Weer werd er gevochten op de tribunes. Hoe willen clubs en de KNVB escalaties voorkomen?

„Schaam je kapot, schaam je kapot”, zingen de supporters van Sparta zaterdagavond na afloop van de wedstrijd tegen PEC Zwolle. De woorden zijn niet bedoeld voor de spelers op het veld – hun club heeft juist met 2-1 gewonnen, maar gericht aan fans van PEC Zwolle die het vak met de Sparta-aanhang proberen binnen te dringen. Op video’s vanaf de tribune is te zien hoe supporters al met hun benen over de plexiglasplaten bungelen, terwijl stewards en Sparta-supporters ze proberen terug te duwen. Dat lukt uiteindelijk.

Het vergrootglas lag dit weekend, bij de eerste wedstrijden in het nieuwe seizoen van het betaalde voetbal, niet alleen op de prestaties van de nieuwe selecties – iedereen keek óók naar hoe supporters op de tribunes zich zouden gedragen, na een reeks incidenten in de afgelopen twee jaar.

Sinds de coronamaatregelen zijn afgeschaft en supporters weer bij wedstrijden aanwezig mogen zijn, is er een piek in incidenten. In die twee seizoenen legde voetbalbond KNVB 167 straffen op aan clubs vanwege incidenten met supporters, blijkt uit cijfers die de NOS verzamelde. Dat zijn er veel meer dan in de twee seizoenen vóór corona, toen werden er slechts 29 straffen uitgedeeld.

Gooien van bekertjes

De incidenten zijn soms relatief klein, zoals het gooien van bekertjes op het veld. Maar het gaat regelmatig ook om ernstige vergrijpen. Ajax-speler Davy Klaassen liep in april met een hoofdwond over het veld omdat hij was geraakt door een aansteker, naar hem gegooid door een Feyenoord-fan. Een PSV-hooligan bestormde in februari het veld tijdens een Europese wedstrijd en viel de keeper van Sevilla aan. In 2022 moest de Mobiele Eenheid het veld van ADO Den Haag leegvegen nadat supporters het hadden betreden. Toen afgelopen zomer bij een kwalificatiewedstrijd voor de Conference League tientallen Twente-supporters een groepje fans van Hammarby IF aanvielen en er rellen buiten het stadion ontstonden, dacht iedereen: daar gaan we weer.

Supporters hebben het gevoel dat ze als beesten worden opgesloten

Ramón Spaaij sportsocioloog

De KNVB en de voetbalclubs worstelen met de aanpak van supporters, ziet Ramón Spaaij. Hij is sportsocioloog aan de Victoria University in Melbourne en de Universiteit Utrecht. „Er worden nu allerlei maatregelen genomen, maar die hebben vaak onbedoelde bijeffecten die weer nieuw geweld kunnen opleveren.” Als voorbeeld noemt hij de netten in Feyenoord-stadion de Kuip, die werden opgehangen nadat Klaassen was bekogeld. De netten moesten voorkomen dat er voorwerpen op het veld gegooid konden worden. Maar vorige week klommen tientallen PSV-supporters de netten in tijdens het duel om de Johan Cruijff Schaal. Volgens Feyenoord „leek” het op „een bewuste actie” om de netten naar beneden te halen. Het ophangsysteem liet op sommige plekken inderdaad los en een aantal mensen viele met de netten naar beneden. Er vielen volgens Feyenoord een aantal lichtgewonden.

Zulke netten zie je vaker in stadions, vertelt Spaaij, bijvoorbeeld in uitvakken om de supporters af te schermen van het veld en de supporters van de thuisploeg. „Het idee is logisch”, zegt Spaaij, „maar er is nog een bijeffect: supporters hebben het gevoel dat ze als beesten in een kooi worden opgesloten. Als ik foto’s van de tribunes zie, word ik al claustrofobisch. Dan gaan supporters zich er ook naar gedragen.”

Zwaardere straffen

Ook bij het incident in het stadion van PEC Zwolle was er een onbedoeld effect van een andere maatregel. Afgelopen zaterdag waren de staantribunes, waar normaal gesproken de fanatieke aanhang staat, gesloten omdat er vorig seizoen vuurwerk op het veld was gegooid. Een deel van die aanhang heeft een andere plek in het stadion gezocht – ook in het vak naast het uitvak, waar de Sparta-supporters zaten. Vanaf die plek konden ze gemakkelijker proberen om het vak met de Sparta-aanhang binnen te dringen.

