Eindelijk is er weer een standaard om hiÃ«rogliefen om te zetten naar het Latijnse schrift

Posted on September 11, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Egyptologie Egyptologen hebben na ruim een eeuw weer een standaard om de belangrijkste hiërogliefen om te zetten. Iedereen had zijn eigen systeem.

Theo Toebosch

11 september 2023 om 13:00

Leestijd 3 minuten

De stèle van Choe in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. De gedenksteen komt uit de grote tempel bij Abydos van Osiris, god van het hiernamaals. Aan de bovenrand een hiëroglyfeninscriptie. — **De stèle van Choe** in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. De gedenksteen komt uit de grote tempel bij Abydos van Osiris, god van het hiernamaals. Aan de bovenrand een hiëroglyfeninscriptie.

In zaal 148 van het Lipsiusgebouw van de Universiteit Leiden heeft een wetenschappelijke revolutie plaatsgevonden. Daar heeft een groepje internationale egyptologen afspraken gemaakt over de transliteratie van het hiërogliefenschrift. Voortaan zullen de zesentwintig eenlettertekens op een uniforme manier in het Latijnse schrift worden omgezet. Die tekens vormen de basis van het schrift.

Drieënhalve week later kan hoogleraar Olaf Kaper het nog steeds nauwelijks geloven. „Al meer dan een eeuw was er geen standaardtransliteratie meer”, vertelt hij in zijn Leidse werkkamer. Hij schetst in het kort de ontwikkelingen: Jean-François Champollion zorgde in 1822 bij de ontcijfering van het hiërogliefenschrift voor een eerste standaardisering; Richard Lepsius, de eerste hoogleraar egyptologie in Berlijn, kwam in 1874 met een nieuwe transliteratie. Veertien jaar later kwam Adolf Erman, ook een vertegenwoordiger van wat de Berlijnse school is gaan heten, met een verbeterde standaard. Omdat niet bekend is hoe het Oud-Egyptisch werd uitgesproken was het onmogelijk het internationaal fonetisch alfabet te gebruiken. In de loop van de twintigste eeuw zijn steeds meer mensen van Ermans transliteratie gaan afwijken en hebben ze eigen systemen ontwikkeld.

„In grote lijnen zijn een Duitse, Franse en Engelse traditie te onderscheiden, maar daarbinnen zijn weer allerlei verschillen. Een Duitse masterstudente van me kreeg, toen ze in München begon te studeren, door twee docenten hun eigen van elkaar verschillende transliteratiesystemen onderwezen.”

Ruim een eeuw later zijn egyptologen eraan gewend dat elke geleerde een eigen transliteratiesysteem kan hanteren, vertelt Kaper. „Mijn eerstejaarsstudenten vertel ik vanaf het begin dat woorden op verschillende manieren geschreven kunnen worden. Zelf doe ik ook dingen buiten de conventies om: als ik Egyptische namen omzet in Latijns schrift gebruik ik geen hoofdletters, omdat die in het Oud-Egyptisch ook niet werden gebruikt.”

De standaardtransliteratie waarover de egyptologen op het congres in Leiden overeenstemming hebben bereikt.
Beeld Universiteit Leiden

Digitale databases

Het 13de Internationale Congres van Egyptologen in Leiden was voor Kaper als een van de organisatoren aanleiding om te kijken of er toch niet stappen ondernomen konden worden om tot een uniforme transliteratie te komen. „Er komen steeds meer digitale databases en dan is het handig als die allemaal op dezelfde manier te doorzoeken zijn. Ook komt een uniforme transliteratie van pas bij onderzoek door wetenschappers buiten de egyptologie, die in egyptologische data bijvoorbeeld onderzoek doen naar woordgebruik en grammatica.”

