Russische familie? Dan wordt een baan bij defensie heel lastig

Posted on July 26, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Defensie Het aannemen van drie slavisten is te riskant, vinden de AIVD en de militaire inlichtingendienst MIVD na veiligheidsonderzoeken. Ze zouden onder druk gezet kunnen worden door de Russen. „Jouw vrouw is het probleem.”

Karel Berkhout

26 juli 2023 om 21:33

Leestijd 7 minuten

De juiste man, op de juiste plaats, op het juiste moment. Die indruk geeft het werk van een 29-jarige slavist bij een inlichtingen-eenheid van de Nederlandse landmacht. Hij onderzoekt op basis van open bronnen het optreden van de Russische grondtroepen. Zijn bevindingen actualiseert hij voortdurend, zeker nadat Rusland in februari 2022 Oekraïne is binnengevallen.

De Rusland-expert geeft zijn eenheid zo „de unieke onafhankelijkheid om gebaseerd op oorspronkelijke Russische bronnen onderzoek te doen”, schrijft zijn baas in een recente beoordeling. Lof is er ook voor de kwaliteit van zijn werk („uitstekend”), zijn toewijding („enorm”) en zijn integriteit: „recht door zee en zeer betrouwbaar”.

Toch werkt de analist binnenkort niet meer bij de krijgsmacht. Hij krijgt namelijk niet de zogeheten verklaring van geen bezwaar (vgb), die nodig is om zijn werk te mogen doen. Een belangrijke reden voor de afwijzing, schrijft het ministerie van Defensie, is de relatie met zijn vriendin. Via háár oma en oom in Rusland zou hij door de Russen „onder druk gezet kunnen worden” om geheime informatie prijs te geven.

NRC interviewde nog twee Rusland-specialisten die door zo’n ‘Russische connectie’ een vertrouwensfunctie bij de overheid zijn misgelopen. De een is de eerder genoemde vriendin (29 jaar), met een half-Russische moeder en een Russisch paspoort, die zelf aan de slag zou gaan als tolk-vertaler bij de inlichtingendienst AIVD. De ander is een 44-jarige majoor, die is getrouwd met een in Rusland geboren vrouw; hij zou gaan werken bij het operationele hoofdkwartier van defensie. Beiden hebben geen vgb gekregen. Alledrie willen anoniem blijven, uit angst voor repercussies en om uit beeld te blijven van buitenlandse spionnen.

Het aannemen van het drietal is te riskant, vinden de AIVD en de militaire inlichtingendienst MIVD na zogeheten veiligheidsonderzoeken. De diensten hebben geen belastende feiten gevonden, zo staat in documenten die NRC heeft ingezien, maar zien wel „mogelijke risico’s”. De slavisten kunnen door bezoeken aan Rusland en Oekraïne in beeld zijn gekomen van de steeds agressiever opererende Russische spionnen. En worden zo straks mogelijk een doelwit van „(onbewuste) beïnvloeding” door de Russen.

„Die dingen kunnen gebeuren”, zegt inlichtingenexpert Bob de Graaff, emeritus-hoogleraar inlichtingen en veiligheid. In zijn recente boek Ongekend en onderscheidend beschrijft hij enkele gevallen uit het verleden, waarbij medewerkers van militaire inlichtingendiensten de interesse hadden van de Russen. „Toch had Nederland er ook voor kunnen kiezen dat risico te aanvaarden. Als buitenstaander valt het me op, dat terwijl de dreiging van Rusland als steeds groter wordt gezien, Nederland de expertise over dat land in deze gevallen afstoot.”

Lees hier over een interview met Bob de Graaff over de geschiedenis van de militaire inlichtingendienst

Vraag naar expertise

Bij de krijgsmacht is de vraag naar die expertise enorm toegenomen sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne. „Ben je de Oekraïense of Russische taal machtig?”, zo begint een recent bericht op het intranet van Defensie. Nederland steunt Oekraïne met wapens, trainingen en opleidingen, waarvoor tolken onmisbaar zijn. „Dus kun je helpen, meld je dan!”

De inlichtingendiensten maken al werk van het werven van Rusland-experts vanaf 2014, het jaar van de Russische annexatie van de Krim en het neerhalen van de MH17. Zo nodigt de AIVD in 2016 een groep studenten slavistiek van de universiteit van Leiden uit voor een werkbezoek.

