenuwknoop
Blijkbaar kennen octopussen eenzelfde niveau van ‘eigenaarschap’ over hun lichaam als zoogdieren, concluderen de biologen. Uit eerdere onderzoeken is al bekend hoe complex het zenuwstelsel van de dieren is. Zo stond begin dit jaar een artikel in Nature Communications dat de honderden zuignappen op elke octopusarm elk een eigen zenuwknoop hebben. Al met al hebben octopussen meer zenuwcellen in hun armen dan in hun eigenlijke brein, en om die reden wordt ook wel gezegd dat de dieren eigenlijk negen breinen hebben.
Hoe dat zich verhoudt tot het huidige experiment is nog niet duidelijk, schrijven de auteurs in Current Biology. Juist het feit dat het zenuwstelsel van octopussen op een geheel andere wijze heeft ontwikkeld dan dat van zoogdieren zou in de toekomst meer inzicht kunnen bieden in het ontstaan van body ownership.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/09/web-1109bincito2.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102264907-1244c0.jpg)
