Pinochet wordt steeds populairder in Chili: ‘Dit land had een militaire ingreep nodig’

Reportage

Vijftig jaar na de coup Een groeiend deel van de Chilenen oordeelt positief over dictator Augusto Pinochet, die vijftig jaar geleden aan de macht kwam bij een staatsgreep tegen de democratisch gekozen president Salvador Allende. „Chili is gewend aan autoritaire regimes.”

In de Chileense hoofdstad Santiago, nabij het presidentiële paleis, vieren Chilenen zaterdag de vijftigste verjaardag van de staatsgreep van dictator Augusto Pinochet in 1973.

In de Chileense hoofdstad Santiago, nabij het presidentiële paleis, vieren Chilenen zaterdag de vijftigste verjaardag van de staatsgreep van dictator Augusto Pinochet in 1973.

Foto Esteban Felix/ AP

Het is even voor twaalven als de stem van Augusto Pinochet over het plein voor het presidentiële paleis La Moneda, in hartje Santiago, schalt. De ruim duizend aanwezigen bij de viering van de staatsgreep vallen stil. Een man die een Chileense vlag als cape om zijn schouders heeft geslagen, kijkt naar de blauwe hemel, met betraande ogen.

Ademloos luisteren ze naar de toespraak van Pinochet, die even voor deze opname een staatsgreep had gepleegd en het presidentieel paleis had laten bombarderen. Nu, vijftig jaar later, viert een grote groep mensen hier ‘vijftig jaar vrijheid’.

Ze zijn uit alle delen van Chili gekomen, deze leden van Team Patriota. Zij vertegenwoordigen een groeiend deel van de Chilenen dat de staatsgreep uit 1973 niet als iets slechts beschouwt. Waar in 2013 slechts 16 procent van de Chilenen deze coup als noodzakelijk zag, is dat anno 2023 opgelopen tot 36 procent, zo blijkt uit cijfers van onderzoekscentrum CERC-Mori. Uit een ander onderzoek, van Pulso Ciudadano, wordt Pinochet als een legitieme president beoordeeld door ruim een derde van de Chileense bevolking.

Lees ook: Chili vijftig jaar na de coup: zonder waarheidsvinding blijft verzoening een illusie

Marco Figuroa is om vijf uur ’s ochtends opgestaan om hier te zijn. Hij komt uit Quillota, op drie uur rijden van de hoofdstad. Hij was achttien toen de staatsgreep plaatsvond. „In de maanden ervoor stonden er lange rijen voor de supermarkt, maar de schappen waren leeg. Er was geen werk en veel geweld”, vertelt hij, terwijl hij leunt op een vlag met het logo van de Chileense politie. „Na de staatsgreep werden de verantwoordelijken opgeruimd en werd de orde hersteld. Dit land had een militaire ingreep nodig”.

3.200 doden

Voor de aanwezigen bij het protest voor het presidentiële paleis, de meerderheid mensen op leeftijd, zijn de mensenrechtenschendingen onder het Pinochet-regime overdreven. Twee officiële onderzoeken, uitgevoerd in de periode na de dictatuur, wijzen op zeker 3.200 doden en 30.000 gevallen van marteling en politieke vervolging van 1973 tot 1990. Figuroa snuift en wijst naar La Moneda, dat maar net zichtbaar is tussen de vele Chileense vlaggen en portretten van Pinochet. „Deze communistische regering praat over doden en gewonden, maar zij zijn even erg. Of nog erger: kijk maar naar Venezuela en Cuba.”

Chilenen vieren zaterdag nabij het presidentiële paleis in Santiago de vijftigste verjaardag van de staatsgreep onder leiding van generaal Augusto Pinochet.
Foto Esteban Felix / AP

Een vriend van Figuroa sluit aan. Jaima Abarca zegt dat de staatsgreep uit 1973 geen echte staatsgreep was. „De regering van Allende was eerder ongrondwettelijk verklaard door het Congres. Dus wat het leger deed, was ingrijpen. Iets wat ze vandaag ook zouden mogen doen, tegen deze corrupte communisten”, zegt hij. Figuroa knikt instemmend.

Verschillende perspectieven

Waar de linkse regering van president Gabriel Boric in aanloop naar de herdenking van de staatsgreep zocht naar eenheid, is dat vanwege de verschillende perspectieven op het verleden onmogelijk gebleken. Rechtse partijen weigerden hun handtekening te zetten onder een verklaring waarin de staatsgreep werd veroordeeld en respect voor mensenrechten werd benadrukt. De oprichters van twee van deze partijen waren hooggeplaatste ambtenaren tijdens de dictatuur en ook in het huidige ledenbestand zitten nog oud-ministers, oud-burgemeesters en zelfs veroordeelde ‘genocidas’.

Ruim een derde van de bevolking ziet Pinochet als een legitieme president

Volgens Camila Vergara, politicoloog die veel onderzoek heeft gedaan naar rechts in Chili, is de groeiende populariteit van Pinochet het gevolg van een gebrek aan verzoening in de jaren na de dictatuur. „Waar links zich na de terugkeer naar de democratie is gaan heruitvinden, zijn de meeste rechtse partijen extreem-rechts gebleven in hun opvatting”, zegt Vergara tegen NRC. „Dat waren ze overigens al ver voor de dictatuur. Chili is gewend aan autoritaire, zeer conservatieve regimes. We worden sinds de stichting van de staat Chili in de 19e eeuw bestuurd door een elite met een koloniale visie, met neoliberale opvattingen en waar de kerk een grote invloed heeft. Revoluties maken geen kans in dit land.”

Lees ook: Chili wijst nieuwe grondwet af: ‘Een waanzinnige nederlaag’

Indoctrinatie

Traditie, cultuur en vaderland zijn bij de Chilenen ingebakken. Principes als orde, veiligheid en structuur zijn leidend. ‘Por la razón o la fuerza’ is de wapenspreuk van het land (‘door rede of kracht’). Maar volgens Vergara is er in het Chili van vandaag een andere reden dat veel Chilenen niet warmlopen voor de herdenking van de staatsgreep. „Naast de repressie was er tijdens de dictatuur ook veel indoctrinatie. De Koude Oorlog-retoriek, het anticommunisme, werd vanuit de Verenigde Staten rechtstreeks in onze huiskamers gezonden. Dat is nooit veranderd: op openbare scholen leren we amper over de dictatuur en alle kranten en televisiekanalen zijn in handen van conservatieve mediamagnaten.”

De vele slachtoffers die de dictatuur van Pinochet maakte, heeft gezorgd voor getraumatiseerde families, tot op de dag van vandaag. Leunend tegen haar sportfiets kijkt Catalina naar het protest van Team Patriota. Ze schudt haar hoofd. „Het is toch ongelofelijk dat deze mensen hier mogen staan? Mijn opa en oma zijn allebei opgepakt en gemarteld, alleen omdat ze links waren. En nu zie je mensen van hun generatie die hier zeggen dat dat oké was?” Ze zucht diep en stapt op haar fiets. „Maar goed. Dat is dan misschien de keerzijde van democratie.”