Een van de studenten is de eerder genoemde vrouw. Ze spreekt vloeiend Russisch, de taal van haar moeder. Met haar oma in Moskou praat ze ook Russisch, meestal via de telefoon – soms als ze op bezoek in Moskou is. Haar moeder heeft ooit een Russische paspoort voor haar geregeld, zodat ze niet steeds een visum hoeft aan te vragen voor de bezoeken aan oma. „Is dat paspoort een belemmering”, vraag ze de AIVD’ers. Nee hoor, zeggen die geruststellend.

Na haar studie gaat de vrouw aan de slag bij een vertaalbureau, maar dat bevalt matig. „Tolk- en vertaalwerk bij de AIVD leek me de manier om iets zinvols te doen met mijn Russisch”, vertelt ze nu. Als ze in 2020 bij de AIVD solliciteert, vraagt ze weer of haar Russische paspoort en familie een probleem zijn. Alleen als de relatie tussen Rusland en Nederland verslechtert, krijgt ze te horen, mag ze mogelijk haar Russische familie niet meer bezoeken.

De vrouw slaagt met glans voor de taaltoetsen en krijgt een baan aangeboden. Ze zal onder meer tapgesprekken gaan afluisteren. Op termijn wil ze misschien ook veldwerk doen, bijvoorbeeld door aanwezig te zijn bij gesprekken met bronnen. Het enige dat wat ze nog nodig heeft, is de vgb, en wel op hoogste veiligheidsniveau: een vgb-A.

Zo belandt ze in hetzelfde schuitje als haar vriend, die ze heeft leren kennen tijdens de studie in Leiden. De man is na zijn afstuderen de verkorte officiersopleiding op de militaire academie KMA gaan doen, waar hij ook prima beoordelingen kreeg als „een echte analist” met „een sterk verantwoordelijkheidsbesef”. Om bij Defensie in vaste dienst te komen heeft hij alleen nog een vgb-A nodig.

Helemaal uitkammen

Voor de beslissing over de vgb’s kammen de diensten de persoonlijke levens van de aanvragers helemaal uit, leren de documenten die een zeldzaam inkijkje bieden in zo’n veiligheidsonderzoek. De onderzoekers leggen ellenlange vragenlijsten voor, nemen interviews af, spitten loonstroken, bankrekeningen en belastingaangiften door en voeren vaak gesprekken met vrienden van de aanvrager. Zo zoeken ze naar ‘kwetsbaarheden’ zoals schulden of geheimen die iemand gevoelig maken voor omkoping of chantage.

De gesprekken met betrokkenen zijn onvermijdelijk zeer gedetailleerd en vaak intiem. Zo rapporteert de onderzoeker over de analist dat die enkele malen per week de sportschool bezoekt (en welke), in zijn vrije tijd Russische literatuur leest, al lang militair wil worden (net als zijn opa), zelden naar de kroeg gaat, een besloten Facebook-account heeft en ooit kinderen wil met zijn vriendin.

Zijn vriendin wordt thuis door de bezoekende ‘veldwerker’ ondervraagd over de Russisch-Orthodoxe kerk. „Die bezoek ik nooit. Als kind heb ik ooit met mijn oma in Moskou een kaarsje opgestoken in de kerk. Dat is alles”, vertelt ze nu. „Toch bleef die man bleef er maar over doorgaan.” Haar hartsvriendin wordt gevraagd of ze wel eens wat raars over Rusland heeft gezegd. De inlichtingenmensen willen vooral alles weten over de Russische familie van de vrouw.

Nadat ze hun hele hebben en houwen op tafel hebben gelegd, begint het wachten. Weken worden maanden. Er arriveert een brief waarin staat dat de termijn van acht weken niet wordt gehaald. Daarna blijft het stil. De analist, die zonder vgb van de officiersopleiding af moet, belt talloze malen met het centrale informatienummer in Zoetermeer – zonder resultaat. Maanden worden een jaar. Dan pas krijgt de analist de brief met de afwijzing, enige tijd na zijn vriendin.

Deeltijd-militair

De 44-jarige majoor is dan al jaren aan het wachten op een besluit over zijn vgb. Hij is reservist, een deeltijd-militair, die naast zij zijn eigen vertaalbureau vooral voor Defensie werkt als inspecteur, tolk en vertaler. Tussen 2003 en 2019 is hij door Defensie ongeveer zestig keer ingezet in Russischtalige landen. In Oekraïne hielp hij bij het onderzoek naar de MH17, ondersteunde hij Canadese militairen en trad hij op als waarnemer van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa.