Kaper besloot eerst zijn Duitse collega Joachim Quack van de Universiteit Heidelberg, die hij goed kent, te polsen. „Hij vond het de moeite van het proberen waard. Daarna hebben we dertien andere linguïsten die zich voor het congres hadden opgegeven uitgenodigd voor een besloten bijeenkomst. Onder hen zaten vertegenwoordigers van verschillende linguïstische projecten en digitale databases. Ook waren ze van verschillende nationaliteiten: er waren onder meer Nederlanders, Belgen, Britten, Duitsers en Egyptenaren, onder wie de voorzitter van de International Association of Egyptologists. Toevallig waren er geen Franse linguïsten: hun rol werd vervuld door een Waalse egyptoloog van de Universiteit van Luik en een Duits-Nederlandse egyptoloog van het CNRS, het nationale onderzoeksinstituut in Parijs. Allen waren positief over het initiatief, maar niemand had de illusie dat we er ook werkelijk zouden uitkomen.”

Concessies gedaan

Om half vijf ’s middags begon de werkgroep. „Aan het begin heb ik eerst nog eens de urgentie benadrukt en aangegeven dat we de kans hadden om iets te veranderen. Daarvoor zouden concessies gedaan moeten worden.” De discussie draaide uiteindelijk om ongeveer de helft van de 26 eenlettertekens. „Anderhalf uur later, toen de bel aankondigde dat het gebouw ging sluiten, schreef ik de laatste transliteraties op het bord. Uiteindelijk heeft iedereen concessies gedaan en iets van zijn eigen systeem ingeleverd.” Kaper geeft een voorbeeld: „Met name Duitse egyptologen waren gewend om het hiërogliefenteken met de dubbele rietstengels om te zetten naar een j, maar ze hebben er mee ingestemd om voortaan een y te gebruiken.”

Na de geslaagde sessie besloot Kaper om de resultaten voor te leggen aan de afsluitende vergadering van de internationale egyptologenvereniging. „Ik heb de ongeveer driehonderd aanwezigen ook direct om een stemming gevraagd. Daarmee heb ik ze wel een beetje overrompeld. En omdat de stemming met handopsteken ging is het misschien ook niet heel erg democratisch gegaan, maar uiteindelijk stemde maar één tegen en was er één onthouding.”

De vijftien linguïsten die de uniforme transliteratie tot stand hebben gebracht, hebben van de vergadering een mandaat gekregen om de komende twaalf maanden het systeem verder uit te werken, vertelt Kaper. „Zaken als het gebruik van diakritische tekens, het wel of niet schrijven van een halfklinker die bij zwakke werkwoorden wel wordt uitgesproken, maar niet als hiëroglief wordt geschreven, en het wel of niet gebruiken van hoofdletters moeten nog worden uitgewerkt. Ook moet er nog beslist worden over de precieze benaming van het uniforme systeem. „Wat ik een transliteratie noem, noemt een Duitse collega een transcriptie. Daarom spreek ik voorlopig over The Leiden unified transliteration/transcription.” Later dit jaar verschijnt een artikel met alle overwegingen van de internationale werkgroep.

Eén ding vindt Kaper wel jammer. „Het Lipsiusgebouw, inclusief onze ‘historische’ zaal, zal worden afgebroken.”

Demi Vollering kijkt na zilver op de tijdrit uit naar WK-wegwedstrijd: ‘Misschien dat het dan een keertje lukt, die eerste plek’

admin
September 22, 2024
0

Even, heel even, was daar de herinnering aan die eerdere pijnlijke nederlaag dit seizoen. „Het is geen vier seconden hè”, verwees Demi Vollering naar het minieme verschil waarmee ze half augustus bovenop Alpe d’Huez de Tourzege moest laten aan de Poolse Kasia Niewiadoma. Nu was ze bij het WK tijdrijden in Zürich na een spannende strijd zestien seconden langzamer dan de Australische specialist Grace Brown. Geen wereldkampioen, maar zilver. Natuurlijk was dat ook „even pijnlijk”, zei Vollering bij de NOS. „Maar ik ben heel blij met de tweede plek. Het is mijn eerste medaille op een tijdritkampioenschap.”

