Stemmen lijkt zinloos in Rusland, maar de oppositie vraagt burgers om toch te gaan

Willen Russen zich laten slaan met een grote stok, of liever met een kleine stok? Zo vatte de onafhankelijke Russische verkiezingswaakhond Golos de keuze samen die Russen tijdens regionale verkiezingen komend weekend, wordt geboden. In ruim vijftig Russische regio’s, waaronder Moskou, worden dit weekend tientallen gouverneurs, burgemeesters en lokale bestuurders gekozen.

In de door Rusland bezette delen van de Oekraïense provincies Cherson, Zaporizja, Loehansk en Donetsk gingen de verkiezingen al eerder van start onder grote kritiek van Oekraïne en westerse landen, die de stembusgang een „farce” noemden. Inwoners nabij de frontlinie moesten stemmen in mobiele stembureaus, onder toeziend oog van Russische soldaten. In Moskou gaat de populaire – in de ogen van het Kremlin misschien te populaire – burgemeester Sergej Sobjanin op voor zijn derde termijn. Als kandidaat namens Verenigd Rusland neemt hij het op tegen Leonid Zjoeganov, de kleinzoon van communistenleider Gennadi Zjoeganov.

Opmaat presidentsverkiezingen

Ook in de rest van Rusland, sinds de invasie in Oekraïne in de greep van repressie en censuur, is van werkelijke verkiezingen nauwelijks sprake, zo stellen waarnemers. Onafhankelijke media zijn gesloten, de militaire censuur loert overal en de weinige oppositie-kandidaten met potentie om de bevolking te mobiliseren, zitten jarenlange celstraffen uit of zijn gevlucht. Golos, in 2021 tot ‘buitenlands agent’ verklaard, noemde de verkiezingscampagne in een deze week verschenen rapport dan ook de „saaiste en minst inhoudelijke” in de moderne geschiedenis van Rusland.

Sinds de invasie is Rusland in de greep van repressie en censuur, en is er van werkelijke verkiezingen nauwelijks sprake, zo stellen waarnemers

Dat wil niet zeggen dat het Kremlin op zijn lauweren kan rusten. De stembusgang van komend weekend vormt de opmaat voor de presidentiële verkiezingen in maart 2024, waar Poetin naar alle waarschijnlijkheid zal opgaan voor zijn vijfde termijn en de mysterieuze vliegtuigcrash van Wagnerbaas Prigozjin, afgelopen maand, maakte de buitenwereld duidelijk hoe instabiel Poetins ‘ijzeren’ regime werkelijk is.

Daarnaast is regeringspartij Verenigd Rusland al jaren diep impopulair onder de bevolking, mede vanwege impopulaire pensioenhervormingen, corruptie en wanbeleid. Tegelijkertijd heeft de oorlog de rol en invloed van regionale bestuurders, voorheen niet meer dan onzichtbare uitvoerders van Poetins beleid, ontegenzeggelijk groter gemaakt, zeker in grensgebieden als Rostov en Belgorod.

De druk om de verkiezingen, en daarmee Poetins machtsbasis in de regio’s, veilig te stellen is volgens insiders dan ook torenhoog. „De politieke afdeling van de president werkt non-stop om ervoor te zorgen dat de resultaten zo gunstig mogelijk zijn voor het Kremlin”, zei een anonieme bron uit de presidentiële kring deze week tegen The Moscow Times. Volgens bronnen van de krant zou de Wagner-muiterij van afgelopen juni en de dood van Prigozjin in juli het Kremlin daarnaast hebben genoopt tot een aanpassing van het campagneverhaal, waarbij niet de verheerlijking van oorlogshelden voorop staat, maar de oorlog juist zo veel mogelijk wordt geminimaliseerd tot „slechts één aspect van het dagelijkse leven.” Een lastige boodschap, met zoveel gezinnen die hun mannen moeten missen en de frequente droneaanvallen vanuit Oekraïne.

Kiesstelsel

In zware tijden komt de trukendoos van de Russische kiescommissie goed van pas. Afgelopen maanden werden in verschillende regio’s nog snel de kiesstelsels en -wetten aangepast, wat onafhankelijke controle van het stemproces door waarnemers en journalisten vrijwel onmogelijk maakt. Daarbij worden burgers al sinds de coronapandemie aangespoord – soms gedwongen – om online hun stem uit te brengen, wat fraude vergemakkelijkt. Fysiek geweld tegen kandidaten, kiezers en waarnemers wordt niet geschuwd en in sommige gevallen kregen burgers geld geboden voor hun stem. Ella Pamfilova, voorzitter van de Kiescommissie, liet half augustus al weten niets met de westerse interpretatie van democratie op te hebben en noemde haar instantie „een van de effectiefste” van het land.

Volgens Golos hebben de Russische veiligheidsdiensten hun bemoeienis met de stembusgang mede vanwege de onzekerheden flink opgeschroefd. „Het lijkt erop dat de ‘siloviki’ twijfelen aan de mate van steun onder de bevolking voor de autoriteiten en zij het heft in eigen handen willen nemen.” Meerdere (semi-)onafhankelijke kandidaten kregen aan de vooravond van de verkiezingen bezoekjes van politie en veiligheidsdiensten. In verschillende steden werd campagnemateriaal van de communistische KPRF en het liberale Jabloko in beslag genomen en bijeenkomsten verboden.

Hoe zinloos, zelfs gevaarlijk stemmen in Rusland ook lijkt, toch zijn er flintertjes hoop voor de oppositie. Zo ontspon zich in de Siberische regio Chakassië een ware verkiezingsrace, waarin de 35-jarige oppositiepoliticus Valentin Konovalov zijn gouverneurszetel succesvol lijkt te hebben verdedigd tegen regeringskandidaat Sergej Sokol. De steenrijke Sokol, die enkele maanden vocht in Oekraïne, bleek niet de benodigde steun van de plaatselijke elites te hebben. Afgelopen week verklaarde hij plotseling uit de race te stappen. Stanislav Andrejtsjoek van Golos noemde het vertrek van Sokol een „wanhopige poging” van het Kremlin om een nederlaag en gezichtsverlies te voorkomen.

Zulke kleine openingen maken dat de gevangen oppositieleider Aleksej Navalny Russen al weken oproept om toch te gaan stemmen. „Wij moeten de gewoonte behouden om te gaan stemmen. Vroeg of laat zullen er relatief onafhankelijke verkiezingen komen in ons land en die moeten wij winnen. Dat heeft geen zin als wij ons ervan overtuigen dat verkiezingen nutteloos zijn”, zou klonk het in een Youtube-video afgelopen maand. Daarnaast vindt Navalny dat de schaarse, maar uiterst moedige onafhankelijke kandidaten waar mogelijk moeten worden gesteund. Juist die kandidaten wil hij openlijk niet bij naam noemen. „Zij zouden niet alleen uit de race worden gehaald, maar meteen in de gevangenis belanden.”