Opinie | Seksisme is zo diep verankerd dat we ons er niet eens meer bewust van zijn

Posted on August 31, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Leiderschap Niet alleen in de politiek, maar ook in het bedrijfsleven zijn vrouwen flink in het nadeel, schrijft Maartje Laterveer. Bewustwording van vooroordelen is cruciaal.

31 augustus 2023

Leestijd 4 minuten

Waarom zitten er zo weinig vrouwen in de Tweede Kamer? Die vraag stelde BNNVARA onlangs in een artikel op zijn website. Grosso modo luidt de conclusie dat vrouwelijke politici onevenredig vaak te maken krijgen met agressie en intimidatie en minder serieus worden genomen dan mannen, waardoor zij vertrekken en andere vrouwen zich wel tien keer bedenken vooraleer ze de politiek ingaan.

Het artikel past in een reeks vergelijkbare artikelen, tv- en radio-uitzendingen, met dezelfde strekking en veelal dezelfde conclusie. Sinds Sigrid Kaag en andere vrouwelijke politici hun vertrek aankondigden vanwege agressie die ze te verduren krijgen, is er discussie over seksisme in de politiek. En terecht. Maar nu we dit debat eindelijk voeren, moeten we ons niet beperken tot de politiek. In het bedrijfsleven ondervinden vrouwen precies dezelfde obstakels, met dezelfde gevolgen voor de verdeling van de macht.

Seksisme in het bedrijfsleven is een gevoelig onderwerp. Als ik een training geef om managers bewust te maken van de impliciete vooroordelen die ze hebben over vrouwelijk talent, stuit ik vaak op weerstand. De emancipatie is toch voltooid? Krijgen vrouwen niet dezelfde kansen als mannen? Het zijn retorisch bedoelde vragen die mannen én vrouwen stellen. In een omgeving waarin de meritocratie heilig is verklaard, wordt het gebrek aan vrouwen aan de top liefst toegeschreven aan die vrouwen zelf. Die zouden te weinig assertief zijn, te weinig ambitieus, te weinig zichtbaar en daarentegen te onzeker, te gevoelig, te bescheiden. Willen vrouwen meedoen, dan moeten ze het spelletje leren spelen. Het is voor velen een mooie, want praktische theorie, geheel in lijn met de idee dat succes een keuze is en niemand een slachtoffer.

Expliciete kritiek

Alleen, ze klopt niet. Vrouwen hebben de afgelopen decennia alle regels van het spel geleerd in speciaal daartoe ontworpen leiderschapsprogramma’s, maar het heeft weinig veranderd aan de mannelijke dominantie aan de top. Het probleem zit niet in vrouwen, het zit in seksisme dat zo diep is verankerd dat we ons er niet eens meer bewust van zijn.

Dat is de enige mogelijke conclusie uit het toenemend aantal onderzoeken naar het gebrek aan diversiteit in het bedrijfsleven. Zo toonden onderzoekers van onder andere de Stanford-universiteit aan dat er significante verschillen zijn in hoe vrouwen en mannen feedback krijgen. Vrouwen op hoge posities krijgen bijvoorbeeld beduidend vaker expliciete kritiek op hun functioneren dan mannen (70 procent versus 2 procent). Ook krijgen vrouwen 30 procent meer overdreven feedback dan mannen (‘je mist altijd je deadlines, je bent nooit zichtbaar’), maken ze elf keer meer kans op het predikaat ‘bot’ en zeven keer meer kans om ‘eigenwijs’ genoemd te worden. Mannen daarentegen worden bijna vier keer vaker ‘briljant’ of ‘geniaal’ genoemd.

Een man die een gooi doet naar het leiderschap krijgt het voordeel van de twijfel, terwijl over een vrouw met identieke ervaring wordt gezegd dat ze ‘er nog niet helemaal klaar voor is’

Zelfs wanneer de feedback constructief is, zijn er verschillen. Uit recent onderzoek blijkt dat vrouwelijke leiders veelal worden geadviseerd meer te focussen op concrete resultaten van hun werk, terwijl mannelijke leiders worden gestimuleerd om visie te ontwikkelen. Ook krijgen leidinggevende mannen vaker te horen dat ze hun rol nog nadrukkelijker mogen innemen, terwijl vrouwen vaker het commentaar krijgen dat ze anderen wel wat meer respect mogen tonen. Kortom: voor vrouwen en mannen gelden andere normen.