Vollering die blij is met een tweede plaats? Eigenlijk kan het niet. De 27-jarige kopvrouw van de Nederlandse topploeg SD Worx geldt als een van de sterkste renners van het peloton, zou de eerste vrouw kunnen worden die meer dan een miljoen euro per jaar verdient. Maar waar ze vorig jaar veel en van alles won, lukte het dit seizoen vaak niet. Goed, ze won de Ronde van Spanje en de kleinere rondes van Baskenland, Burgos en Zwitserland. Maar er was geen enkele keer winst in de voorjaarsklassiekers, geen medaille op de Olympische Spelen en vooral: ze won als huizenhoog favoriet niet de Tour de France Femmes.

Dreun in de Tour

Hoe zou Vollering reageren op de dreun in de Tour, waarin ze niet alleen luttele tellen tekort kwam voor de eindzege, maar ook nog eens in de steek werd gelaten door haar eigen ploeggenoten na een val in de vijfde etappe? Foto’s en filmpjes op sociale media wezen in de aanloop naar de WK in Zwitserland op mentale veerkracht. Lol in fietsen, het straalde er van af. In de tijdrit over 29,9 kilometer spraken de benen. Op olympisch kampioen Brown na reed ze iedereen aan gort. En direct na het zilver was de blik alweer gericht op de wegwedstrijd van aanstaande zaterdag. „Wie weet dat het dan een keertje lukt, die eerste plek.”

De manier waarop Vollering de WK-tijdrit reed, maakt haar volgende week op de weg topfavoriet. Alleen nummer drie, uittredend wereldkampioen Chloe Dygert uit de VS, bleef net binnen de minuut van de winnaar. Drievoudig wereldkampioen Ellen van Dijk werd op 1.47 minuut achtste. En Vollerings verlies op Brown? Na tien kilometer lag ze op een klim zes tellen achter de 32-jarige Australische, die na afloop bevestigde dat ze na dit seizoen stopt.

In de afdaling veranderde dat in een voorsprong van negen tellen. Maar in de laatste vlakke kilometers naar de finish, bleek de pure tijdrijder Brown toch beter. Vollering kon er mee leven. „We weten allemaal dat Grace een verschrikkelijk goede tijdrijdster is. Dat zijn de stukken waar zij het echt kan pakken. Maar ik denk niet dat ik iets heb laten liggen.”

Gezonde jaloezie

De nummer vijf van de olympische tijdrit kon het verlies makkelijk verklaren. Waar Brown het hele jaar toewerkte naar de tijdritten op de Spelen en het WK, heeft Vollering meerdere doelen in eendagskoersen en de Tour de France. „Zo heb je het hele jaar veel wegwedstrijden waar ik op mijn allerbest wil zijn.” Met „een soort gezonde jaloezie” had ze op het podium gezien hoe Brown de regenboogtrui aantrok. „Jaloezie is niet iets negatiefs. Het is meer iets waar ik heel graag naar toe wil werken.” Dan zal ze meer uren moeten maken op de tijdritfiets, om haar aerodynamische houding te perfectioneren.

Bij de mannen gaf de Belg Remco Evenepoel nog maar eens een demonstratie van de perfecte houding op zijn gouden tijdritfiets. Ondanks een kettingprobleem bij de start, waardoor hij vlak voor vertrek van fiets moest wisselen, prolongeerde de olympisch kampioen op tijdrit en weg zijn wereldtitel. „Evenepoel is gemaakt om op een tijdritfiets te zitten”, zei oud-wereldkampioen Tom Dumoulin in een voorbeschouwing bij Wielerflits. „Hij kan zijn hoofd heel mooi tussen zijn schouders leggen. Hij is niet heel groot en dat combineert hij met een heel hoog vermogen.” De Italiaanse tijdritspecialist Filippo Ganna kwam zes tellen tekort en eindigde net als vorig jaar als tweede, voor zijn landgenoot Eduardo Affini.