De beoordelingen van zijn werk zijn jaar na jaar zeer positief en gaan van „perfect toegerust voor de missie” en „sterke diplomatieke vaardigheden” tot een „exceptionele beheersing van de Russische taal” en een „niet aflatende, bewonderenswaardige motivatie”. Zo ontstaat het idee hem te werk te stellen bij de directie operaties, de controlekamer van Defensie in Den Haag van waaruit bijvoorbeeld Nederlandse militairen tijdens buitenlandse missies worden aangestuurd.

Omdat de reservist geheime informatie over militaire operaties onder ogen zal krijgen, is een nieuw veiligheidsonderzoek nodig. Hij werkt al jaren met een vgb-B, de een na hoogste bevoegdheid, en heeft daarvoor twee keer probleemloos een veiligheidsonderzoek doorlopen. Nu moet hij een vgb-A hebben. Pas na 195 weken krijgt hij in 2021 de uitslag: niet alleen wordt de vgb-A geweigerd, ook wordt zijn vgb-B ingetrokken. De wereld is veranderd, zegt Defensie tegen hem, de dreiging van Rusland is enorm. Een beloofde bevordering gaat niet door.

Geen volwaardige Nederlander? Ik ben hier geboren en getogen

Vrouw die bij de AIVD zou gaan werken

„Jouw vrouw is het probleem”, krijgt de reservist naar zijn zeggen meermalen te horen, als hij zich beklaagt bij hoge militairen en de topambtenaren van Defensie. Hij heeft haar in 1999 ontmoet toen hij voor zijn studie enkele maanden in Sint-Petersburg verbleef. Zij is in Nederland komen wonen en heeft sinds 2005 de Nederlandse nationaliteit. Ze hebben drie kinderen.

„Dat haar afkomst een obstakel is voor mijn werk, geeft mijn echtgenote het idee dat ze een tweederangs-burger is”, zegt de reservist. Dat herkent de vrouw die bij de AIVD zou gaan werken: „Het voelt alsof ik geen volwaardige Nederlander ben, terwijl ik geboren en getogen ben in Nederland.” Haar vriend, de analist, vult aan: „Alsof je burgemeester Aboutaleb van Rotterdam steeds als ‘Marokkaan’ bestempelt.”

Optelsom

In antwoord op vragen van het CDA heeft Defensie de Kamer eerder toegezegd dat niet alleen naar een Russische familieband wordt gekeken, maar naar alle persoonlijke omstandigheden. „Er wordt onderzoek gedaan naar alle feiten en omstandigheden die van belang zijn bij de vervulling van de betreffende vertrouwensfunctie”, zeggen de MIVD en de AIVD desgevraagd. Bij het drietal is volgens de documenten sprake een „optelsom” dan wel „combinatie van factoren”. Zo hebben de drie reizen gemaakt naar en verbleven in Rusland en houden ze contact met hun (schoon)familie.

Die contacten zijn zeldzaam en oppervlakkig, zeggen de Rusland-experts, die concluderen dat hun (schoon)familie wel de doorslag heeft gegeven. Reizen doet élke slavist, zeggen de drie, als onderdeel van de taalstudie. De reizen van de majoor zijn bovendien gedaan voor of met toestemming van defensie. De drie zijn naar eigen zeggen altijd ‘veiligheidsbewust’ geweest; de vrouw heeft haar moeder bijvoorbeeld nooit verteld over haar sollicitatie bij de AIVD. De drie denken ook door hun expertise propaganda sneller te doorzien. Bovendien is sprake van willekeur, vinden ze, omdat andere defensie-medewerkers met Russische connecties wel een vgb kregen of behouden.

De drie hebben zich dan ook verzet tegen de weigering van de vgb. De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten stelde vast dat in het onderzoek naar de majoor fouten zijn gemaakt. Het afwijzingsbesluit bleef overeind, bij de bezwarencommissie en bij de bestuursrechter. Het hoger beroep in de juridische procedures loopt nog.

„De rechter kijkt of de diensten hun werk een beetje netjes hebben gedaan”, zegt inlichtingenexpert De Graaff. „Die toetst niet echt inhoudelijk.”

