N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Carlijn Kamphuis
Uiteindelijk toch die spijkerbroek met geborduurde bloemen erop gekocht. De volgende ochtend trek ik ’m aan. Ik voel een lichte opwinding. Met Kees-de-Jongen-achtige gedachten in mijn hoofd (iedereen denkt vast: wat heeft zij een toffe broek) wandel ik met mijn dochter naar school. Het eerste wat de juf zegt als we de klas in lopen: „Hee, heb je een nieuwe broek?” Zie je wel, denk ik, en glimmend van trots geef ik bevestigend antwoord. Dan zegt ze: „Ik dacht het al: het prijskaartje zit nog aan de achterkant.”
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Zoals een druppel van een lotusblad af parelt, of van een geïmpregneerde jas, zo vallen sneeuw en ijs meteen uit een ijsbeervacht. De haren zijn extreem ijs-afstotend. Ierse, Noorse, Britse en Deense onderzoekers zochten uit hoe dat komt. De magie komt van het haarvet van de ijsbeer, ontdekten ze: van de vettige substantie afkomstig uit de talgkliertjes bij de haarwortel. Die heeft bij ijsberen een andere samenstelling dan bij andere zoogdieren.
Die ontdekking kan nuttig zijn voor de industrie en de chemische technologie, melden de onderzoekers deze week in Science Advances. Je kunt er sneeuw- en ijswerende coatings mee maken die veel milieuvriendelijker zijn dan de gangbare middelen.
IJsbeervachten zijn altijd opvallend sneeuw- en ijsvrij, ook als een ijsbeer net heeft gezwommen. Het eerste wat de ijsbeer doet is zijn vacht uitschudden, net als een hond. En daarna rolt hij vaak even expres door de sneeuw. Dan bevriest het resterende water en valt het direct uit de vacht, schrijven de onderzoekers.
Waterdruppel op een ijsbeerhaar, gezien door de microscoop. Foto Science Advances
Sneeuwbroeken
Inheemse poolbewoners kennen die handige eigenschap al millennialang. Ze maken van ijsbeervacht bijvoorbeeld sneeuwbroeken, laarzen en handschoenen, en kragen aan hun capuchons. Handig, want dan bevriest hun eigen ademdamp niet aan de rand van hun kleding. En dan kraakt hun broek niet als ze een prooi besluipen. Nog steeds is ijsbeervacht voor dit doel in gebruik in inheems Alaska, Canada, Groenland en Siberië.
Er is al veel onderzoek gedaan naar de ijsbeervacht, schrijven de onderzoekers in hun artikel. Bijvoorbeeld naar de superieure isolerende eigenschappen (de ijsbeervacht is aan de buitenkant even koud als de buitenlucht), plus de chemische, mechanische en zelfs optische eigenschappen: de ijsbeervacht lijkt wit doordat de doorzichtige haren het invallende zonlicht verstrooien. Maar de ijswerende eigenschappen waren nog nooit onderzocht.
Inuit ‘sandalen’ van ijsbeervacht (tuterissat). Jagers bonden deze onder hun laarzen om te voorkomen dat er klonten ijs onder bleven plakken en meer grip te hebben op sneeuw en ijs. Foto National Museum of Denmark
Toerskiërs
Het team testte verschillende materialen op de mate waarin ijskristallen eraan hechten: onbehandelde ijsbeervacht; ijsbeervacht die was gewassen met zeep; mensenhaar; en twee soorten ‘vellen’ van synthetische vacht zoals toerskiërs die onder hun ski’s plakken als ze bergop willen lopen. De haren op dergelijke ‘vellen’ zijn veelal gecoat met fluorkoolstofverbindingen die vallen onder de parapluterm PFAS. Die zijn weliswaar heel ijswerend, wat hier precies de bedoeling is, maar tegelijkertijd steeds controversiëler omdat ze heel ongezond zijn voor mens en milieu. Inmiddels vind je ze overal, van ons drinkwater tot diep in het noordpoolgebied.
De gewassen vacht raakte flink beïjsd
De ongewassen ijsbeervacht deed wat betreft ijsafstoting niet onder voor de beste synthetische ‘vellen’. De gewassen vacht raakte echter flink beijsd – net als het mensenhaar. Dat zette de onderzoekers op het spoor van het haarvet: dat was immers uit de gewassen ijsbeervacht verdwenen. En alle zoogdieren hebben ander haarvet, zo weten we onder meer uit onderzoek naar het wolvet van schapen.
