Britse klimaatactivisten van Extinction Rebellion schorten ontwrichtende acties op

Geen blokkades meer van doorgaande wegen, geen nepbloed bij het Britse ministerie van Financiën, geen bezettingen van hoofdkantoren van banken als Barclays of verzekeraars als Lloyd’s. WE QUIT, we stoppen ermee, schrijven de klimaatactivisten van Extinction Rebellion in het Verenigd Koninkrijk met grote letters op hun website. Het lijkt erop dat de Britse tak van XR voorlopig geen ontwrichtende acties meer wil uitvoeren.

Het zou een opvallende wijziging zijn in de strategie. Want sinds de oprichting in 2018 was burgerlijke ongehoorzaamheid hét handelsmerk van Extinction Rebellion – ook wel XR genoemd. Met hun ontregelende acties heeft de organisatie een aardverschuiving binnen de klimaatbeweging veroorzaakt. „Maar hoe hard de noodklok ook werd geluid, er veranderde weinig”, staat in het bericht op de website. Nog steeds stijgt de uitstoot van broeikasgassen en „sterft de planeet” in een al maar hoger tempo.

1 Waarom juist nu deze strategische wending?

Extinction Rebellion vindt het zelf ook een „controversieel” besluit. Want als organisatie gelooft ze in de kracht van ontwrichtende acties. Tegelijkertijd noemen de klimaatactivisten het noodzakelijk om af en toe van tactiek te veranderen. Het kan, kortom, radicaal zijn om juist even wat minder radicaal te zijn.

Voor „dit jaar” wordt daarom de focus verlegd. De XR-activisten willen werken aan de groei van hun organisatie en aan het creëren van een bredere basis: „We geven de voorkeur aan deelname boven arrestaties en aan goede relaties boven wegversperringen.” Met laagdrempelige acties hopen ze meer te bereiken en willen ze een kracht worden waar niemand nog omheen kan.

Jelle de Graaf, betrokken bij de Nederlandse tak van Extinction Rebellion, wijst in een telefonische reactie op de specifieke Britse situatie. De organisatie Just Stop Oil heeft daar na de coronacrisis het momentum van XR enigszins overgenomen. Just Stop Oil kreeg het afgelopen jaar vooral bekendheid met ‘klimaatkleef’-acties in musea, waar demonstranten zich aan schilderijen vastlijmden.

2 Is het streven naar een bredere basis de enige reden voor deze omslag?

Waarschijnlijk niet. In het bericht op de website wordt expliciet verwezen naar pogingen van de overheid om degenen die „zich uitspreken en actie ondernemen, te criminaliseren”. In mei vorig jaar kondigde de Britse regering een wet aan waarmee het lamleggen van belangrijke delen van de nationale infrastructuur bestraft kan worden met een jaar celstraf. Als de wet, die nog werd aangescherpt en wacht op behandeling in het Hogerhuis, wordt aangenomen, wordt het strafbaar om je vast te kitten aan een gebouw of een spoorlijn. Zelfs wie bij wijze van spreken met een tube lijm onderweg is naar een demonstratie, riskeert een gevangenisstraf van maximaal een half jaar.

De Graaf, die zichzelf vorig jaar vastlijmde aan de gesprekstafel in het tv-programma van Beau van Erven Dorens, verwacht niet dat zo’n wet iedereen zal afschrikken. „Dappere activisten hebben laten zien dat ze bereid zijn zware straffen te accepteren in hun strijd voor het behoud van het leven op aarde”, zegt hij. „Zo’n wet zou het tegendeel kunnen bereiken van wat de bedoeling is. Hoe heftiger de overheid reageert, hoe groter de tegenkracht die daarmee wordt opgeroepen.”

3 Wat gaat Extinction Rebellion in het VK nu doen?

Voorlopig gaat de aandacht naar ‘The Big One’. Op 21 april wil Extinction Rebellion honderdduizend mensen op de been brengen voor een demonstratie bij het Britse parlement. Na de internationale klimaatstakingen in 2019 riep het Lagerhuis de ‘klimaatnoodtoestand’ uit. Daarna werd het volgens Extinction Rebellion stil. Nieuw beleid kwam er nauwelijks. Door dit voorjaar massaal de straat op te gaan, hoopt de organisatie de Britse regering in beweging te krijgen.

4 Komt hiermee een einde aan disruptieve klimaatacties van XR in het Verenigd Koninkrijk?

Dat is nog maar de vraag. Extinction Rebellion kent geen hiërarchische structuur. Het is een decentrale beweging zonder officiële leiding, en zonder de mogelijkheid om lid te worden.

De Graaf vertelt dat een Britse vriend van hem, die betrokken is bij een lokale afdeling van XR, niet eens op de hoogte was van het besluit. Zo’n lokale groep kan de komende tijd best eens een andere afweging maken. Daar komt nog bij dat ook in het bericht op de website, ondanks de kop ‘We quit’, slechts sprake is van het „tijdelijk afstand nemen van openbare verstoring als primaire tactiek”. Heel stellig klinkt dat niet.

5 Heeft dit besluit gevolgen voor de Nederlandse tak van XR?

Nee, zegt De Graaf. XR in Nederland weet volgens hem grote groepen aan te spreken. „Je ziet in Nederland zelfs BN’ers die zich uitspreken voor onze doelstellingen”, zegt hij. „Je merkt het ook aan de vele aanmeldingen voor actietrainingen en voor de nieuwsbrief.”

De Graaf wijst ook op de belangstelling voor de actie op Schiphol, waar betogers zich vorig jaar vastketenden aan privévliegtuigen, en voor blokkades van de A12, die steeds meer deelnemers trekken.

Volgens De Graaf werkt XR in Nederland aan een nieuwe strategie met langer lopende acties waarbij de druk steeds verder wordt opgevoerd.

„We richten ons op een aantal kantelpunten”, legt hij uit. „Er moet een einde komen aan fossiele subsidies, banken als Rabo en ING moeten hun beleid wijzigen en Nederland moet stoppen met nieuwe projecten voor de winning van fossiele brandstoffen. Dat gebeurt niet, terwijl dit volgens het Internationaal Energieagentschap nodig is om de opwarming onder de anderhalve graad te houden.”

Op 11 maart, in de week voor de Provinciale Statenverkiezingen, wil Extinction Rebellion de Afsluitdijk blokkeren. „We gaan op de fiets, Nederlandser kan het niet”, kondigt De Graaf aan. „We kiezen voor de Afsluitdijk – een plek die de kwetsbaarheid van Nederland heel goed laat zien.”

Lees ook dit interview met twee activisten van XR