Wankel koord

Daarnaast bestaan er vooroordelen die het voor vrouwen moeilijker maken in een door mannen gedomineerde omgeving. Dat er in de zakelijke top vooral (witte) mannen rondlopen, komt niet doordat mannen betere leiders zijn – er bestaat zelfs onderzoek dat harde cijfers aanlevert over het tegendeel – maar omdat ze sneller als zodanig worden gezien. Joan C. Williams, een professor aan de universiteit van Californië die uitgebreid onderzoek deed naar discriminatie op de werkvloer, noemt dit de prove it again-bias: vrouwen moeten meer bewijs van competentie aanleveren om daadwerkelijk te worden gezien als competent. Een man die een gooi doet naar het leiderschap krijgt het voordeel van de twijfel, terwijl over een vrouw met identieke ervaring wordt gezegd dat ze ‘er nog niet helemaal klaar voor is’.

Lees ook: De besten aan de top? Wij hadden alles mee en niks tegen

Williams’ onderzoek bevestigt wat andere studies al concludeerden: gedrag dat duidt op leiderschap wordt van een vrouw minder geaccepteerd dan van een man. Williams noemt dit de tightrope-bias, naar het wankele koord waarop vrouwelijke leiders moeten balanceren. Enerzijds moeten ze als leider daadkrachtig, besluitvaardig, visionair en assertief zijn; anderzijds moeten ze voorkomend en coöperatief zijn om sympathiek te worden gevonden.

Tweede sekse

Debet hieraan zijn twee mechanismen. Allereerst de menselijke neiging om van groepen die lager in status zijn onbewust te verwachten dat ze hun plaats kennen, en zich dus eerbiedig gedragen in plaats van dominant. Vandaar dus die feedback richting vrouwen dat ze respectvoller moeten zijn. Ten tweede spelen zogenoemde prescriptieve stereotypen een rol: normen die voorschrijven hoe vrouwen (en mannen) zich moeten gedragen. Recent onderzoek wijst uit dat deze stereotypen de laatste decennia sterker zijn geworden, wat wellicht verklaart waarom Femke Halsema nog heelhuids wegkwam uit de politieke arena, maar Sigrid Kaag met pek en veren is verjaagd.

In het bedrijfsleven is de tightrope misschien minder zichtbaar, maar niet minder relevant. Amerikaanse onderzoekers rekenden uit welk effect bias heeft op de positie van vrouwen binnen een fictief bedrijf, met 58 procent vrouwen onderin de organisatie. Conclusie: vooroordelen hebben een cumulatief effect. Zelfs als het verschil in beoordeling van medewerkers maar voor 1 procent door vooroordelen wordt verklaard, maken vrouwen een dusdanig veel kleinere kans op promotie dat de hoogste bestuurslaag nog slechts voor 35 procent uit vrouwen bestaat. Oftewel: een beetje bias heeft een groot effect.

Dit is niet onoverkomelijk. Vooroordelen zijn veelal onbewust en automatisch, maar dat betekent niet dat we lijdzaam hoeven toe te kijken hoe ze de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in stand houden. Voorkomen dat onderbuikgevoelens regeren kan op talloze manieren, onder andere door bedrijfsprocessen zo in te richten dat vooroordelen geen kans meer krijgen. Maar het begint met bewustwording dat deze vooroordelen er überhaupt zijn, in onze breinen en in onze systemen, als resultaat van een eeuwenlange geschiedenis waarin vrouwen de tweede sekse waren. Dus graag, dat debat. Voor de politiek, voor het bedrijfsleven – voor de hele maatschappij.

Praat mee over dit onderwerp en stuur een brief!

Wilt u reageren op een artikel? Stuur via dit formulier een brief (maximaal 250 woorden) naar de opinieredactie van NRC.

Als uw brief gepubliceerd wordt, dan nemen we per e-mail contact met u op. Anonieme brieven en brieven die aan verschillende media zijn gestuurd, plaatsen wij niet. De opinieredactie kan uit uw brief citeren in de zaterdagrubriek ‘Inbox van de redactie’.