Het team maakte een chemische analyse van het haarvet van de ijsbeervacht. Dit vet, ook wel talg of sebum genoemd, is een mengsel van verschillende lipiden (sterolen, glycerolen en esters), waaronder was-achtige stoffen. Eén resultaat sprong eruit: ijsbeerhaarvet bevat geen squaleen. Deze olieachtige vloeistof vind je wél heel veel in de vacht van andere zoogdieren die veel zwemmen, en ook een beetje in menselijk haarvet.
Inuit jachtkrukje (nikorfautaq), gemaakt van drijfhout, met stukjes ijsbeervacht aan de poten om te voorkomen dat het vastvriest. Foto National Museum of Denmark
Chemisch omzetten
Het ijsbeervet bevatte daarentegen wel relatief veel van een bepaald type cholesterol dat erg op squaleen lijkt, maar veel ijswerender is. Squaleen kan gemakkelijk chemisch worden omgezet in deze cholesterol. De onderzoekers suggereren dat deze omzetting plaatsvindt in de ijsbeertalgklier en daarmee een van de bijzondere adaptaties van deze diersoort is.
Modelberekeningen lieten zien welke typen lipiden in het ijsbeerhaarvet het meest bijdragen aan de ijswerende eigenschappen: cholesterolen, diglyceriden en lange-keten-vetzuren. Zo kwamen de onderzoekers tot een ‘recept’ voor een ideale ijswerende coating. Met die informatie kan de industrie aan de gang, benadrukken ze, om nieuwe, milieuvriendelijke stoffen en materialen te ontwikkelen.
Het team wil in de toekomst ook graag de vachten én de veren van andere pooldieren nader onderzoeken. Gebruik daarvan door Arctische volkeren laat al zien dat die interessante eigenschappen hebben, schrijven ze. Nu is het alleen een kwestie van uitzoeken waar die eigenschappen vandaan komen.
‘YouTuber and Spermdonor’ noemt Jonathan Meijer zichzelf. Met 25.000 volgers online en zo’n 500 tot 3.000 kinderen in de echte wereld lijken zijn twee beroepen elkaar nu te kruisen. In zijn online content geeft hij advies over het eten van rauwe varkenshersenen, de vermeende onzin van zonnebrandcrème en doet hij oproepen aan ‘teenage boys’ om een ‘tradwife’ te zoeken die op henzelf lijkt.
Deze week stond hij in de rechtbank tegenover Stichting Donorkind, die hem in een kort geding beschuldigt van het ongewenst contact zoeken met en beïnvloeden van donorkinderen en hun ouders via zijn YouTube-kanaal. Donorcontracten schrijven voor dat donoren niet zomaar contact mogen leggen met kinderen. Meijer zou deze maatregelen met zijn publieke video’s omzeilen en dus eist de stichting dat hij stopt met zijn kanaal.
Verbod
In 2023 stonden de twee partijen al tegenover elkaar in de Haagse rechtbank. Toen besloot de rechter dat Meijer geen zaad meer mocht doneren aan nieuwe wensouders en dat hij al zijn advertenties, ook die onder pseudoniemen, direct moest verwijderen. Tussen 2007 en 2019 doneerde Meijer, die internationaal bekend werd door de Netflix-documentaire ‘The Man with 1000 Kids’, zijn sperma via officiële spermabanken en onofficiële fora en websites wereldwijd. Hoe vaak hij doneerde en waar is niet bekend. Hij begon hiermee omdat hij naar eigen zeggen „iets goeds” wilde doen. Tegen vrouwen die gebruik maken van zijn diensten zegt hij dat 25 kinderen, de Nederlandse richtlijn, zijn maximum is.
Hoeveel donorkinderen er achttien jaar later precies zijn is niet duidelijk. Zelf zegt Meijer dat het er 550 zijn en dat hij het verwerpelijk vindt om over kinderen te praten in nummers: „Het zijn unieke individuen met een eigen ziel.” In de Netflix-documentaire ligt de schatting rond de drieduizend donorkinderen. Meijer noemt de documentaire, waarin een benadeelde moeder hem een ‘god-complex’ toeschrijft, een „propagandafilm vol leugens”.
Ties van der Weer, zelf donor en verbonden aan Stichting Donorkind stelt dat zijn handelswijze verwerpelijk en schadelijk is. „Er is wetenschappelijk bewijs dat dit incest kan veroorzaken en dat het negatieve psychosociale gevolgen kan hebben voor donorkinderen.” Veel kinderen zijn benieuwd naar hun afkomst en gaan daar actief naar opzoek. „Het is nogal wat als je opeens honderden broers en zussen blijkt te hebben”, aldus Van der Weer.
