N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Gezondheidsschade Belangengroep FrisseWind.nu heeft Tata Steel aansprakelijk gesteld voor gezondheidsschade van omwonenden. De zaak zal ook binnen de juridisch wereld met veel interesse gevolgd gaan worden.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/08/data104381604-cc7af2.jpg)
Tata Steel heeft sinds donderdag een nieuw juridisch probleem. FrisseWind.nu, een belangengroep die actievoert tegen de staalfabriek in IJmuiden, heeft het bedrijf per brief aansprakelijk gesteld voor materiële, immateriële en gezondheidsschade van omwonenden. De brief is een eerste officiële stap naar een massaschadeclaim. Deze procedure komt bovenop een lopend onderzoek van het Openbaar Ministerie, dat bekijkt of de bedrijfstop strafrechtelijk vervolgd kan worden.
Bij het initiatief van FrisseWind.nu hebben zich ruim 1.500 omwonenden en (oud-)werknemers aangesloten. De stichting maakt gebruik van de wettelijke mogelijkheid (sinds 2020) om als ‘belangenbehartiger’ een schadeclaim in te dienen namens een groep gedupeerden.
Formeel heeft Tata Steel vier weken om aan Frissewind.nu te laten weten of het bereid is te praten over een schadevergoeding en zo een rechtszaak te voorkomen. Daar rekenen de actievoerders niet op. „Wij zien voor ons dat de rechter zich een mening vormt over de aansprakelijkheid van Tata Steel”, zegt John Beer, letselschadeadvocaat en bestuurslid van de stichting. „Die zegt dan: wij zien dat omwonenden schade ervaren door de uitstoot van stoffen van de fabriek.”
Vervolgens kan de rechter de partijen dan dwingen tot overleg over een vergoeding – over bedragen wil Beer niet speculeren. „Maar de rechter moet zo’n bedrag dan weer goedkeuren.” Opvallend: daarna mogen ook mensen die niet deelnamen aan de zaak, maar wél gedupeerd zijn, een bedrag claimen.
Juridische warboel
De jongste claim maakt de juridische warboel omtrent Tata Steel (circa 9.000 werknemers) wederom complexer. Al jaren krijgt de fabriek kritiek om de schadelijke stoffen die ze uitstoot. Het bedrijf ligt regelmatig in de clinch met de toezichthouder, de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, en ook omwonenden procederen geregeld over vergunningen voor Tata en de eisen die daaraan zijn gesteld. Vorig jaar deed strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq aangifte tegen de bedrijfstop, wat tot het lopende OM-onderzoek heeft geleid.
De claim van FrisseWind.nu draait om de vraag of Tata Steel verantwoordelijk kan worden gehouden voor gezondheidsschade bij omwonenden. Milieu- en gezondsheidsinstituut RIVM bracht daarover rapporten uit, waaruit onder meer bleek dat nabij het bedrijfscomplex metaaldeeltjes neerslaan die gevaarlijk kunnen zijn voor kinderen. Ook hebben omwonenden vaker last van bijvoorbeeld huidklachten en luchtwegproblemen.
Een causaal verband is echter nooit aangetoond. Beer ziet dat niet als probleem. Volgens hem heeft de rechter het „instrumentarium” om te kunnen omgaan met „minder dan 100 procent causaal verband”. Hij denkt voldoende argumenten te kunnen halen uit de RIVM-rapporten.
Beer trekt de vergelijking met een werknemer van een bedrijf die is blootgesteld aan asbest en longkanker krijgt – maar ook rookt. „Van een eerdere uitspraak van de Hoge Raad weten we dat de rechter dan niet zegt: ga maar weg, want je rookt ook.”
Ook het feit dat de fabriek aan de vergunningen voldoet, ziet Beer niet als een obstakel. „Wij vinden niet dat een vergunning een soort bescherming is tegen het veroorzaken van dit soort schade.”