Bovendien gaat het in dit geval om taxaties van risico’s. Hoe weeg je die? Zo zeggen de diensten dat tegen eventuele beïnvloeding niet veel valt te ondernemen. Klopt dat? „Dat hangt ervan af”, zegt De Graaff. „Als familieleden in Rusland onder druk worden gezet en de betrokkene meldt dat eerlijk, dan zou je de Russen kunnen voeden met misleidende informatie.” Lastiger te weerleggen zijn geheime pogingen om iemand te beïnvloeden, legt De Graaff uit. „Dan wordt er een net om je heen gespannen, waarvan iemand op – zeg – jouw tennisclub deel uitmaakt, zonder dat je dit weet.”

Uiteindelijk draait het volgens De Graaff om de vraag hoeveel risico een land wíl accepteren. Voor hoogwaardige expertise over een vijandige natie ben je doorgaans aangewezen op mensen die binding hebben met die natie – en die al gauw een risicoprofiel hebben als het drietal. Om hun aartsvijand Rusland te duiden, accepteren Baltische landen bijvoorbeeld redelijk veel risico’s. Want, zegt een inlichtingenofficier in een Ests weekblad (Eesti Ekspress, oktober 2022): „Je kunt Rusland niet begrijpen door boeken of analyses. Je moet er een tijdje wonen.”

Een drama met Rusland als lachende derde

Bob de Graaff inlichtingenexpert

Door de drie personen met een Russische connectie niet in dienst te nemen of houden, opereert Nederland „meer risicomijdend”, concludeert De Graaff. Hij spreekt van een „drama met Rusland als lachende derde en verder alleen maar verliezers: de Nederlandse staat die expertise misloopt, betrokkenen die niet de baan krijgen die ze graag willen”.

De vrouw werkt inmiddels bij een internationaal transportbedrijf, terwijl de contracten van de majoor en de analist bij defensie binnenkort aflopen. „Dat terwijl wij met onze kennis juist willen helpen om Nederland veilig te houden onder de dreiging van Rusland”, zegt de analist. Hij haalt een Russisch spreekwoord aan: „Wie niets riskeert zal geen champagne drinken.”

Pleidooi om de leeftijd te verlagen van de screening op darmkanker

admin
November 19, 2024
0

De startleeftijd voor het bevolkingsonderzoek naar darmkanker moet worden vervroegd van 55 naar 50 jaar, vindt de Maag Lever Darmstichting. Dat is ook de Europese aanbeveling; in andere Europese landen en ook internationaal is dit al gebruikelijk. De stichting overhandigt daarvoor dinsdag een petitie aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Meer dan 50.000 mensen hebben die ondertekend.

Nu krijgt iedereen tussen 55 jaar en 75 jaar om de twee jaar een paarse envelop in de brievenbus, met de oproep om wat ontlasting op te sturen. Als daar bloedspoortjes in zitten, volgt een coloscopie: een maag-darm-leverarts onderzoekt de binnenkant van de darm met een camera op een flexibele slang. Ieder jaar krijgen 12.000 mensen de diagnose darmkanker. In 2022 stierven 4.500 mensen aan de ziekte. Drie vragen over een verlaging van de beginleeftijd voor de darmkankerscreening.

1
Waarom wijkt Nederland af van de Europese aanbeveling?

Het bevolkingsonderzoek darmkanker is in Nederland in 2014 geïntroduceerd voor mensen tussen 55 jaar en 75 jaar. Daarbij is afgeweken van de aanbeveling van de Europese Gezondheidsraad om te beginnen vanaf 50 jaar. De belangrijkste reden was dat er te weinig capaciteit was om coloscopieën uit te voeren. Daarom is de invoering ook in fases gegaan: jaarlijks werden nieuwe leeftijdsgroepen toegevoegd, pas sinds 2019 wordt de volledige leeftijdsgroep opgeroepen.

„Die coloscopiecapaciteit is nu voldoende”, zegt Manon Spaander, maag-lever-darmarts in het ErasmusMC. Toch adviseerde de Gezondheidsraad in 2022 opnieuw om de beginleeftijd op 55 jaar te houden, maar met een proef uit te zoeken of screening vanaf 50 jaar zinvol is.

2
Hoeveel levens zou screening vanaf 50 jaar redden?

In 2022 overleden 161 mensen tussen 50 en 54 jaar aan darmkanker, Bijna 700 mensen tussen 50 en 54 jaar kregen de diagnose darmkanker. Bij 65 procent van hen, zo’n 455 personen, was de kanker al uitgezaaid – je merkt vaak pas in een later stadium dat je ziek bent. Uitzaaiingen bij darmkanker kunnen zich beperken tot de lymfeklieren in de buurt van de tumor, maar ze kunnen ook in de lever zitten, het buikvlies, de longen, of in lymfeklieren verder weg van de tumor. „De overlevingskans bij uitgezaaide darmkanker ligt tussen 10 tot 30 procent”, zegt Spaander. „Bij een beperkte uitzaaiing kunnen we wel beter behandelen dan vroeger, maar niet meer genezen.”

