N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Analyse
Vleermuisbesluit De Raad van State heeft geoordeeld dat eigenaren voortaan grondig ecologisch onderzoek moeten doen voordat ze hun huis mogen isoleren. Wat betekent dat voor de verduurzamingsplannen van De Jonge?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103620031-f5f720.jpg)
Foto Kees van de Veen
Opnieuw een forse tegenvaller voor een kabinetsdoel, en dit keer uit onverwachte hoek: de vleermuis is spelbreker bij de ambitie om de komende zeven jaar 2,5 miljoen woningen te verduurzamen. Woensdag bepaalde de Raad van State dat huiseigenaren eerst grondig ecologisch onderzoek moeten doen naar de aanwezigheid van vleermuizen voordat ze hun huis mogen isoleren. Zo’n onderzoek duurt een jaar en kost minstens 5.000 euro.
En zo is het opnieuw de hoogste algemene bestuursrechter van het land die een kabinetsambitie dwars zit. Vorig jaar veegde de Raad de bouwvrijstelling voor stikstofuitstoot van tafel, waardoor bouwprojecten stil kwamen te liggen. En in 2019 beperkte hij al de bouwambities van het kabinet in op grond van de Europese Habitatrichtlijn, die strenge regels stelt aan stikstofemissies nabij beschermd natuurgebied.
Met de uitspraak over bescherming van vleermuizen bij spouwmuurisolatie gebeurde vandaag hetzelfde. Vleermuizen wonen veel in spouwmuren, waarin ze zich goed kunnen verstoppen. Omdat ze alleen ’s nachts actief zijn, merken bewoners ze niet altijd op. De vleermuis valt onder de Europese Habitatrichtlijn en de Wet natuurbescherming, en mag alleen verstoord of verjaagd worden met een ontheffing en allerlei maatregelen om ze een nieuwe woonplek te geven.
Om aan de ‘zorgplicht’ voor de dieren te voldoen, is meer nodig dan een rondje om het huis en een spouwmuuronderzoek met een camera, oordeelde de hoogste bestuursrechter woensdag. Huiseigenaren moeten vóór ze gaan isoleren voortaan een deskundige inschakelen. Zou iedereen dat doen, dan zijn er waarschijnlijk niet genoeg ecologen om alle onderzoeksaanvragen meteen te behandelen en zullen er wachtlijsten ontstaan. De druk op ecologen is door alle bouw- en verduurzamingsambities al heel hoog.
Isoleren zonder ontheffing
De zaak was aangespannen door een isolatiebedrijf uit Best. Het bedrijf ging in beroep tegen een dwangsom die het in 2019 door de omgevingsdienst van de provincie Utrecht kreeg opgelegd. Aan de hand van een camera-inspectie wilde het isolatiebedrijf uitsluiten dat er vleermuizen in een spouwmuur zaten. Maar volgens de hoogste bestuursrechter was dat niet voldoende – het bedrijf overtrad de Wet natuurbescherming. Voortaan moet een ecoloog met een zogenoemde quickscan kijken of er sporen van vleermuizen zijn. Zijn die sporen er, dan moet een uitgebreid onderzoek van een jaar uitwijzen of er nog steeds vleermuizen zitten, voor er een ontheffing kan komen.
In veel gevallen zijn particulieren niet op de hoogte van die wettelijke verplichting tot vleermuizenonderzoek. Zijn ze dat wel, dan kiezen ze er door de hoge kosten (zo’n 5.000 euro) en de lange duur van een ecologisch onderzoek (een tot twee jaar) vaak voor om zonder de verplichte ontheffing hun woning te isoleren. Isolatiebedrijven die naar de ontheffing vragen, lopen in de praktijk daardoor klussen mis – zo klinkt het in de branche – waardoor er alsnog vaak zonder ontheffing geïsoleerd wordt.
Woningcorporaties en projectontwikkelaars houden zich over het algemeen beter aan de wet, mogelijk omdat de grotere verduurzamings- of bouwprojecten op de radar van handhavers staan. Een busje van het isolatiebedrijf dat een klus komt doen bij een particuliere woning, valt minder op en is lastiger te handhaven.
Dat veel particulieren zonder uitgebreid onderzoek hun spouwmuren laten vullen met isolatiemateriaal, is ecologen een doorn in het oog. Zij zien de uitspraak dan ook als een overwinning.
De uitspraak is een tegenvaller voor demissionair minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting, CDA). Vanuit zijn ministerie werd er vorig jaar, na de sterk gestegen gasprijzen, een groot isolatieplan gelanceerd. Er werd 4 miljard euro vrijgemaakt om de komende zeven jaar 2,5 miljoen woningen te kunnen isoleren. 750.000 daarvan zijn particuliere koophuizen.
Toch hoeft de uitspraak niet te betekenen dat alle isolatiewerkzaamheden volledig stil komen te liggen. Een veelbesproken oplossing, die ook de Raad van State in het vonnis noemt, is dat niet elke particuliere huiseigenaar maar de gemeente een ecologisch onderzoek laat uitvoeren en een ontheffing aanvraagt. Zo’n ‘soortenmanagementplan’ brengt de vleermuizenpopulaties in kaart in de hele gemeente, waarna alle inwoners van de ontheffing gebruik kunnen maken. In de provincies Utrecht en Overijssel kan dit al, maar in de overige provincies is de werkwijze nog niet ingevoerd.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/08/data103361885-4a4e3e.jpg)
Omgang met de natuur
De uitspraak van de Raad van State behelst eigenlijk meer dan alleen isoleren. „De hoogste bestuursrechter zegt eigenlijk: we moeten bewuster omgaan met wat ons handelen voor effect heeft op de natuur om ons heen”, zo zegt jurist natuurbeschermingsrecht Luuk Boerema.
De zaak draaide om de vraag wanneer je wettelijk ‘genoeg’ doet om zeker te zijn dat je geen beschermde dieren kwaad doet bij het isoleren van een woning – zoals hun leefgebied vernielen of ze per ongeluk mee-isoleren. De uitspraak geldt dan ook niet alleen voor vleermuizen: de beschutte delen van een gevel of dak worden naast vleermuizen ook door gierzwaluwen en huismussen gebruikt als leefgebied.
De verplichting tot onderzoek was er immers al sinds de Flora- en Faunawet in 2005 inging, zo stelt Boerema. „Sindsdien moet je een onderzoek laten uitvoeren als je redelijkerwijs kunt weten dat er beschermde dieren last kunnen hebben van jouw bouwklus”, zo zegt Boerema. „Als je een boom in je tuin gaat kappen, kunnen daar ook vogelnesten in zitten. Ga je een dakkapel plaatsen: onder die dakpannen kunnen mussen wonen, en ook die zijn beschermd.”