MH17 en vuurwerkramp
De massaclaim is de culminatie van een maandenlange voorbereiding bij FrisseWind.nu, dat zegt een „achterban” te hebben van 3.500 personen. De club werd enkele jaren geleden opgericht uit zorg over de gezondheid van de omwonenden. De laatste maanden was al duidelijk dat er een claim aan zat te komen, niet in de laatste plaats omdat Beer in april tot het bestuur van de stichting toetrad.
Beer is een bekende naam binnen de wereld van de letselschadeadvocatuur. Hij stond onder meer nabestaanden van MH17 bij en slachtoffers van de vuurwerkramp in Enschede. Ook was hij voorzitter van de Europese vereniging voor letselschadeadvocaten.
Zijn aanpak bij Tata Steel zal binnen de juridisch wereld met veel interesse gevolgd gaan worden. Massaclaims zoals die mogelijk zijn sinds de wetswijziging van 2020 zijn tot dusver lang niet zo succesvol als vaak wordt gedacht, zegt Ianika Tzankova, hoogleraar massaschade aan Tilburg University en advocaat bij Birkway. Het beeld bestaat dat clubs massaal schadeclaims indienen namens gedupeerde consumenten en dat Nederland zo verandert in een soort Verenigde Staten, waar schadeclaims veel gangbaarder zijn.
Massaclaims zoals die mogelijk zijn sinds 2020 zijn vaak niet succesvol
Dat is niet zo, stelt Tzankova, omdat zo’n club nog een stevige toets moet doorstaan bij de rechter. Tzankova: „We zijn bijna drie jaar onderweg en in nog geen enkele zaak waar een schadevergoeding wordt geëist, is een belangenorganisatie daadwerkelijk aangemerkt als belangenbehartiger.”
Zo moet een ‘schadelijke daad’ onder de nieuwe wetgeving na 2016 hebben plaatsgevonden, en zijn er ook nog een aantal andere eisen zoals ‘representativiteit’ en inzicht voor de rechter in de financiële constructies van de claimstichting.
Een aantal claimzaken rond het sjoemeldieselschandaal bij verschillende autofabrikanten voldeed niet aan deze eisen. Daarom worden die zaken via de ‘oude weg’ afgehandeld: gedupeerden moeten na een aansprakelijkheidsvonnis zélf een schadevergoeding opeisen bij een partij. Bij een claimzaak over Vattenfall-tarieven hangt nog in de lucht of de stichting Nuon-claim mag optreden namens de gedupeerden.
Tzankova denkt dat deze eisen ook nog bij de Tata Steel-claimzaak tot gebakkelei in de rechtbank kunnen leiden. „Het lijkt me dat je bij Tata Steel ook kan stellen dat de schade langer doorloopt dan vanaf 2016.” Uniek is sowieso dat het ook om letselschade gaat, iets wat bij de sjoemeldiesels en Vattenfall niet het geval is. In die zin lijkt de zaak volgens haar nog het meest op de recente claim van Bureau Clara Wichmann, dat eerder dit jaar fabrikant Abbvie aansprakelijk stelde voor gevaarlijke borstimplantaten. Ook daar moet de rechter nog een uitspraak doen over de rechtmatigheid van de belangenbehartiger.
FrisseWind.nu probeert in ieder geval op basis van het grote aantal mensen dat zich heeft aangesloten bij de zaak een zekere ‘representativiteit’ uit te stralen. Mocht de rechter vinden dat FrisseWind.nu toch niet in aanmerking komt als belangenbehartiger, dan kan ook hier de oude route worden toegepast: Tata Steel wordt aansprakelijk gesteld, waarna elke gedupeerde zelf tot een schadevergoeding moet komen.
Tata Steel zelf liet donderdag weten dat het de brief van FrisseWind.nu gaat bestuderen. „Ook voor ons zijn gezondheid en een schone leefomgeving […] een belangrijk onderwerp.” Verder benadrukt het bedrijf dat het al veel maatregelen neemt en heeft genomen om de uitstoot van gevaarlijke stoffen terug te dringen.