Door ook die jongere leeftijdsgroep op te roepen, zal darmkanker vaker in een vroeg stadium ontdekt worden. „Dan is het meestal goed te genezen. De behandeling is vaak ook minder zwaar.”

Het bevolkingsonderzoek loopt nog te kort om te kunnen vaststellen of het inderdaad sterfte aan darmkanker voorkomt. „Dat gaan we nu onderzoeken. Maar we vinden meer mensen met kanker in een vroeg stadium, dat maakt aannemelijk dat je ook minder sterfte krijgt”, aldus Spaander.

Het effect valt of staat bij de opkomst. De laatste drie jaar geven steeds minder mensen gehoor aan de oproep voor het bevolkingsonderzoek. De opkomst is nu 57 procent, bij de introductie was dat nog 70 procent. Hoe dat komt is niet duidelijk.

3
Zijn er nadelen aan het verlagen van de screeningsleeftijd?

Een screening onder grote groepen gezonde mensen levert altijd fout-positieve uitslagen op: een aanwijzing voor kanker die bij nader onderzoek loos alarm blijkt. Het bloed in de poep komt dan bijvoorbeeld door een aambei. Dat levert onnodige onrust op bij deze mensen, en ze moeten een vervelend kijkonderzoek ondergaan. „Voor deze leeftijdsgroep nemen we aan dat dit hetzelfde is als voor 55-jarigen: zo’n 3 tot 4 op de 10 positieve uitslagen blijken achteraf fout”, aldus Spaander. Ze verwacht een geringe toename van darmkankergevallen – en daarmee kosten – als de leeftijdsgrens wordt verlaagd naar 50 jaar. „Je voorkomt hiermee juist darmkanker bij de mensen vanaf 55 jaar.”

De ene Ugchelenaar wil wafels uitdelen in het azc, een andere zegt: ‘We worden het afvoerputje van Ter Apel’

admin
November 18, 2024
0

Deze foto is typerend voor de afgelopen tijd in Ugchelen, vindt Chris de Winter (72). Hij tikt op een zwart-witfoto in De Bron, dat op de keukentafel ligt in zijn ruime twee-onder-een-kapwoning. De Winter is redacteur van het kerkdorpsblaadje en schreef namens de plaatselijke PKN-kerk een stukje in de editie van 23 oktober. De foto toont een stuk karton dat tegen een raam van een oude basisschool in Ugchelen is geplakt. „Elk mens verdient een warme plek!”, staat erop, met een getekend hartje erbij. En daar weer onder, in een ander handschrift: „Behalve vluchtelingen.”

Begin oktober kondigde Apeldoorn aan dat de gemeente tot 31 december honderd noodbedden wil neerzetten in het oude schoolgebouw in Ugchelen, voor vluchtelingen die tijdens hun aanmeldproces niet meer in aanmeldcentrum Ter Apel terechtkunnen. Het oude gebouw staat midden in het dorp. Met honderd meter verderop de spiksplinternieuwe katholieke basisschool, de bso en het kinderdagverblijf.

Meteen na aankondiging van het plan ontstaat protest. De gemeente besluit na een dag al dat de opvang wordt beperkt tot een nachtnoodopvang. Toch laten ouders van leerlingen en omwonenden van de basisschool van zich horen. Er worden spandoeken bij het oude schoolgebouw opgehangen, met teksten als „Niet naast onze kinderen, dat moeten we verhinderen” en „AZC heilig, school onveilig”.

In een appgroep met zo’n zestig mensen spreken we af wie ’s avonds gaat staan als er bussen komen

Taco Oosterkamp
tegenstander van de opvang

Op 9 oktober gooit een onbekend persoon een explosief in de beoogde nachtopvang. Door de schade moet de komst van asielzoekers worden uitgesteld. Op een daaropvolgende informatieavond van de gemeente voeren woedende tegenstanders volgens aanwezigen het hoogste woord. Maar burgemeester Ton Heerts wijkt niet verder af van het plan.