Schamen Tesla-rijders zich voor Elon Musk? ‘De snelle salesjongen zal nu zeggen dat de auto helemaal bij zijn wereldbeeld past’

admin
January 30, 2025
0

Bij het Van der Valk hotel in Haarlem staan twaalf witte palen als futuristische totems verscholen achter het gebouw, tussen het fietsenhok en een sloot. Het woord Tesla schijnt in roodgloeiende letters op de superchargers; laadmachines die je auto in een kwartier tijd genoeg opladen om ruim tweehonderd kilometer mee te rijden. Aan belangstelling geen gebrek. De Tesla’s rijden af en aan.

Er zijn maar weinig wereldconcerns met een topman die zich zo uitgesproken met politiek bezighoudt als Tesla. Elon Musk, de rijkste man ter wereld, heeft zich in korte tijd ontpopt tot belangrijke adviseur van de Amerikaanse president Donald Trump. Hij steunt de Duitse radicaal-rechtse partij AfD op zijn eigen socialemediaplatform X en onderhield tot voor kort warme banden met Nigel Farage, Brexit-dirigent en voorman van de Britse partij Reform UK.

Wat betekent dit voor Tesla, het bedrijf waar Musk in 2004 (een jaar na oprichting) instapte, en waar hij tot op de dag van vandaag leiding aan geeft? En voor Tesla-bezitters? In media weerklinkt inmiddels de term Tesla-schaamte: lang niet elke bezitter van een Tesla is blij met de politieke koers van de topman, er zijn inmiddels bumperstickers te verkrijgen voor wie Musk openlijk wil afwijzen.

Of Musks politieke gedrag ook invloed heeft op de resultaten van het bedrijf, is nog maar de vraag. Woensdag presenteerde Tesla de cijfers over 2024. Het aantal verkochte Tesla’s steeg in het vierde kwartaal juist ten opzichte van het kwartaal daarvoor.

Teleurstelling analisten

Toch zijn analisten teleurgesteld in de prestaties van het bedrijf. 2024 is het eerste jaar sinds 2011 dat Tesla minder auto’s afzette dan het jaar ervoor. De winst van het bedrijf viel 1 procent lager uit dan in 2023. Dat lag volgens het bedrijf vooral aan hogere productiekosten, en grotere investeringen in AI, ter voorbereiding van een nieuwe productielijn waar in 2026 zelfrijdende taxi’s vanaf moeten rollen.

Als ik ooit een nieuwe auto koop neem ik Musks politiek denk ik wel mee in mijn keuze

Abid Ouald Chaib
taxichauffeur

Draagt de vermeende Tesla-schaamte bij aan de tegenvallende cijfers? En beïnvloedt ze mensen die al in een Tesla rijden? Uit een opiniepeiling van EenVandaag blijkt dat 40 procent van de ondervraagde Tesla-rijders schaamte voelt voor hun auto, 30 procent overweegt die te verkopen vanwege het gedrag van Musk. Tegelijkertijd zegt de helft van de respondenten dat het gedrag van Musk helemaal geen effect op hen heeft. Kanttekening: het gaat maar om 426 respondenten. De Amerikaanse elektrischeautowebsite Electrifying stelt in een recente peiling dat 60 procent van de potentiële kopers van een stekkerauto niet voor een Tesla zal kiezen, vanwege Musks reputatie. Nog een kanttekening: tussen voornemen en actie zit nog een hele wereld.

Een Tesla met een sticker tegen Musk, in Walnut Creek, Californië. Foto Smith Collection/Gado/Getty Images

Bij de superchargers in Haarlem zit iemand die de gevoelens van Tesla-schaamte herkent. Taxichauffeur Abid Ouald Chaib (54) rijdt in Amsterdam en omgeving. In de hoofdstad moeten taxi’s vanwege nieuwe milieuregels in 2025 elektrisch zijn. „Tesla kwam vorig jaar met een goed aanbod om goedkoop de auto te kopen, en dus ruilde ik mijn diesel in december in voor een Tesla”, zegt Ouald Chaib door zijn open autoraam. „Nu komt meneer Musk zo vaak in het nieuws met zijn rechtse meningen. Ik vind het helemaal niks. Als ik ooit een nieuwe auto koop, neem ik zijn politiek denk ik wel mee in mijn keuze.”

