Ajax heeft jaren nodig voor interne cultuurverandering

Arbeidsrechtadvocaat Mirjam Decoz en bestuurskundige Alie Kuiper zijn zo’n twintig minuten aan het woord, in het clubhuis op sportcomplex De Toekomst. Het is woensdagavond 7 december, de algemene ledenvergadering van vereniging AFC Ajax, met 73 procent grootaandeelhouder van de beursgenoteerde profclub Ajax. Onderwerp is een veiliger werk- en sportomgeving, iets dat erg leeft onder leden en werknemers sinds het vertrek van directeur voetbalzaken Marc Overmars wegens grensoverschrijdend gedrag.

De Toekomst is niet alleen de thuisbasis van Ajax 1 en de jeugdopleiding, maar ook van AFC Ajax, een vereniging met 900 leden. De gevolgen van de zaak-Overmars raken ook de leden – elftalleiders, jeugdtrainers, ouders, jeugdscouts. Er zijn veel leden die bij Ajax werken of speelden.

Decoz en Kuiper zijn uitgenodigd om te spreken over de commissie die onder hun leiding een advies moet uitbrengen aan de raad van commissarissen over de interne cultuurverandering. Deze commissie – die 9 september voor de duur van drie jaar is geïnstalleerd, zeven maanden na het vertrek van Overmars – is een aanbeveling uit een onderzoek van bureau Bezemer & Schubad uit mei naar het ongewenste gedrag binnen de club.

Tien Ajax-mensen zitten in de commissie, plus de externe specialisten Decoz en Kuiper. Alles bij elkaar vormen zij een zo goed mogelijke afspiegeling van de club. De een werkt bij De Toekomst, de ander bij de Johan Cruijff Arena. Er zitten ook een fysiotherapeut, een trainer, een lid van de ondernemingsraad en een lid van het verenigingsbestuur bij.

De commissieleden appen, bellen en zoomen regelmatig met elkaar en spreken op gezette tijden af. Ook worden er werkgroepjes gevormd, die specifieke zaken – niet per se problemen – binnen de club onderzoeken.

In hun advies, zo leggen Decoz en Kuiper aan de 150 genodigden uit, komt niet alleen grensoverschrijdend gedrag aan bod, maar ook de positie van vrouwen bij Ajax en de manier waarop spelers en trainers bij de profclub en jeugdopleiding elkaar aanspreken en met elkaar omgaan.

„Preventie is heel belangrijk”, houdt commissievoorzitter Decoz de zaal voor – ook de directie van Ajax is aanwezig. „Manieren om melding te maken moeten zo helder en laagdrempelig mogelijk zijn.”

Onderzoek onder personeel

Het advies van de commissie moet juni 2023 zijn afgerond – een „breed cultuuronderzoek” onder alle medewerkers is hier onderdeel van. De raad van commissarissen zal over dit advies besluiten, waarna de directie een „plan van aanpak” moet opstellen. En zorgen voor de uitvoering, mogelijk met hulp van een extern bureau. De commissie moet de uitvoering straks gaan „monitoren”.

Leidinggevenden bij Ajax krijgen nu al trainingen over omgangsvormen en werkcultuur, vertelt Decoz aan de zaal.

Jack Spijkerman, vrijwilliger bij de club en al bijna een kwarteeuw lid, hoort het verhaal van Decoz en Kuiper met verbazing aan. Waarom zo lang doen over het opstellen van protocollen waarover elk zichzelf respecterend bedrijf zou moeten beschikken?

Hij grijpt de microfoon en vraagt waarom de slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag bij Ajax niet geholpen worden. Hij zegt dat hij een medewerkster kent die ermee te maken heeft gehad – zij het niet door toedoen van Overmars – en die de therapie die zij als gevolg daarvan krijgt, zelf betaalt.

Er komen die avond veel vragen en opmerkingen vanuit de zaal. Hoe steekt dat onderzoek nou precies in elkaar? Is die brede opzet niet wat overdreven? Hoe doen andere bedrijven dat? Met name oudere leden maken zich zorgen dat de jeugdopleiding te soft wordt als klare taal in de ban wordt gedaan. Maar er is ook een gastouder van een voetballer die de huidige kleedkamertaal „absoluut” niet vindt kunnen.