Wanneer voor de tweede keer, laat in de avond, een bus met asielzoekers uit Ter Apel het dorp binnenrijdt, wordt die opgewacht door een groepje buurtbewoners. De asielzoekers worden uitgejouwd. Op beelden is te zien dat politiemensen een haag vormen, zodat de vluchtelingen naar binnen kunnen lopen. „Kijk eens, mooie kleertjes”, roept een buurtbewoner. Een ander: „Hij heeft nog een duurdere jas dan ik!” Iemand die uit de bus stapt heeft een gitaar op zijn rug, waarop hoongelach klinkt.

Een maand later is het stil in het dorp. Journalisten en cameraploegen hebben het protest gefilmd, ouders en omwonenden gesproken en vertrokken weer. De spandoeken bij het oude schoolgebouw werden weggehaald, de schade van de explosie is gerepareerd. Pas twee keer hebben asielzoekers de nacht doorgebracht in Ugchelen.

Welke gevoelens blijven hangen bij bewoners?

‘Perfect’

Wie Ugchelen inrijdt, ziet aan de dorpsrand grote, vrijstaande koophuizen en lanen met hoge bomen. In de dorpskern enkele huurwoningen. Ugchelen heeft een protestants kerkje, een supermarkt en een winkelstraat met rode klinkers. Het dorp heeft zo’n 6.000 inwoners, van wie een derde ouder is dan 65. Er zijn wandelclubs, een tennisvereniging en ’s avonds wordt er gebiljart in het dorpshuis Ugchelens Belang. De gelijknamige dorpsvereniging organiseert jeugddisco’s en een sinterklaasintocht. De buurtbus draait op vrijwilligers.

Bas te Riele (55) en Jaap van de Kamp (57) vinden Ugchelen „fijn en groen”. Ze drinken een alcoholvrij biertje in het dorpshuis. Aan de andere tafels wordt gekaart, het vrouwenkoor is net klaar met repeteren en de biljartclub verorbert een bittergarnituur. Te Riele woont al zijn hele leven in Ugchelen, Van de Kamp sinds een paar jaar. „Maar ik voel me geen nieuwkomer”, zegt hij. „Als je een beetje je best doet, is het een open gemeenschap.”

Ja, ze zien overal in het land weerstand tegen asielopvang, maar bijna iedereen die NRC in Ugchelen spreekt, zegt dat ze het hier niet op deze manier hadden verwacht.

Kritisch

„Ik had verwacht dat mensen kritisch zouden zijn, maar niet discriminerend,” zegt een man bij de biljarttafel. Vanwege de gevoeligheid van het onderwerp wil hij anoniem blijven. De biljarter was op de informatieavond: „Voor mijn gevoel hadden een paar ouders van basisschoolkinderen de overhand en die reageerden heel agressief.”

De dorpsraad heeft slechts vier of vijf mails en een belletje over de kwestie gehad, zegt voorzitter Te Riele. „En die berichten waren niet negatief, eerder vragend.” Dat komt volgens medebestuurslid Van de Kamp misschien omdat de raad niet overal bekend is, maar ook omdat maar een klein deel van het dorp rond de school woont. „Degene die het hardst schreeuwt, krijgt de aandacht, hè”, zegt Te Riele.

„Jij bent de spreekbuis van Ugchelen, hebben de mensen het veel over de asielzoekers?”, vraagt Te Riele aan de uitbaatster van Ugchelens Belang, Gonny Bakker (‘Gon’), die een schaal gevulde eieren voor de mannen neerzet. Ze schudt haar hoofd. „Heel Nederland had het erover. Maar nu valt het mee.” Kent ze mensen die enorm tegen zijn? Ze denkt na. „Nee, ik zou het niet weten.”

Degene die het hardst schreeuwt, krijgt de aandacht

Bas te Riele
bestuurslid dorpsraad

Toch zijn de tegenstanders er wel degelijk. „Wij zijn de harde kern”, zegt Ugchelenaar Taco Oosterkamp (44). Hij heeft vier kinderen van basisschoolleeftijd en maakt zich zorgen. „Deze mensen uit de bussen zijn niet gescreend, wij zijn zo het afvoerputje van Ter Apel.” Oosterkamp maakte de protestspandoeken en hing ze aan de oude school. „In een appgroep met zo’n zestig mensen spreken we af wie er ’s avonds gaat staan als er bussen komen. Dan tellen we de mensen, kijken we of het COA zich aan de afspraken houdt.”

Kan hij zich voorstellen dat andere dorpsbewoners dat intimiderend vinden? „Een paar mensen in de groep zijn soms iets te enthousiast, om het maar zo te zeggen. Ik begrijp ze wel, er komt veel emotie bij kijken.”

