In Hazerswoude-Rijndijk is de woonwijk Westvaartpark in aanbouw. Foto John van der Tol / ANP / Hollandse Hoogte
Honderdduizend nieuwe woningen per jaar? Er moet flink wat gebeuren, wil Nederland die kabinetsdoelstelling gaan halen, zegt BAM-topman Ruud Joosten. Tijdens de presentatie van de halfjaarcijfers van het bouwconcern donderdag deed hij dan ook een dringende oproep aan de politiek: sta meer grote bouwprojecten buiten de stad toe en steggel minder over bestemmingsplannen en vergunningen.
Joosten noemde de Nederlandse woningmarkt een „belangrijk speerpunt” van de groep vanwege het structurele tekort aan woningen, maar ziet tegelijkertijd dat BAM het afgelopen halfjaar minder woningen wist te verkopen dan in dezelfde periode een jaar eerder. Waren dat er vorig jaar nog 850, nu kwam het bedrijf op 500 woningen uit. De recente dip in de huizenmarkt speelt daarbij ook een rol. De topman wijt die aan de gestegen hypotheekrente en de hoge inflatie, die zorgt voor duurdere bouwmaterialen en minder bestedingsruimte bij woningkopers.
In juni en juli wist BAM weer wat meer woningen te verkopen. Toch denkt Joosten dat het nog even zal duren voordat de huizenbouw weer volledig op stoom is. „De huizenbouw komt op gang, niet volgend jaar maar daarna”, verwacht hij. „En dan misschien niet meteen dat er honderdduizend woningen in een jaar worden gebouwd. Maar die ‘uptick’, die komt er.” Voorlopig is die ommekeer er nog niet: in het tweede kwartaal van 2023 werden 15.000 nieuwbouwvergunningen afgegeven, maakte het CBS donderdag bekend. Dat is 5 procent minder dan vorig jaar.
Nog meer vertraging
Als de bouw weer aantrekt, kan BAM naar eigen zeggen de woningproductie verdubbelen, mits er ook meer locaties beschikbaar komen om te bouwen. „Er wordt nu vooral binnenstedelijk gebouwd. Dat zijn vaak kleine projecten met bijvoorbeeld maar dertig woningen”, zegt Joosten. In politiek Den Haag spraken meerdere partijen hun steun uit voor buitenstedelijk bouwen, maar de topman heeft niet het idee dat hier veel mee gebeurt. De val van het kabinet gaat volgens hem voor nog meer vertraging zorgen. Naast de stikstofproblematiek zullen grote investeerders ook wachten met hun bouwplannen totdat bijvoorbeeld duidelijkheid is over het beleid voor de huurmarkt.
Zelf presenteerde BAM donderdag tegenvallende resultaten. De winst daalde ten opzichte van vorig jaar met zo’n 30 procent tot 60,2 miljoen euro. In Nederland kwam dat door „ontwerpkwesties” en kostenoverschrijdingen bij vier projecten in Denemarken. De omzet was 3 miljard euro, tegenover 3,3 miljard euro in 2022. Volgens Joosten leverden de meeste activiteiten een „bevredigende operationele prestatie”, ondanks de „uitdagende” marktomstandigheden in het eerste halfjaar. Op de beurs verloor het aandeel van BAM 1,83 procent en eindigde het op 1,98 euro.
Terwijl het dodental van orkaan Helene in het zuiden van de Verenigde Staten dinsdag opliep tot 130, ging de ramp maandag ook een rol spelen in de verkiezingscampagnes. Zowel Kamala Harris als Donald Trump pasten hun campagneplannen aan. Harris ging naar Washington voor overleg met de Federal Emergency Management Agency (FEMA). Bij een persconferentie vanaf het hoofdkantoor van FEMA gaf ze aan pas naar het getroffen gebied af te willen reizen vanaf het moment dat ze de hulpverlening niet in de weg zou zitten. „Our nation is with you”, benadrukte ze.
Trump vloog wel meteen naar het getroffen gebied, om in de stad Valdosta (in de staat Georgia) naar de puinhopen te kijken en met zijn rode pet op een praatje te houden. Hij stelde daar dat hij de ramp niet politiek wilde maken, om in één adem door de regering Biden te bekritiseren. Hij beweerde dat Brian Kemp, de gouverneur van Georgia, veel moeite zou hebben gehad om de president aan de telefoon te krijgen. Dat bleek niet te kloppen. „Trump liegt”, zei Biden toen hij om een reactie werd gevraagd. Dat werd bevestigd door de Republikeinse Kemp, die zei juist langdurig met Biden te hebben overlegd.
