N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Rondetafelgesprek over demonstratierecht Ze waren er allemaal voor het gesprek in de Tweede Kamer, van VNG tot Extinction Rebellion, Kick Out Zwarte Piet en Agractie. Wat mag wel en wat niet bij betogen?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104960518-4894da.jpg)
Demonstreren is een spel waarbij de regels ook na het fluitsignaal nog aangepast kunnen worden, leerde Bart Kemp van boerenprotestbeweging Agractie tijdens een van zijn eerste potjes. „En zo zijn wij het sindsdien ook gaan spelen”, zegt hij tijdens een rondetafelgesprek over het demonstratierecht.
Demonstranten, burgemeesters, politie en officier van justitie en experts spreken met de Tweede Kamer over demonstreren. Een onderwerp dat extra relevant is omdat de klimaatactivisten van Extinction Rebellion (XR) zaterdag de A12 in Den Haag weer willen blokkeren, en er een hoge opkomst en grote politie-inzet wordt verwacht. Ingrijpen bij demonstreren is voor gemeenten een balanceeract tussen demonstratierecht laten gelden, maar ook de veiligheid handhaven.
De bij het rondetafelgesprek aanwezige demonstranten, van XR, Kick Out Zwarte Piet (KOZP) en Agractie, vinden dat politie vaak te hard ingrijpt, soms al voorafgaand aan een actie, en gemeenten vinden dat er teveel van ze wordt gevraagd. „Er is bij veel partijen groot wantrouwen ontstaan jegens recht”, zegt XR-activist Jelle de Graaf, „en het is de taak van de overheid om dat geknakte vertrouwen te herstellen.”
Kemp van Agractie had zijn demonstratie in ieder geval aangemeld, zegt hij, en er waren afspraken gemaakt met de driehoek (politie, Openbaar Ministerie en de burgemeester). Maar op de ochtend van de demonstratie, bleek dat de bijeenkomst veel groter was geworden dan de driehoek had verwacht. Er was politie beloofd om de boel te begeleiden, vertelt Kemp, maar die was nergens te bekennen. De korpschef nam de telefoon niet op. Volgens Kemp had de driehoek besloten om het „maar te laten gebeuren”.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97954427-729b0f.jpg)
Kern van het probleem
De kern van het probleem, blijkt tijdens deze bijeenkomst, is dat niemand echt weet wat de regels zijn. Ben je bijvoorbeeld verplicht om een demonstratie aan te melden? Nee, zegt ervaren Jerry Afriyie van KOZP. Ja, blijkt na even steggelen. Aanmelden moet, maar je hebt geen toestemming of vergunning nodig. Sharon Dijksma, burgemeester van Utrecht en voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten ziet dat gebrek aan kennis ook bij gemeenten: „Soms is het de verantwoordelijkheid van één iemand met een halve fte die ook nog vijf andere dingen doet.”
Volgens de wet bepaalt de demonstrant hoe, waar en wanneer gedemonstreerd wordt. De overheid dient zich maximaal in te spannen om een demonstratie mogelijk te maken. Maar als het volgens de overheid echt niet kan, moet die een alternatieve locatie zoeken. „Demonstreren schuurt en dat moet’’, zegt Jan van Zanen, burgemeester van Den Haag. „De afgelopen tijd zie ik dat de randen worden overschreden door massaal inzetten van materieel, van het lichaam. Dat vind ik het ontwrichten van de samenleving.”
‘Breng verbod voor de rechter’
Gek voelt melden van een demonstratie wel, vindt Afriyie. „Wat als ik wil protesteren tegen gemeente Amsterdam en dan bepalen zij vervolgens wat wel en niet mag.” Politiefunctionaris Frank Paauw: „De kritiek is: als ik meld krijg ik restricties. Ja, maar als u niet meldt moeten wij in brandweermodus.” Dan ligt repressie op de loer. Doordat regels onduidelijk zijn, wordt het beeld gevoed dat burgemeesters iedere groep anders behandelen naar gelang hun eigen politieke voorkeur. „Ik ben radicaal-neutraal”, zegt Van Zanen. „Ik wil alle demonstraties faciliteren maar loop aan tegen grenzen van mogelijkheden.” Als alle agenten bij een betoging zijn, zijn ze niet in de wijken.
Rondom de XR-demonstraties op de A12 duikt steeds de vraag op of je volgens het Europese recht nou wel of niet een snelweg mag bezetten. XR zegt van wel. Dat hangt af van de omstandigheden, blijkt uit de uitleg van andere experts. ,Mij is verteld dat je wel mag verbieden een snelweg te blokkeren”, zegt Van Zanen. Hij roept XR op het voor de rechter te laten komen. „Dan weet ik ook waar ik aan toe ben.”