Meer vraag naar tweedehands

Van een overweging om de Tesla in de verkoop te zetten, is weinig terug te zien bij autoverkopers en leasebedrijven. Tweedehandsautowebsite AutoScout24 geeft tegenover NRC aan geen terugval in de vraag naar Tesla’s te zien. Sterker, de vraag was in december 2024 64 procent hoger dan een jaar eerder. Vooral vanwege een dalende prijs van tweedehands Tesla’s; het aanbod steeg sterk door een toename van oude leaseauto’s waarbij het gunstige bijtellingstarief is verlopen. „We zien niet de Tesla-schaamte waar de media naar op zoek zijn”, vat hoofd marketing van AutoScout24 Bojan Brkic samen via de mail.

Bij leasebedrijf en verkoper van tweedehands auto’s Electric Car Company herkennen ze ook niets in de berichtgeving. „We verkopen veertig of vijftig tweedehands Tesla’s per maand. Er is nog niemand geweest die bij ons zijn auto verkocht vanwege Tesla-schaamte”, zegt bedrijfseigenaar Nick van Beeten over de telefoon. „We hebben sinds de presidentsverkiezingen in Amerika alleen één klant gehad die bang was dat diens Tesla minder waard zou zijn.”

Op de Van der Valk-parkeerplaats staan veel chauffeurs die er precies zo over denken. Musk roept veel, maar is uiteindelijk gewoon een goede ondernemer, klinkt het. Ze kozen hun wagen praktisch: Tesla’s zijn nu eenmaal de meest gebruiksvriendelijke elektrische auto’s.

Als er al Tesla-schaamte bestaat, lijkt die zich vooral te uiten in schaamte om ervoor uit te komen dat je eigenlijk niet veel geeft om het gedrag van de topman. Geen enkele chauffeur die NRC aanspreekt – zeven in totaal, verspreid over twee dagen – wil met naam en toenaam zeggen dat hij (er waren alleen mannen) geen twijfels heeft over het gebruik van zijn Tesla.

Bij het Van der Valk Hotel in Haarlem staan twaalf laadpalen van Tesla. Foto Olivier Middendorp

Maar ook de mensen die zich niet kunnen vinden in het gedrag van Elon Musk zetten hun Tesla niet zomaar aan de kant, denkt Erik Kostelijk, associate professor sustainable marketing bij de Hogeschool van Amsterdam. „Het is geen zak chips, maar een auto van tienduizenden euro’s.”

Toch sluit Kostelijk niet uit dat het optreden van Musk wel degelijk effect kan hebben. Hij heeft veel onderzoek gedaan naar de invloed van persoonlijke waarden op consumentengedrag. „Er moet een klik zijn tussen waar jij voor staat en de achterliggende filosofie die bij een auto past. Mensen zien het als een verlengstuk van henzelf. Tesla en Musk waren altijd het toonbeeld van progressief, hip en cool. Als het bedrijf plots staat voor iets waar je zelf niet voor staat, dan past dat niet meer.”

‘Verschuiving van doelgroep’

Toch zal Tesla ook in de toekomst niet minder verkopen, denkt Kostelijk. „De progressievelingen zullen in de toekomst een ander merk kiezen. Maar voor de kopers die dachten aan kwaliteit of status, maakt het geen verschil. Aan de andere kant zal de snelle salesjongen die elektrisch rijden voor softies vond, nu zeggen dat het helemaal bij zijn wereldbeeld past. De doelgroep verschuift dus.”

Elon Musk is dan ook niet erg ongerust over de verkoopcijfers. Die zullen dit jaar herstellen, zei hij woensdag na de presentatie van de cijfers, mede door de ontwikkeling van Tesla’s zelfrijdende auto’s. „En we gaan een episch 2026 tegemoet en een belachelijk ’27 en ’28.”