Vanuit elke keer een ander land adviseert hij jongeren om geen opleiding te volgen en geen baan te zoeken: dat zou slavernij zijn
De zelfbenoemde ‘ooievaar uit Den Haag’ koketteert op zijn YouTube-kanaal „de BESTE en nobelste, loyaalste en eerlijkste spermadonor” te zijn. Waar hij in het begin nog vlogte over investeren in crypto en kwaadaardige tandartsen, geeft hij nu vooral tips over het leven in bredere zin. Zijn laatste video’s zijn neemt hij op in Zurich, Toronto, Rimini en Winterberg. Vanuit elke keer een ander land adviseert hij jongeren om geen opleiding te volgen en geen baan te zoeken: dat zou slavernij zijn. Meisjes doen er goed aan om een ‘tradwife’ te worden, een traditionele vrouw die veel kinderen baart en thuis voor het gezin zorgt terwijl haar man werkt. Jongens leert hij hoe ze zo’n vrouw aan zich kunnen binden, om vervolgens zo veel mogelijk kinderen te krijgen en in de natuur te gaan wonen, waar ze hun gezinnen kunnen voeden met rauw vlees en rauwe melk.
Volgens advocaat Lotte van Schuylenburg, die Stichting Donorkind bijstaat, heeft Meijer verantwoordelijkheid om zich ook in het publieke domein te houden aan de omgangswensen van de ouders en kinderen, zoals vastgelegd in de donorcontracten. Zo plaatste Meijer op 22 mei 2024 een video met in hoofdletters de titel „belangrijke boodschap voor al mijn kinderen”, waarin hij oproept om contact met hem te zoeken als kinderen zich slecht behandeld voelen door hun ouders.
„Feit is dat hij de biologische vader is van al deze kinderen. Dit maakt dat hij automatisch een zekere invloed op hen heeft”, zegt van Schuylenburg. In het lopende kortgeding eist ze namens Stichting Donorkind dat Meijer zijn YouTube-kanaal verwijdert. „Het leven van deze ouders en kinderen is al lastig genoeg door de keuzes van Meijer. Via deze boodschappen ontneemt hij hen het recht op een ongestoord familieleven zonder het betrekken van de donor.”
Advocaat van Meijer
Kaspar Ripken, de advocaat van Meijer, betoogt dat hij zich niet tot zijn donorkinderen richt met zijn boodschappen en dat het verwijderen van zijn YouTube-account een te vergaande inperking vormt van Meijers recht op vrijheid van meningsuiting. Hij zou de video’s die de stichting problematisch vindt inmiddels hebben verwijderd, en Meijer zou hebben toegezegd „zijn publieke uitingen te beperken”.
Afgelopen maanden verdwenen inderdaad meerdere video’s van het kanaal van Meijer. Van Schuylenburg zegt dat hij deze op privé heeft gezet, waardoor hij ze alsnog kan delen. Onder een van zijn videos vraagt iemand wat hij zou doen als zijn kinderen deze beelden in de toekomst zouden bekijken. Meijer antwoordt: „Veel van hen kijken mijn video’s al.”
Het kort geding loopt nog. Woensdag gaf de rechter beiden partijen nog een kans om er gezamenlijk uit te komen. Als dat niet lukt, doet de rechter alsnog uitspraak.
In een recente video op zijn YouTube-kanaal met de titel ‘Belangrijkste stap om een tradwife aan te trekken’ laat de inmiddels 43-jarige Meijer in een Hawaii-shirt vanuit Marbella weten zelf ook nog graag een traditioneel gezin te stichten. Op zijn Facebookpagina zegt hij nog single te zijn.
Ton van Veen vertrekt als topman bij Jumbo. Hij wil het supermarktbedrijf „binnen enkele maanden” verlaten, zei hij woensdag in een persbericht. Een opvolger wordt nog gezocht.
„Jumbo verlaten was voor mij absoluut geen makkelijk besluit om te nemen”, zei Van Veen. „Na meer dan twintig jaar intensief verbonden te zijn met Jumbo, heb ik een groot ‘geel hart’.” Van Veen spreekt van een „logisch moment om het stokje over te dragen” en wijst erop dat „er nu een goed fundament ligt voor verdere groei”.
De afgelopen jaren werkte Van Veen aan een versimpeling van de organisatie en het schrappen van kosten. „Jumbo moet terug naar hoe Jumbo bedoeld is”, zo luidde zijn slagzin voor die operatie. Zo stopte Jumbo onder zijn leiding met sportsponsoring, sloot het bedrijf zich aan bij een Europese inkoopcombinatie om zo lagere prijzen bij leveranciers te kunnen bedingen, en werd de schade van winkeldiefstal met 30 miljoen euro teruggedrongen. Ook werden 350 kantoorbanen geschrapt, wat jaarlijks 50 miljoen euro aan kostenbesparingen moet opleveren.
