Boom omgevallen op het pad? Die blijft dus gewoon liggen

Nadenken over de natuur doet Peter Akkerman (30) al van kinds af aan. Toen hij, met zijn vader, vrijwilliger was bij Staatsbosbeheer moesten kleine boompjes worden weggehaald om de heide op de Holterberg open te houden. Zij hadden er na een tijdje hun bedenkingen bij. „En werd er bos gekapt, dan overlegden we vaak met Staatsbosbeheer of ze bepaalde bomen wilden sparen. Ik kreeg het gevoel: zo’n boom is eigenlijk ook een persoon, een levend wezen.”

In 2021 sprak zijn vader met Staatsbosbeheer af dat twee stukken bos van ieder zes hectare op de Overijsselse Holterberg ten minste voor vijftig jaar ‘van zichzelf’ kunnen zijn. Daar wordt niet gekapt, hooguit een boom weggehaald die een gevaar vormt voor bezoekers. Voor de zoon was het niet genoeg: „Ik dacht: vijftig jaar is mooi, maar kun je dat niet permanent doen, en voor veel meer bossen?”

Dat werd het uitgangspunt van de stichting Bos dat van zichzelf is. Die werd in 2022 opgericht, uitsluitend met jonge medestanders. „Ik werkte destijds veel met jongeren en het laat zien dat ook zij om de natuur geven.” Hij ging op zoek naar bossen die ‘aan zichzelf’ teruggegeven kunnen worden. Dat kunnen grote percelen zijn, maar ook een deel van een achtertuin.

Vorig jaar werd een samenwerking aangegaan met Landgoed Zonheuvel voor bos De Duim. Zondag is het zover: dat bos in Doorn wordt van zichzelf – dat wordt gevierd met een ceremonie en het plaatsen van bordjes langs de randen van het bos, zodat iedereen weet dat dit stuk natuur een bijzondere status geniet. Voor tien jaar, in eerste instantie. De eigenaar van het landgoed wil nog goed nadenken over wat het betekent als het bos voor eeuwig van zichzelf wordt, vertelt Akkerman. Maar in de komende tien jaar mag geen mens hier bomen kappen of de natuur op een andere manier beschadigen.

Lees ook dit Zomeravondgesprek: Jurist Jessica den Outer pleit voor rechten voor de natuur. BBB-medeoprichter Henk Vermeer: ‘Wát een flauwekul’

Voorstanders en critici

De stichting Bos dat van zichzelf is, is onderdeel van een internationale beweging die streeft naar rechten voor de natuur. De ambitie is om een evenwichtigere verhouding met de natuur te bereiken. Er zijn landen waar rivieren, bossen of zelfs de hele natuur rechten hebben. In Spanje kreeg de vervuilde Mar Menor-lagune rechten.

Voorstanders vinden het een logische ontwikkeling: allerlei groepen hebben de laatste eeuwen of decennia rechten gekregen, terwijl dat eerder ondenkbaar werd geacht. Denk aan vrouwen, kinderen en tot op zekere hoogte dieren. Critici hebben daarentegen praktische bezwaren en fundamentele vragen: hoe is te bepalen wat de rechten voor een bos of een rivier betekenen?

In Nederland hebben D66 en Partij voor de Dieren initiatieven genomen om de Waddenzee rechten te geven en om natuurrechten in de Grondwet op te nemen. Dat zijn prille ideeën, er liggen nog geen concrete voorstellen.

Akkerman en zijn stichting vinden juist inspiratie bij een eeuwenoud voorbeeld, dat midden in Den Haag ligt. Het Haagse Bos kreeg in 1576 bescherming via een door Willem van Oranje ondertekende Akte van Redemptie. Er werd vastgelegd dat het bos nooit gekapt mocht worden. Op een paar uitzonderingen na, met name tijdens de Franse en Duitse bezettingen, is de bescherming al die tijd gehandhaafd.

Bij overtreding door aantasting van het gebied geldt een „lekker aantikkende” boete van 1 miljoen euro, plus een bedrag van 1.000 euro per dag tot herstel van de situatie

„We zochten een juridische constructie en vonden een voorloper hier”, zegt Akkerman, staand bij een informatiebord over het Haagse Bos. In de moderne versie van het contract wordt een overeenkomst gesloten tussen de eigenaar van een bos of ander natuurgebied en de stichting. Daarin wordt vastgelegd dat een bepaald gebied nooit aangetast mag worden. Die bepaling wordt in het kadaster opgenomen en geldt ook voor toekomstige eigenaren.

Bijzonder is dat bij overtreding een boete van 1 miljoen euro is vastgesteld, plus een bedrag van 1.000 euro per dag zolang de situatie niet is hersteld. „Dat tikt wel lekker aan”, zegt Akkerman. „Maar we willen dat geld nooit innen. Het is vooral symbolisch. Het gaat erom dat mensen beseffen: die grond is niet meer interessant om iets mee te doen.”

Lees ook dit artikel: Bomen snoeien om de opbrengst van zonnepanelen te verhogen, ‘dan ben je slaaf van je energiehuishouding’

‘Mensen gedragen zich anders’

Onze constructie is bijzonder, zegt Akkerman. Die is gebaseerd op privaatrecht, als overeenkomst tussen particuliere organisaties. Initiatieven in het buitenland en ook de plannen voor bijvoorbeeld de Waddenzee lopen via de politiek. De regering, het parlement of soms een gemeenteraad geeft via publiek recht een stuk natuur rechten. „Onze aanpak werkt direct met de landeigenaar en gaat dus sneller”, zegt Akkerman.

Door deze constructie rijzen er volgens hem geen vragen of het bos plichten heeft, die tegenover de toegekende rechten staan. Of de veel gestelde vraag of het bos straks iemand voor de rechter kan dagen. Dat kan alleen als de akte wordt geschonden. „Maar misschien is het wel goed als er een keer rechtszaken van komen, dat een rechter gaat beoordelen hoe zo’n bepaling te wegen is.”

Het uiteindelijke doel is niet een slimme juridische tekst op te stellen, zegt Akkerman, maar „een andere relatie met de natuur te ontwikkelen. Dat de mens zichzelf niet meer ziet als een bezitter of beheerder van de natuur, waar je alle grondstoffen uit kunt halen. Als je vrede sluit met de natuur is er meer gelijkwaardigheid”. Hij vindt dat „hard nodig in een tijd waarin de Nederlandse natuur steeds meer onder druk staat. Voor de biodiversiteit zou het prachtig zijn als we weer nieuwe oerbossen laten ontstaan.”

In de zes hectare bos in Doorn die de stichting onder haar hoede heeft, moet die gelijkwaardigheid vanaf zondag heel duidelijk zijn. „Je moet op de paden blijven, je mag niets beschadigen. Als een boom omvalt, blijft die liggen, ook op het pad. We merken nu al dat mensen zich hier anders gedragen, bescheidener. Sommigen zetten heel voorzichtig hun voeten neer, alsof ze bang zijn een takje te breken.”