Keukenrollen gooien
Of en welk effect de orkaan gaat hebben op de verkiezingen, is moeilijk te zeggen. North-Carolina, de zwaarst getroffen staat, is een van de staten waar het al mogelijk was om te gaan stemmen. Door de zwaar beschadigde infrastructuur is dat een stuk lastiger geworden. Het zijn relatief vaak Democratische kiezers die gebruikmaken van het stemmen per post, terwijl Republikeinen vaker wachten op voting day.
Trump hoopte een klap uit te delen met zijn opmerking, maar heeft ook weer het zoeklicht gericht op zijn eigen beleid als president. In verschillende Amerikaanse media ging het dinsdag uitgebreid over zijn (gebrek aan) handelen na Orkaan Maria, die in 2017 verwoestend huishield boven Puerto Rico en waarbij volgens de officiële telling drieduizend doden vielen. Trump ging pas na dertien dagen naar het rampgebied, om daar ‘hulpgoederen’ uit te delen. De beelden van Trump die keukenrollen naar een menigte gooide, werden door Carmen Yulín Cruz, de burgemeester van de Puerto Ricaanse hoofdstad San Juan, indertijd omschreven als een „abominabele vertoning”. Ook steggelde Trump over het aantal doden, dat volgens hem veel lager lag dan de officiële cijfers.
Actueler is een beleidsmaatregel die Trump in 2019 nam, waarbij hij fors bezuinigde op rampenbestrijdingsdienst FEMA om geld vrij te maken voor extra grensbewaking bij Mexico. Trump en de Republikeinen wilden sowieso fors bezuinigen op de FEMA, met het idee dat rampenbestrijding een kwestie van de staten zou moeten zijn. Ook de landelijke weerdienst en de National Hurricane Watch zouden moeten verdwijnen, om plaats te maken voor commerciële bedrijven. Het is een visie die door zijn donoren en Republikeinse collega’s ook na deze ramp wordt ondersteund.
Lees ook
Verwoest Puerto Rico eist gelijke behandeling van VS
De liefhebber van lange plakken kroepoek had in Nederland decennialang niets te klagen. Toko’s en Chinees-Indische specialiteitenrestaurants bakten ze vers in eigen keuken; in supermarkten lagen de voorverpakte plakken in het schap met een zelfde vanzelfsprekendheid als kroketten in het vriesvak. Lange kroepoek, kan je wel zeggen, was in overvloed beschikbaar.
Maar afgelopen zomer raakte het schap leeg, en vervolgens kwam er een ander product te liggen. De lange kroepoek was gewist alsof-ie nooit had bestaan en nooit meer zóú bestaan. Alle andere kroepoekvarianten lagen er nog wel – de chipjes, de gekruide, de vegaversie van cassave.
Het gebeurde plotseling en resoluut. Of het nu Unilever-merk Conimex betrof of de huismerken van Albert Heijn, Plus en Jumbo: ineens waren hun lange kroepoekplakken weg. Waarbij een Jumbo-woordvoerder tevreden opmerkte dat hún plakken nog „relatief lang beschikbaar” waren.
Liniaallengte
Wat is er aan de hand? Is de mondiale kroepoekmarkt verstoord, met de lange plak als onschuldig slachtoffer? Of speelt er iets anders?
Krupuk is een Aziatische uitvinding van zeker zo’n duizend jaar oud, maar het waren de Nederlanders die er plakken met liniaallengte van maakten. Vaststaat ook dat Nederlanders de kroepoek vanaf de negentiende eeuw uit Indië mee terugbrachten. In sommige landen heeft de snack de vorm van een forse cracker, maar nergens is kroepoek zo lang als in Nederland.
De productie ervan begint met een Indonesische garnalenboer, die de witte garnaal met een net uit de Javazee ophaalt of met een grote mand uit een vijver schept. Op een goede dag gaat het al gauw om zo’n vijf kilo. In Indonesië zijn hiervoor tal van ‘boerderijen’, met vijvers soms zo groot als voetbalvelden. Van de wereldproductie van witte garnalen komt 12 procent uit Indonesië. Gevangen garnalen worden in emmers gemengd met onder meer tapiocabloem, zonnebloemolie, suiker en zout. Dit dikke deeg wordt uitgerold tot dunne vellen: het halffabrikaat.