„Ik weet niet hoe ik het moet uitleggen”, zegt Ramona Schol (42), in de deuropening van haar huis achter de basisschool als ze wordt gevraagd naar haar precieze zorgen over de asielzoekers. „De kinderen op school zijn zo’n opvang niet gewend. Er komen alleen mannen en je weet niet wat die mensen hebben meegemaakt.” [Een incorrect beeld: volgens de site van de gemeente kunnen er ook vrouwen komen.]

Schol: „Vroeger was ik hier helemaal niet zo mee bezig. Maar nu denk ik: we zijn ons de hele tijd aan het aanpassen. Overal worden moskeeën gebouwd en Sinterklaas is niet meer wat het was. Er zijn weinig woningen, waarom gaan wij niet voor?” De landelijke discussie over „de grenzen dicht” vormde misschien ook wel haar mening, denkt ze.

**De basisschool** waarbij in de buurt de nachtnoodopvang komt.

Appgroep

De Winter, van de dorpskrant, blijft achter met een oncomfortabel gevoel, zegt hij. In de buurtpreventie-appgroep laaide direct na de aankondiging van de gemeente een discussie op. „Iemand schreef: ‘Hoorden jullie dat er een asielzoekerscentrum komt? Onze veiligheid is in het geding.’ Mensen reageerden gelijk: ‘Hoezo? Moeten we bang zijn voor deze mensen?’” vertelt De Winter.

Uiteindelijk wordt een aparte appgroep opgericht voor „iedereen die zich zorgen maakt” over de noodopvang. „Niet zeuren als het straks uit de klauwen loopt,” zegt iemand nog ter afscheid.

De harde tegenstanders hebben volgens sommige dorpelingen een „racistische” of „bevooroordeelde” mening. Tegenstanders zouden asielzoekers op de informatieavond ‘spermabommen’ en ‘criminelen’ hebben genoemd. De rest van het dorp lijkt juist goed op haar woorden te passen.

De Winter wilde op de informatieavond een „tegengeluid” laten horen, maar deed het niet. En wie zwijgt, stemt toch een beetje toe. „Dat voelt ongemakkelijk”, zegt hij. „Maar een paar mensen waren heel boos.” Hij vraagt zich af of een tegengeluid zou hebben geholpen. „Ik denk dat de situatie alleen maar was geëscaleerd.”

De Winter schreef namens de kerk in De Bron enerzijds „de zorgen van ouders en omwonenden serieus” te nemen en begrip te hebben voor „gevoelens van onveiligheid”, maar anderzijds moeite te hebben „met de wijze waarop de asielzoekers worden bejegend”. Over die zin heeft hij lang nagedacht. „We willen mensen niet het gevoel geven dat ze geen onveiligheid mogen voelen. Maar dat betekent niet dat hun gevoel terecht is.”

Ugchelenaar Erik van Capelleveen (69) las het stukje ook. „Dit is zo zoet als het maar kan”, zegt hij als uitgesproken voorstander van de noodopvang. „Ze willen natuurlijk niks plaatsen waar iemand zich aan kan storen.” In zijn hal staat een rieten mand met stroopwafels, per stuk verpakt in plastic. Elk krijgt een labeltje met ‘welkom’ erop en Van Capelleveen en zijn buurman willen de wafels – met toestemming van het COA – op de bedden in de noodopvang leggen. Hun actie gaat vergezeld met een ingezonden brief in De Bron, „waarin we schrijven hoezeer we ons schamen voor hoe Ugchelen in het nieuws kwam”, zegt hij.

Lees ook

Arnhem verruimt opvang voor asielzoekers en statushouders: ‘Dat zit in ons dna’

Polarisatie

Ugchelenaar en ChristenUnie-raadslid Peter Kranenburg, die met een vervelend gevoel terugkijkt op de gebeurtenissen, denkt dat de ‘zwijgende meerderheid’ zich niet uitspreekt, omdat het niets oplevert. Tegenstanders verenigen zich in een appgroep. Zodra ze worden tegengesproken, richten ze weer een nieuwe groep op. „Zo blijven ze elkaar versterken in hun ideeën.”

Van Capelleveen merkt dat hij het moeilijk vindt om met tegenstanders te praten. Toen hij op een avond de hond uitliet, sprak hij een groepje buurtbewoners dat op de bus uit Ter Apel wachtte. Hij vroeg wat hun bedoeling was. „Dan beginnen ze meteen over de risico’s voor hun kinderen.” De zestiger sloeg dicht. „Zij zijn meteen heel emotioneel – en ik ook. Dan wordt een gesprek lastig.”