Tv-recensie | ‘Gezond of Gelul’ ontmaskert misleidende gezondheidstips van influencers – en dat is hard nodig

admin
January 30, 2025
0

Geen goede dag voor de gezondheidszorg gisteren. De Amerikaanse president Trump creëerde chaos door onder meer de financiering van aidsbestrijding en een deel van het ziekenfonds stop te zetten. Robert F. Kennedy Jr., beoogd minister van Gezondheid, werd in de Senaat ondervraagd over zijn weerzin tegen vaccinaties. Op sociale media wemelt het van de kwakzalvers, terwijl Mark Zuckerberg is gestopt met factchecken.

Dan moeten we het zelf maar uitzoeken. Het programma Gezond of Gelul (NPO3) ontmaskert iedere week misleidende gezondheidstips van influencers. Woensdag ging het over vitamines uit potjes en andere voedingssupplementen. Wederom kwam een beschamende rij „vitaminfluencers” voorbij die je proberen wijs te maken dat je „een vlugge dood sterft” als je bijvoorbeeld geen magnesium slikt. De deskundigen mochten vervolgens weer geduldig uitleggen dat er voldoende vitamines in ons eten zitten. Bijslikken is doorgaans overbodig en kan gevaarlijk zijn. Van een eenvoudige pot multivitaminen van de apotheek kun je bijvoorbeeld B6-vergiftiging krijgen.

Gezond of gelul serveerde deze broodnodige voorlichting weer fris en dynamisch, met de nodige herhaling. De expressieve presentatrice Amber Kortzorg zorgde voor de verbaasde „oooh’s” en „zooo’s”. En ik heb er weer veel van geleerd. Zo nam ik me voor vitamine D en B12 te gaan slikken want ik eet geen vlees en kom nooit buiten.

Omdat Focus (NPO2) over allergieën ging, dacht ik dat dit wetenschapsprogramma ook gezondheidsfabels zou gaan ontkrachten. Ik dacht namelijk dat de fors toegenomen allergie voor melk, noten en dergelijke grotendeels modieuze aanstelleritis was. Maar nee, zei Focus, we worden écht steeds allergischer. Eén op de vijf volwassenen heeft er last van. Dat komt doordat we in de grote stad wonen en niets meer gewend zijn. Daarom is het immuunsysteem te gevoelig afgesteld.

In Deventer probeerden ze daarom jonge kinderen met een allergie bloot te stellen aan bijvoorbeeld kleine doses melk, zodat hun immuunsysteem eraan kan wennen. 80 procent van de kinderen die meedeed kwam er vanaf. Meer tot de verbeelding sprak de onderzoeker die de lucht in koeienstallen opving om er anti-allergie-verstuivers uit te destilleren. Wat blijkt namelijk, plattelanders hebben veel minder last van allergieën. Boerenbaby’s die in een wippertje tussen de koeien worden gestald, ontwikkelen een beter afweersysteem. De frisse boerenlucht blijkt heilzaam te zijn. Je bouwt er weerstand van op. Puntje voor de BBB.

Ufologie

Als notenallergie echt bestaat, dan is dat van die vliegende schotels misschien ook wel waar. Op National Geographic begon het tweede seizoen van UFOs: Investigating the Unknown. Nieuw in de ufologie is dat de Amerikaanse regering het serieus is gaan nemen. NASA heeft er een afdeling voor en het Congres stelde een commissie in die getuigen hoorde. Kroongetuige deze aflevering was David Grusch, voormalig inlichtingenofficier van de luchtmacht, die voor het Congres stelde dat de NASA in het geheim een „niet-menselijk voertuig met een niet-menselijke organisme” in zijn bezit heeft. Zelf had hij niets gezien, maar het was hem verteld door betrouwbare bronnen.

De aflevering bevatte verder veel luchtmachtpiloten die UFO’s hadden gezien. Hadden ze beeldmateriaal mee? Nee. Wanneer Kim Kardashian de vuilnis buitenzet, heeft iedereen zijn mobieltje paraat. Maar als er een gigantische UFO boven de luchtmachtbasis hangt, vergeten ze een foto te nemen. Zo ging dat de hele uitzending door: veel ooggetuigen, geen beeld. Ja, steeds weer dezelfde video van een vaag achterlicht in de nacht. Ik wil graag geloven, maar het lukte me weer niet.