Die fragiele, rechthoekige vellen worden in Nederland onder meer geïmporteerd door Polak en Co., een Rotterdamse handelsonderneming, die ze verkoopt aan toko’s en restaurants. Daar, of op een ander tussenstation, worden ze afgebakken.
Grote machines
Is de lange kroepoek verdwenen door een verstoring in de aanleverroute? Dat fenomeen raakte de afgelopen jaren meer wereldmarkten en voedde de hang naar ‘strategische autonomie’, een eigen invulling van toelevering en productie.
Een vertegenwoordiger van Polak en Co. weet van niets. Het importeert en verkoopt het vertrouwde halffabrikaat nog altijd. Ook de importeurs van het Zoetermeerse Tiga Rasa hebben nergens last van; ze verkopen aan restaurants en toko’s – daar zijn de lange plakken nog wél te koop.
Een medewerker van plaatsgenoot Udang Mas, dat „een autoriteit wil zijn in de wereld van Aziatische kroepoek”, weet evenmin waar de lange plakken in de supermarkt zijn gebleven. „Zulke hoeveelheden lange plakken, die kúnnen wij niet eens bakken.” Daar zijn grote machines voor nodig. En er is, zegt hij, maar één bedrijf in Nederland dat dit kan.
Dat bedrijf blijkt een wereldmacht in de zoutjeswereld. Intersnack in Doetinchem, dochter van een Duits concern met 2,5 miljard euro omzet, levert naar eigen zeggen producten die uiteenlopen van „hartige snacks en knapperige popcorn tot voedzame noten en smeuïge, pindakaas”. Het bakte de lange plakken kroepoek voor Conimex, én voor alle Nederlandse huismerken.
Niettemin: bakte. Verleden tijd. Want Intersnack, zeggen woordvoerders van supermarkten, is ermee gestopt en gaat de productie niet opnieuw opstarten. Dat komt, aldus Albert Heijn en Jumbo, door de breekbaarheid: de lange plakken breken gemakkelijk, té gemakkelijk. Een aanzienlijk deel van de productie zou de supermarktschappen daardoor nooit gehaald hebben. De lange kroepoekplak, zegt de Jumbo-woordvoerder, „is een heel kwetsbaar product”.
Mysterie
Maar was die breekbaarheid niet juist een pre? De goede lange plak is immers bros én breekbaar. Dat maakt zo’n plak (133 calorieën, net zoveel als een ons rijst) simpel te proportioneren, handig om te delen en makkelijk te verbrokkelen boven de gadogado. Juist als breken stugger ging, moest je opletten: vaak had de plak te lang in de kast gelegen.
En was breekbaarheid de voorbije decennia dan géén issue? Supermarkten verkopen bovendien ook andere breekbare producten, zoals Indiase papadums en zakken chips? Goede vragen, vindt de woordvoerder van Albert Heijn. Maar hij beantwoordt ze niet.
Ook Intersnack weigert het mysterie definitief op te helderen. Op voicemail zegt een medewerker dat Intersnack „niet degene is die hierover informatie kan verstrekken”. Op vervolgvragen per e-mail laat het bedrijf weten dat na „interne navraag” is besloten niet op vragen in te gaan.
Het Europese wetsvoorstel dat is bedoeld om grote techbedrijven te dwingen online kindermisbruikmateriaal op te sporen, valt slecht in het Nederlandse kabinet. Partijen NSC en BBB zijn tegen het voorstel; als de wet erdoor komt, zullen de privéchats van grote aantallen mensen namelijk worden gescand en encryptie verzwakt. De positie van de VVD en PVV is onduidelijk.
Vandaag heeft VVD-minister David van Weel van Justitie de Tweede Kamer per brief laten weten dat Nederland nog even geen standpunt inneemt. Dat is een tegenslag voor EU-voorzitter Hongarije, die probeert de wet er na twee jaar Europees debat door te krijgen en dacht twijfelaar Nederland over de streep te hebben getrokken.
1 Eerst de inhoud: waar draait dit allemaal om?
De verspreiding van (kinder)misbruikbeelden gaat grotendeels via internet en in toenemende mate via chats, zoals besloten Telegramgroepen, berichten via WhatsApp en Facebook of bijvoorbeeld de chatfunctie in games.