PEC Zwolle „verafschuwt” het gedrag van de supporters, laat het in een verklaring weten. De club bekijkt de videobeelden en probeert de mannen die de confrontatie zochten met de Sparta-supporters op te sporen en wil hen „hard straffen”. Onlangs kwam de KNVB met een nieuwe richtlijn voor stadionverboden. Alleen het bezit van „gezichtsbedekkende materialen” kan al een stadionverbod van negen maanden opleveren. Op deelname aan een vechtpartij staat zestig maanden, als daar een dode bij valt loopt het stadionverbod op tot 240 maanden.

Duidelijke en harde maatregelen zijn nodig, vindt Spaaij. „Doordat er twee jaar geen publiek in het stadion heeft gezeten zijn de sociale structuren bij de supporters verzwakt. Fans spreken elkaar onderling minder op wangedrag aan en er zijn nieuwe jongeren bijgekomen. Je moet hen duidelijke grenzen stellen.” Maar alléén strenge maatregelen opleggen is niet genoeg. „Je moet ze ook kunnen handhaven, anders wordt het een tandeloze tijger en ondermijn je de harde straffen.” Het blijkt vaak moeilijk om de meest gewelddadige supporters te vervolgen, aldus Spaaij. „Die zijn enorm calculerend en weten wanneer de pakkans groot is en wanneer niet, en ze weten wanneer ze een stapje terug moeten doen. Jongere aanhangers die zich willen bewijzen nemen het dan over en worden wel opgepakt.”

Lees ook: ook vorig jaar ging het vaak mis in de voetbalstadions. Toen schreef NRC deze analyse: hoe kan het geweld steeds weer oplaaien?

Neem de Twente-supporters die de aanhang van Hammarby in het stadion aanvielen: niemand is gearresteerd. Voor rellen buiten het stadion werden negen mannen aangehouden.

De KNVB heeft de afgelopen tijd meerdere maatregelen genomen om de handhaving te verbeteren, zegt Jan Bluyssen, manager competitiezaken betaald voetbal bij de KNVB. Er wordt geïnvesteerd in goede contacten met fans en er zijn extra kwaliteitseisen aan de camera’s in de voetbalstadions gesteld. Medewerkers van de KNVB zijn ze zelf gaan testen, door met een A4’tje in het stadion te gaan staan. Op een bepaalde afstand moest de tekst leesbaar zijn. Meerdere clubs hebben hun camera’s daarna vervangen, zegt Bluyssen.

Daarnaast is er een ‘taskforce’ opgericht die videobeelden analyseert. „Wij hebben deze zondag contact gehad met PEC Zwolle, morgen gaan onze mensen daar naartoe om de videobeelden te analyseren”, vertelt Bluyssen. „Niemand komt met een bivakmuts op het stadion binnen, dus je moet op de camerabeelden kunnen herleiden wie de bivakmuts opdoet. Wij zoeken dat uit voor de club, zij moeten dan de identificatie doen.” De KNVB heeft ook voor FC Twente videobeelden geanalyseerd. De dossiers worden soms ook overhandigd aan de politie of het OM, daarna kan het strafrecht in beeld komen. Clubs en de KNVB kunnen allebei stadionverboden opleggen.

De vraag is of je altijd heel hard moet straffen, zegt Spaaij. In de Eerste Divisie werden afgelopen vrijdag zowel FC Groningen – Jong Ajax als Cambuur Leeuwarden – FC Emmen tijdelijk gestaakt, omdat er bekers op het veld werden gegooid. Die regel geldt sinds vorig jaar, toen werd de ene na de andere wedstrijd stilgelegd. „Dan geef je een kleine groep supporters ook heel veel macht: zij kunnen een wedstrijd stilleggen als ze dat willen. Moet je dat willen?”

Sinds dit seizoen zijn de regels rond het staken van wedstrijden wat versoepeld. Als er twee keer iets vanuit het publiek op het veld wordt gegooid, wordt de wedstrijd definitief gestaakt. Maar als de dader direct wordt gepakt en uit het stadion wordt gezet, kan de wedstrijd doorgaan.