Naam dodelijke slachtoffer steekpartij bij Erasmusbrug bekend

admin
September 22, 2024
0

Het dodelijke slachtoffer van de messenaanval nabij de Erasmusbrug is de Duitse stedenbouwkundige Philipp Winter. Hij woonde nog maar enkele maanden in Rotterdam. Winter werd donderdagavond neergestoken aan de voet van de Erasmusbrug.

De verdachte, de 22-jarige Ayoub M. uit Amersfoort, had twee grote messen bij zich. Net voor hij Winter aanviel, had hij een Zwitser (33) ernstig verwond in de nabijgelegen parkeergarage. De Zwitser heeft het ziekenhuis inmiddels verlaten.

Het OM gaat bij Ayoub M. uit van een terroristisch motief. Hij zou tijdens zijn daad Allahoe Akbar hebben geroepen.

Philipp Winter verhuisde 6 maanden geleden vanuit Hamburg, waar hij ook werkte als stedenbouwkundige, naar Nederland en werkte enkele maanden voor het ontwerpbureau Defacto in Rotterdam. Directeur Anne Loes Nillesen vertelt dat hij zich onder meer bezig hield met klimaatadaptatie. Winter was een spontane, open en nieuwsgierige man, zegt zij. Het bureau heeft zondag pas net de bevestiging van zijn dood gekregen; de medewerkers voelen zich verslagen.

Overmeesterd

Kort geleden vertrok Philipp bij Defacto om zich te wijden aan een eigen project. Hij had zijn collega’s verteld dat een van zijn favoriete skateplekken de plek bij de Erasmusbrug was, waar hij donderdag werd neergestoken.

De man met de twee messen liep na het doden van Philipp Winter door naar een nabijgelegen terras, kennelijk met de bedoeling meer slachtoffers te maken. Hij werd overmeesterd door kickbokstrainer David Litecia, die werd bijgestaan door omstanders. Maandag wordt Ayoub M. voorgeleid aan de rechter-commissaris die zal beslissen of hij langer vast blijft zitten.

‘Singapore’ bewijst dat buit nog niet binnen is voor Verstappen

admin
September 22, 2024
0

Het was zo’n leuk idee: een stukje klantenbinding dat ook in voorgaande jaren een succes was. Fans van Red Bull Racing mochten hun eigen suggesties insturen voor een livery, de speciale kleurstelling voor wagens. Daarna zouden Max Verstappen en Sergio Pérez bij drie Formule 1-races met de beste suggesties racen.

In Silverstone kwam de speciale kleurstelling er inderdaad, maar enkele dagen voor de race in Singapore meldde Red Bull dat de andere twee geschrapt waren. De reden? De speciale liveries voor Singapore en Austin zouden een kilo extra gewicht opleveren, wat per ronde ongeveer 0,03 seconde aan rondetijd kost.

Een betere illustratie van de spanning in het WK Formule 1 is nauwelijks denkbaar. Driehonderdste van een seconde inleveren kan Red Bull zich in 2024 niet meer veroorloven, want dat kan dit seizoen het verschil betekenen tussen een pole position of een vierde startplaats.

Met nog zes races te gaan is Verstappens voorsprong op McLaren-coureur Lando Norris 52 punten. Op basis van de trend in de voorbije races zou dat genoeg moeten zijn voor een vierde wereldtitel, terwijl Red Bull ook nog meedoet om de WK-titel voor constructeurs. Maar de race zondag, in de tropische hitte van Singapore, liet zien dat de buit nog lang niet binnen is.

Geen spektakelstuk

Verstappen was in de persconferentie op donderdag al voorzichtig over zijn kansen in Singapore. „Ik richt me zeker op Q3 in de kwalificatie, maar we moeten afwachten.” In de vrije trainingen leek die voorzichtigheid gerechtvaardigd, want vooral op vrijdag worstelde hij flink met de wegligging.