Dat is zowel handig als lastig voor opsporingsdiensten. Handig omdat digitale communicatie sporen nalaat. Lastig omdat het chatverkeer tussen twee personen onder het elektronische equivalent van het briefgeheim valt. Het is privé, de politie mag daar niet zomaar in kijken. Bovendien is dat berichtenverkeer versleuteld, waardoor de inhoud niet zichtbaar is als die wordt verstuurd.
De opsporing is daarom voor een groot deel afhankelijk van de bedrijven die dit berichtenverkeer faciliteren en eraan verdienen. Die hebben methoden om verdacht gedrag te detecteren, onder meer met gebruik van algoritmen die analyseren met wie een gebruiker contact zoekt en aan de hand van de meldingen die ze krijgen over gebruikers. En kunnen het uit zichzelf melden als ze vermoedens hebben of op verdacht materiaal stuiten. Op dit moment verschilt het sterk hoe bedrijven daarmee omgaan. Het contact tussen Telegram en opsporingsinstanties is bijvoorbeeld notoir slecht. Snapchat en Meta (het bedrijf achter Facebook, Instagram en WhatsApp) werkt wel mee.
De Europese wet, waarover al twee jaar wordt onderhandeld, verplicht bedrijven zich in te spannen om te voorkomen dat hun dienst wordt gebruikt voor de verspreiding van reeds bekende misbruikbeelden en om die te verwijderen. De wet wil dat bedrijven hun software zo aanpassen dat de inhoud van chats gescand kan worden voordat ze worden verstuurd. Client side scanning, heet dat in technisch jargon. Op X wordt ertegen geprotesteerd onder de hashtag #Chatcontrol.
2 Wordt dan dus ieder chatbericht van iedereen eerst gescand?
Niet per se, want in de wet staat ook dat niet meteen naar het zwaarste middel moet worden gegrepen. Maar de mogelijkheid om de inhoud van alle berichten te scannen wordt met deze wet wel gecreëerd. Bedrijven zouden de daarvoor benodigde technische aanpassingen moeten doen. En daarom zijn er grote bezwaren tegen. Een brede coalitie tegenstanders waarschuwt in een open brief voor een ‘opgeleid sleepnet’ dat op grove wijze inbreekt op privécommunicatie van honderden miljoenen Europeanen. „Een politieagent in elke slaapkamer om alle soorten misbruik te voorkomen zouden we niet accepteren, maar in het digitale domein maakt Nederland die afweging blijkbaar anders.”
De ondertekenaars – waaronder kindermisbruikbestrijders, bazen van hostingbedrijven en cybersecurityexperts en Kamerleden – waarschuwen dat miljoenen Europeanen onterecht in databases terecht zullen komen met het label ‘verdacht van kinderporno’, dat ze vervolgens hun leven lang kan achtervolgen. Er is nog veel onduidelijk over de scantechnieken en de algoritmes die op naaktfoto’s zouden worden losgelaten. Vast staat wel dat het technisch heel moeilijk om het verschil te zien tussen een foto van een bloot kindje in bad, dat tussen vertederde ouders wordt uitgewisseld, en kwalijk blootbeeld, met verkeerde intenties.
De ondertekenaars wijzen er ook op dat het bij de seksuele ontwikkeling van een tiener hoort om een beetje te experimenteren. En dat betekent tegenwoordig soms ook met wederzijdse instemming pikant beeld delen.
Opsporingsinstanties zijn bang dat ze worden overspoeld door meldingen waar ze niets mee hoeven of niets mee kunnen. Ook omdat bang gemaakte bedrijven geneigd zullen zijn voor de zekerheid te veel te melden. En dat terwijl de politie de meldingen nu al amper aankan.
3 Is er nu dan helemaal geen controle op het versturen van kindermisbruikbeelden?
Jawel. Er is een tijdelijke ontheffing (‘derogatie’) van de privacybescherming, waardoor bedrijven nu al bepaalde inbreuken kunnen maken. Maar daar is dus geen wettelijke basis voor en het werkt zeer beperkt. De meeste bedrijven voor online communicatie zijn Amerikaans. Die zijn volgens de Amerikaanse wet verplicht melding te maken van misbruikbeelden, als ze die zien. Een deel van de bedrijven doet dit bij het Amerikaanse NCMEC, een private stichting voor de bestrijding van online kindermisbruik. Die deelt de meldingen dan weer met bijvoorbeeld de Nederlandse politie. In 2023 kwamen via die route 72.913 meldingen binnen.