Sommige aanwezigen vinden het verhaal van Decoz en Kuiper belangrijk, anderen vragen zich af wanneer het weer eens over voetbal kan gaan – een tweedeling die sinds het vertrek van Overmars vaker wordt gezien, binnen én buiten de club.

Illustratief is een interview met Het Parool waarin scheidend Ajax-coach Erik ten Hag zegt: „Als Johan Derksen terug kan op tv, kan Overmars terug naar Ajax.” Hij acht het „niet uitgesloten” dat hij bij Ajax ooit weer zal samenwerken met Overmars, nu sportief directeur bij Royal Antwerp FC. Vrijdag maakte die club bekend dat Overmars met een „licht infarct” is opgenomen in het ziekenhuis.

Geringe informatie

Meerdere vrouwen binnen Ajax zijn geconfronteerd met ongewenst gedrag, bleek in mei uit onderzoek van bureau Bezemer & Schubad naar aanleiding van de zaak-Overmars. Dat varieerde van foute grappen en denigrerende of kwetsende opmerkingen, tot een ongewenste arm om de schouder en ander opdringerig gedrag, schreef de club. Het rapport werd niet openbaar gemaakt, noch gedeeld met het voltallige personeel. Vóór de zaak-Overmars waren er nog „twee gevallen” waarbij grensoverschrijdend gedrag speelde. Tegen deze betrokkenen zijn maatregelen genomen, stelde de club.

In mei wordt ook duidelijk dat het tuchtrechtelijke onderzoek bij het Instituut Sportrechtspraak (ISR) naar Overmars niet van de grond komt. Vrouwen melden zich niet, Overmars wil niet praten en Ajax verstrekt enkel geringe informatie, schrijft de NOS. Een woordvoerder van Ajax zegt desgevraagd dat mede vanwege „de privacy van de betrokkenen” het onderzoek van Bezemer & Schubad niet is gedeeld. „Het ISR heeft Ajax gevraagd om inzicht te geven in het rapport. Dat is verstrekt, waarbij de anonimiteit van betrokkenen is gewaarborgd en de privacy beschermd en gerespecteerd werd.”

Volgens een ingewijde zijn er bij het ISR „meer ernstige feiten” gemeld dan eerder in het persbericht van Ajax stonden na het vertrek van Overmars. Het versturen van „grensoverschrijdende berichten aan meerdere vrouwelijke collega’s” werd daarin als belangrijkste reden gegeven voor het opstappen.

Een probleem kan zijn dat vrouwen zich alleen anoniem durven uit te spreken. Overmars moet zich kunnen verdedigen tegen de meldingen en dat kan niet als man en paard niet worden genoemd. Het ISR kon hier tegenover NRC niet op ingaan.

Mede door het werk van de commissie onder leiding van Kuiper en Decoz komt er langzaam meer aandacht bij Ajax voor de vrouwen die het slachtoffer werden van grensoverschrijdend gedrag. Personeelsleden zijn zich bewust van de problematiek, voelen zich vrijer om daar onderling over te praten en vragen zich af of zij zich goed gedragen op de werkvloer.

Meer begrip

Naar buiten toe komt er ook meer begrip voor de gedupeerde vrouwen, die zich niet altijd gesteund hebben gevoeld door de directie. Op de aandeelhoudersvergadering in november bedankt president-commissaris Leen Meijaard nadrukkelijk de vrouwen die zich intern meldden bij Ajax. „Zij hebben een berg moeten overgaan.”

Dat ongewenst gedrag nu beter bespreekbaar is, wordt binnen de club als een goede ontwikkeling gezien. Het is een misvatting, zeggen meerdere betrokkenen, dat voor het aanpakken van dit gedrag onevenredig veel tijd wordt uitgetrokken. Ook als de commissie haar taak heeft volbracht, blijft een gezond sport- en werkklimaat een punt van aandacht bij Ajax. „Cultuurverandering kost tijd en dat proces stopt nooit”, aldus een woordvoerder.

Alie Kuiper en Mirjam Decoz gingen „gezien hun rol” niet in op verzoeken tot medewerking aan dit artikel. Ajax ging niet in op een interviewverzoek voor algemeen directeur Edwin van der Sar en president-commissaris Meijaard, volgens een woordvoerder omdat zij eerst het personeel willen informeren over het traject.