Van Veens vertrek komt onverwacht. Hij was ongeveer twee jaar de hoogste man en het was oorspronkelijk het idee dat hij langer zou blijven. Het krachtenveld waar Van Veen in opereerde was complex. Hij moest bijna voortdurend lastige besluiten nemen over kostenbesparingen om Jumbo financieel recht te trekken. Tegelijkertijd kwam er aan de lopende band nieuws naar buiten over de strafzaak tegen voormalig topman Frits van Eerd, die sinds 2022 verdacht wordt van witwassen, corruptie en valsheid in geschrifte.
Daar kwam nog bij dat Van Veen de eerste topman was van buiten oprichtersfamilie Van Eerd, een fase die voor veel familiebedrijven lastig is. Van Veen had te maken met veel gevoeligheden bij de zussen Colette en Monique van Eerd en voormalig topman Frits van Eerd, schetste hij in 2023 tegenover NRC. Er was voor hen sprake van een „loslaatproces”. „Sommige dingen moet je maar net aanvoelen. Soms kun je 50 miljoen investeren en hoor je niks. Maar een dag later breek je met een kleine leverancier en is het ruzie, omdat de familie er al jaren een hechte band mee heeft.”
Verschillende belangen
Van Veen moest verschillende belangen balanceren; dividend kan naar aandeelhouders, of kan helpen om boodschappen goedkoper te maken. Om te voorkomen dat de familie het gevoel zou krijgen „buiten het bedrijf te staan”, voerde hij veel overleg met ze, zei hij eerder tegen NRC. „Als ik terugkom van een belangrijke afspraak, dan praat ik ze meteen bij. Dan voelt een besluit óók als iets van hen.”
Hoewel Jumbo er nu beter voor staat dan voor zijn aantreden, is er nog altijd veel aan de hand: het afgelopen jaar daalde het marktaandeel met een half procentpunt. Ook de omzet was teruggelopen, hoewel dat volgens de keten voor een groot deel komt doordat er geen tabak meer verkocht mag worden in supermarkten. En deze zomer volgt de inhoudelijke behandeling van de strafzaak tegen Frits van Eerd.
Twee weken geleden schetste Van Veen nog zijn toekomstplannen voor het bedrijf aan journalisten. Vanaf een podium in het Jumbo-hoofdkantoor in Veghel liet hij een filmpje zien dat ook aan alle medewerkers was getoond. Daarin sprak hij van een „reis” die „geen sprint, maar een marathon” is. En die marathon „bleek nog zwaarder dan gedacht”.
Colette Cloosterman-van Eerd, de voorzitter van de raad van commissarissen en lid van de eigenaarsfamilie, bedankt Van Veen in een persbericht en zegt dat hij gemist zal worden. „We gaan verder op de ingeslagen strategische koers zoals deze is ingezet.”
Eerder vertrek
Het is de tweede keer dat Van Veen vertrekt uit de Jumbo-directie. Van 2004 tot 2022 was hij financieel directeur, maar begin dat jaar legde hij die functie neer. Hij werd vicevoorzitter van de raad van commissarissen om zo „meer tijd te kunnen besteden aan mijn familie en andere zaken buiten Jumbo”.
Die adempauze was echter van korte duur. Een half jaar na zijn vertrek kwam het familiebedrijf in zwaar weer. De Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) deed in september 2022 een inval in de woning en werkplek van topman Frits van Eerd. Daar troffen ze voor 448.000 euro aan contant geld aan, waarvan een deel in een koelkast op het Jumbo-kantoor. Van Eerd wordt inmiddels vervolgd op verdenking van witwassen, corruptie en valsheid in geschrifte. Hij legde zijn functie neer, eerst tijdelijk en vervolgens definitief.
De familie zat met een probleem, want een directe opvolger binnen de eigen gelederen hadden ze niet. De zussen van Frits van Eerd, Colette en Monique, hebben beiden niet de ambitie om leiding te geven aan het concern. Ze vroegen Van Veen om terug te komen, dit keer als topman – destijds leek niemand anders geschikt voor de rol.
Aan de situatie is weinig veranderd, er staat nog steeds geen logische opvolger klaar. Het is zeer de vraag wie de rol van familievertrouweling en topman bij een van de grootste retailketens van Nederland kan vervullen. Van Veen wilde de band tussen de aandeelhouders en het bestuur formeler maken, zei hij al in 2023. Hij wist dat zijn opvolger vermoedelijk een veel minder goede band met de familie zou hebben.