Het Nederlandse equivalent van die stichting is OffLimits. Verdachte beelden die door gebruikers worden gerapporteerd worden daar beoordeeld en in sommige gevallen aan de politie doorgespeeld, die deze meldingen serieus neemt, maar wel te kampen heeft met een tekort aan zedenrechercheurs. Ook heeft Offlimits contact met de meeste grote internetbedrijven om slachtoffers te helpen beelden offline te krijgen. En het doet veel aan preventie van misbruik en verspreiding. Mensen (meestal mannen) die vrezen dat ze in de verleiding komen naar beelden van seks met kinderen te kijken, kunnen bijvoorbeeld een anonieme hulplijn bellen. Daar wordt steeds vaker gebruik van gemaakt. Directeur Robbert Hoving van OffLimits is medeondertekenaar van de open brief.
4 Iedereen wil toch dat kinderen veilig zijn? Waarom moeilijk doen over een wet die handhavers wat meer instrumenten geeft?
Zeker, maar dat argument wordt ook vaak misbruikt. Politici durven zelden tegen wetten te stemmen die worden verkocht met het argument dat ze nodig zijn om terrorisme of pedofielen aan te pakken. Maar met die wetten kan in de regel meer dan alleen dat. Dat geldt nu ook voor het verzwakken van encryptie of meekijken in privéchats. Coalitiepartij NSC is er daarom geen voorstander van. Kamerlid Jesse Six Dijkstra: „Het gaat een fundamentele grens over als de overheid software-ontwikkelaars verplicht een luikje in te bouwen om de inhoud van afbeeldingen en video’s van alle gebruikers te controleren. Zeker als dit in de praktijk ineffectief zou zijn.”
Barbara Kathmann van GL-PvdA is bang voor ‘massasurveillance onder het mom van boeven vangen’. „Als je echt kinderen wilt helpen, trek er dan de stekker uit bij hostingbedrijven die niet meewerken aan het verwijderen van materiaal en die vaak in Nederland zitten.”
„De wet is met een kanon op een mug schieten. Het gaat veel te ver”, zegt ook Henk Vermeer van de BBB. Hij vreest dat het wantrouwen van burgers jegens de overheid groter wordt als mensen de indruk hebben dat in hun privécommunicatie wordt meegelezen.
De betrokken kamerleden van coalitiepartijen PVV en VVD waren niet bereikbaar voor commentaar.
Afgelopen vrijdag is in de ministerraad over het wetsvoorstel en het Nederlandse standpunt gesproken, maar lukte het niet om overeenstemming te bereiken.
5 Willen politie en justitie dan heel graag dat deze wet er komt?
Nee, in tegendeel. Zedenexperts van de politie hebben zich er meerdere keren tegen uitgesproken. Ook de AIVD is tegen. De inlichtingendienst heeft het kabinet expliciet gewaarschuwd voor risico’s voor de ‘digitale weerbaarheid’ als een scansysteem wordt opgetuigd.
6 Als alle experts tegen zijn, waarom stemt Nederland binnen de EU niet gewoon tegen?
Dat heeft te maken met de manier waarop de Europese onderhandelingen tot nu toe zijn verlopen. Nederland was daarin steeds kritisch. Nu is EU-voorzitter Hongarije aan een aantal belangrijke bezwaren van Nederland tegemoetgekomen, waaronder de eis dat in eerste instantie alleen op al bekend kinderpornografisch materiaal wordt gescand. Daardoor hebben de ambtenaren en politici het gevoel dat ze geen ‘nee’ meer kunnen zeggen en het diplomatiek onverstandig zou zijn om opeens bij het clubje felste tegenstanders binnen de EU te gaan horen. Dat spreekt uit de brief die minister Van Weel dinsdag naar de Tweede Kamer stuurde. De voorlopige uitkomst is dat Nederland zich onthoudt van stemming. Dat zou voorlopig moeten worden geïnterpreteerd als een tegenstem, staat ook in de brief. Het argument voor in Brussel? De recente kabinetswissel.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104105276-c73956.jpg)