Wat vindt NRC | EU kan niet wegkijken bij oorlogsmisdaden van Rwanda in Congo

admin
January 30, 2025
0

De oorlog in Oost-Congo heeft de laatste jaren internationaal niet de belangstelling gekregen die je van zo’n ontwrichtend conflict met zulke grote humanitaire consequenties zou verwachten. Dat de door Rwanda gesteunde rebellengroep ‘Mouvement du 23 mars’ afgelopen weekend tot verrassing van westerse machtscentra de strategisch gelegen miljoenenstad Goma heeft kunnen innemen, is daar een omineuze manifestatie van. In de grondstofrijke provincies Noord-Kivu (waarin Goma ligt) en Zuid-Kivu samen zijn volgens de Verenigde Naties ruim 4,6 miljoen mensen op de vlucht voor het geweld. De humanitaire ramp in slow motion van de laatste paar jaar dreigt nu tot een acute noodsituatie te leiden. De politieke consequenties voor het hele Grote Merengebied zijn immens.

In 2012 stond ‘M23’ ook al aan de poorten van Goma. Toen was het de Amerikaanse president Obama die per telefoon zijn Rwandese ambtgenoot Paul Kagame maande elke steun aan gewapende groepen in Congo te stoppen. Meerdere westerse landen, waaronder Nederland, schortten toen hun hulpgelden op om Kagame verder onder druk te zetten. Dat leek te werken totdat M23 eind 2021, andermaal met logistieke, financiële en militaire steun van het regime in Kigali, de wapenen weer oppakte. Hoewel ook de regering-Trump deze week aangaf „bezorgd” te zijn over de val van Goma, valt een dergelijke diplomatieke interventie uit die hoek nu niet te verwachten. Kagame lijkt handig op dit vacuüm in te spelen. Wat niet helpt is dat sommige westerse landen, ook de VS, sowieso al bezig waren hun internationale hulpprogramma’s stop te zetten. Dat ontneemt die landen een in zulke gevallen nuttig pressiemiddel.

Het telefoontje van Obama kwam destijds na kritiek dat zijn regering wegkeek bij mensenrechtenschendingen van Kagames steeds autocratischer bewind. Hij was het tenslotte die Rwanda na de genocide van 1994 in rustiger vaarwater had weten te brengen. Dankzij de vorig jaar met een al te comfortabele 99 procent van de stemmen herkozen president staat Rwanda te boek als Afrikaans succesverhaal. Door gedegen economisch beleid en effectieve corruptiebestrijding is een flinke middenklasse ontstaan. Het land is schoon, de kinderen gaan er naar school en in de hoofdstad kun je veilig over straat. In het Westen draait de Rwandese pr-machine intussen op volle toeren: voetbalclubs adverteren op hun shirts met ‘Visit Rwanda’ en later dit jaar organiseert Rwanda als eerste Afrikaanse land het WK wielrennen. Dat het Verenigd Koninkrijk met Rwanda zaken wilde doen voor de opvang van asielzoekers heeft Kagame alleen maar steviger in het zadel geholpen.

Het is begrijpelijk dat de woede van Congolezen in hoofdstad Kinshasa zich niet alleen tegen Rwanda maar ook tegen Europese ambassades richt. De EU heeft dezer dagen een bijzondere verantwoordelijkheid. Terwijl mensenrechtenorganisaties al jaren de schaduwzijde van Kagames regime over het voetlicht proberen te brengen, sloot de Europese Commissie vorig jaar een deal met Rwanda voor de levering van zeldzame grondstoffen die nodig zijn voor de energietransitie. Rwanda zelf heeft nauwelijks grondstoffen; het merendeel van de mineralen die het land levert is op onzuivere wijze uit Congo gehaald.

Twee jaar geleden nog filosofeerde Kagame vrijuit over de delen van Congo en Oeganda die volgens hem eigenlijk bij Rwanda zouden horen. Om zijn expansiedrift te stoppen zal Europa moeten zien wie Kagame werkelijk is: een oorlogshitser die in een toch al kwetsbare regio de lont dieper in het kruitvat steekt.

Luister naar