Red Bull had de dempers zacht afgesteld en de rijhoogte van de RB20 omhoog geschroefd, om zo beter het hobbelige wegdek op het stratencircuit te kunnen navigeren. Die benadering werkte niet, en dus ging op zaterdag het roer om: een lagere rijhoogte en een stijvere vering. Dat had effect en Verstappen kwalificeerde zich als tweede achter Norris.

Bij de racestart op zondag bleef die volgorde intact. Norris maakte een goede start, behield de koppositie en liep vervolgens rap weg. De race in Singapore was zodoende geen spektakelstuk, maar Verstappen deed wat hij moest doen en finishte netjes als tweede achter Norris.

Dankzij de ‘herfststop’ van vier weken tot aan de race in het Amerikaanse Austin heeft Red Bull nu even de tijd om te bedenken hoe de voorsprong op Norris te verdedigen, en hoe terug te slaan in het WK voor constructeurs, waarin het de koppositie heeft moeten laten aan McLaren. Er komt sowieso een update die volgens Red Bull-kopstuk Helmut Marko zou moeten zorgen voor een meer competitieve RB20. Maar na een eenvoudig 2023 heeft het verloop van dit seizoen al veel hoofdbrekens opgeleverd.

Onvoorspelbaar

Het voornaamste probleem met de RB20 dit seizoen is dat de optimale afstelling nauw luistert en dat het zogeheten setup window smal is, veel meer dan bij de RB19 waarmee Verstappen vorig jaar nog het recordaantal van 19 races won. Daardoor is het gedrag van de wagen onvoorspelbaar en kunnen kleine veranderingen grote gevolgen hebben.

Eerder deze maand in Bakoe was Verstappen tijdens de trainingen tevreden met de balans, maar door een minieme aanpassing voorafgaand aan de kwalificatie raakte die opeens zoek. De RB20 toont zich al gauw een nerveuze wagen in krappe, langzame bochten en heeft dan ook last van onderstuur, waarbij de auto over de voorbanden te ver naar de buitenkant van de bocht glijdt.

Zowel Bakoe als Singapore grossieren in zulke bochten, en hetzelfde geldt voor circuits als Zandvoort en de Hungaroring, waar McLaren ook heer en meester was. De komende circuits in de VS, Mexico en Brazilië zouden de RB20 beter moeten liggen, mede geholpen door de geplande update.

Zeker is dat ook de Formule 1 lang niet zo onvoorspelbaar is geweest. Voor het eerst sinds 1977 hebben vier verschillende teams drie of meer races gewonnen, terwijl al zeven coureurs een zege hebben gevierd. Het contrast met 2023 is opvallend: toen pakten slechts drie coureurs en twee teams een zege, terwijl Verstappen zeventien van de laatste achttien races won.

Spannende slotfase

Verstappen heeft nog altijd de beste kaarten. Norris moet per reguliere race ruim acht punten goed maken om Verstappen te passeren, en dat is hem dit seizoen nog maar één keer gelukt. Norris wordt ook steeds vaker verslagen door zijn jonge teamgenoot Oscar Piastri. De twee McLaren-coureurs zijn aan elkaar gewaagd, terwijl Red Bull een duidelijke kopman heeft.

Tegelijkertijd staan er nog drie sprintraces op het programma, die elk een extra kans bieden aan Norris om in te lopen. In de schaduw van Norris loert nog Ferrari-kopman Charles Leclerc, die een sterke reeks achter de rug heeft met een zege en drie podiumplaatsen in vijf races. Maar hij bewees zichzelf een slechte dienst door in Singapore slechts als vijfde te finishen.

Voor de fans staat er in elk geval een spannende slotfase op het programma. Verstappen verzekerde zich in de eerste tien races van een riante voorsprong in het WK. In de acht races daarna kon hij niet meer winnen en liep de concurrentie in. De laatste zes races gaan nu bepalen wie er aan het langste eind trekt.

Luister naar