N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Necrologie
Necrologie Willem de Ridder (1939-2022) In Amsterdam is radiomaker, meesterverteller en Fluxus-kunstenaar Willem de Ridder overleden. Hij betrok het publiek graag bij zijn kunst en zette zich af tegen kunst met een grote K.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/12/willem.jpg)
Zijn stem, hij leve voort. Op donderdag 29 december overleed op 83-jarige leeftijd radiomaker, meesterverteller, bladenmaker, componist, theatermaker, ‘spiegoloog’, audiotour pionier, organisator, galeriehouder, zakelijk leider van het European Mail-Order House en – bovenal – Fluxus-kunstenaar Willem Cornelis de Ridder (1939), in Amsterdam.
De bedwelmende stem van Willem de Ridder was misschien wel zijn grootste wapenfeit, culminerend in de legendarische – illegale – audiotour in het Stedelijk Museum in 1997, waar hij avontuurlijk ingestelde kunstliefhebbers (de koptelefoon werd om de hoek van het museum, in galerie Apunto, verstrekt) wees op allerlei geheime kunstwerken die hij had aangebracht in het Stedelijk. Terwijl andere bezoekers zich vergaapten aan de hoogtepunten in de vaste collectie, waren de met koptelefoons getooide groepen op zoek naar werken die De Ridder aan de collectie had toegevoegd, waaronder een losgewrikt stukje marmer: „Het kan zijn dat de recalcitrante directie van het museum ze steeds weer verwijdert, maar niets let u om er iets kleins in te stoppen. Als u iets in uw zakken heeft, of bij u heeft in uw handtas, wat u toch kunt missen, stop het erin. Een klein propje of wat dan ook, is al voldoende. Het maakt het kunstwerk sterker, het heet: Black Hole, en stamt uit 1995. ”
Monter ontwrichtend anarchisme
Alles waar Willem de Ridder voor stond – publieksparticipatie (Jeder Mensch ist ein Künstler, zei Beuys), monter ontwrichtend anarchisme, een gezonde hekel aan instituten (zoals musea) en afkeer van kunst met een grote K – komt samen in deze audiotour, die an sich weer als kunstwerk is op te vatten.
Want dat is wat deze Fluxus-pionier – een stroming met als bekendste vertegenwoordigers als Joseph Beuys, John Cage en Yoko Ono, door George Maciunas in 1962 opgericht, die De Ridder in 1964 aanstelde als vertegenwoordiger van Fluxus in Noord-Europa, met de woorden: „You are Fluxus” – samen met kunstbroeder Wim T. Schippers uiteindelijk toch weer overkwam: alle grote vernieuwers, non-conformisten en onorthodoxen, zelfs de makers van antikunst, belanden uiteindelijk toch ook zelf in het museale domein. Repressieve tolerantie in de kunstwereld, omarmen en inkapselen – niemand ontkomt eraan. De collectie Fluxus-kunst van De Ridder werd aangekocht door het MoMA in New York. Het Stedelijk deed zelf ook een duit in het zakje: de première van de documentaire ‘De verdwenen kunstwerken van Willem de Ridder’ – na de verbouwing van het Stedelijk bleken veel van De Ridders kunstwerken verwijderd – werd in 2016 in het museum georganiseerd.
Ook in De Ridders andere activiteiten kwamen zijn passie voor het publiekelijk vermengen van het alledaagse en het ongewone, het kunstzinnige en het banale, steeds naar voren. De tijdschriften die hij bedacht (of maakte) – zoals Hitweek, Aloha, Suck (‘First European Sexpaper’) – werden grotendeels door lezers zelf volgeschreven, en het artwork bestond uit knip- en plakwerk in de beste traditie. Hij was betrokken bij de oprichting van Paradiso in Amsterdam, stuurde duizenden VPRO-radioluisteraars met allerlei opdrachten op pad, met onvoorziene perikelen tot gevolg. De laatste jaren stortte hij zich op Ridderradio, ‘gemaakt en onderhouden door vele fans’).
De Ridder richtte in de jaren zestig de Mood Engineering Society (MES) op, waar bekende componisten als Peter Schat, Misha Mengelberg, Louis Andriessen en Dick Raaymakers deel van uitmaakten, een collectief waar beeldende kunst, theater en muziek met elkaar vermengd werden, uniek voor die tijd. Bij muzikale optredens van Fluxus-kunstenaars was er vaak meer te zien dan te beluisteren: een compositie uit 1962 van George Brecht heet dan ook: ‘Piano Piece No. 1: A vase of flowers on (to) a piano’. In 1964 werden in het Kurhaus in Den Haag een ‘Concert voor belegde broodjes’ en een ‘Concert voor pakpapier’ (beide composities van Wim T. Schippers) uitgevoerd, georganiseerd door De Ridder.
Terug naar de kunst
Nadat hij in 1960 de kunstacademie had voltooid, besloot Willem de Ridder te stoppen met schilderen, en stond voortaan de ‘Papieren Konstellatie’ centraal. In een hilarisch zwart-wit filmpje (te zien op willemderidder.com) zien we een auto rijden, bedolven onder papieren proppen, vergezeld door twee motoren met zijspan: „Begeleid door een politie-escorte heeft de Papieren Konstellatie van Willem de Ridder op maandag 16 december 1963 enige tijd door het centrum van Amsterdam gereden. Het ligt in de bedoeling deze PK, dat is namelijk de afkorting van Papieren Konstellatie, ook in andere steden te laten rijden. Door toevoeging van een PK aan het stadsbeeld, wordt Amsterdam herschapen in één groot kunstwerk, waaraan allen deelhebben. Aldus Willem de Ridder.”
De Ridder heeft – meer dan zijn compadre Schippers – veel aanzien in het buitenland verworven, en de invloed van Fluxus – of misschien: de combinatie van absurdisme, humor en anarchisme – op hedendaagse kunstenaars als Maurizio Cattelan, Gelitin en Dennis Tyfus is onmiskenbaar. De gelijkstelling van kunst aan het dagelijks leven, de immer aanwezige humor (geen gezegend huwelijk in combinatie met kunst in Nederland), zijn liefde voor een goed verhaal, zijn levenslust én zijn stem zullen voor altijd naklinken.
Op maandagavond 2 januari zal van 21.00 tot 23.00 uur aandacht aan Willem de Ridder worden geschonken op Ridderradio (ridderradio.com), en geheel in de stijl van De Ridder kan de luisteraar deelnemen aan het gesprek.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124899764-b6c579.jpg|https://images.nrc.nl/TXeGnuiSGtciwbhAVBIngO5hcR4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124899764-b6c579.jpg|https://images.nrc.nl/zAHoFDb2X2CETuJRDRTWxESPRzc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124899764-b6c579.jpg)