Komen mensen met verschillende meningen elkaar wel tegen? De Winter, Van Capelleveen en de mannen van de dorpsraad hebben niemand in hun kring met een compleet andere mening.

Renee Rox (62) leunt in een voortuin op een schop. „In mijn kring was niemand echt hard tegen de opvang”, zegt hij. „Mensen van buiten Ugchelen denken nu misschien dat iedereen tegen is, dat is onzin.” De kennis, van wie deze tuin is die Rox aan schoffelen is, was niet positief. „Ik zei net tegen hem: als je zelf in zo’n situatie zit, ben je ook blij dat je geholpen wordt toch? ‘Ja’, zei-ie. ‘Da’s ook wel waar.’”

Tegenstander Taco Oosterkamp kent genoeg mensen die geen probleem hebben met de opvang. „Van mijn twintig buren zijn vijftien voor”, zegt hij. „Ik praat wel met hen, maar het is gewoon hun mening. Er valt niet over te discussiëren.”

**Erik van Capelleveen**: „Tegenstanders zijn meteen heel emotioneel – en ik ook. Dan wordt een gesprek lastig.”

Risico’s

De dorpsraad kreeg van een inwoner de vraag of de raad iets in de discussie kan betekenen. „Dat vind ik lastig”, zegt Te Riele. „Misschien is het een zwaktebod, maar ik heb niet de illusie dat we die boze mensen kunnen laten inzien hoe de rest denkt. De polarisatie is te groot.” En uiteindelijk, wil Van de Kamp toevoegen, is er nu heel weinig aan de hand in Ugchelen. Dus waarom zou je het vuur opnieuw aanwakkeren?

Taco Oosterkamp vindt de polarisatie niet erg. „Iedereen moet vrijuit zijn mening kunnen geven. En ja, sommigen gaan dan over de schreef. Die heb je altijd.”

Van Capelleveen hoopt juist dat de dorpelingen nog reflecteren op hun eigen rol. „Ik zou het echt rot vinden als 31 december de tijdelijke opvang stopt en dat we dan vergeten dat deze nare dingen hier gebeurden.”

Intussen hebben slechts twee keer mensen in het oude schoolgebouw overnacht. Ter Apel kampt nog steeds met capaciteitsproblemen, maar kiest eerst voor nabijer gelegen crisisnoodopvanglocaties. Vindt Oosterkamp zijn protest niet een hoop gedoe om niets? „Nee”, zegt hij. „Zonder onze opstand had de gemeente het plan voor een dagnoodopvang niet veranderd in een nachtnoodopvang. Dat hebben wij wel voor elkaar gekregen. Zeker weten.”

Lees ook

Albergen maakt zich op voor komst asielzoekers. ‘Van mij mogen ze komen’, zegt de een, een ander kocht een tweede hond

Met een ‘goedgevulde grabbelton’ aan filmpjes en verhalen brengen deze geschiedenisdocenten de Tweede Wereldoorlog tot leven

admin
November 18, 2024
0

De opa van Sem Stillebroer (21) was vijf jaar toen er een Engelse bommenwerper neerstortte vlak bij de boerderij waar hij woonde, in het Friese Wartena. Het was 5 september 1942 en het toestel was onderweg naar Bremen geraakt door het Duitse afweergeschut. Het scheerde over de boerderij heen en belandde in het laagveenmoeras de Alde Feanen. „Mijn pake sprong met zijn zusje een greppel in om haar te beschermen”, vertelt Stillebroer, die in zijn laatste jaar van de opleiding tot docent geschiedenis zit. Het verhaal van zijn opa kan hij goed gebruiken als hij lesgeeft over de oorlog, zegt hij. „Ik probeer het persoonlijk te maken, zodat leerlingen zich kunnen inleven.”

NRC heeft Stillebroer en twee andere geschiedenisleraren uitgenodigd op de redactie om te praten over hoe ze lesgeven over de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding. Hoe geven zij dit verhaal door aan jongeren die nu op school zitten?

De collectieve herinnering aan die tijd vervaagt doordat de gebeurtenissen steeds verder in het verleden liggen en leerlingen van nu geen ouders of grootouders hebben die de oorlog nog meemaakten. Bovendien verandert Nederland van samenstelling en groeien sommige kinderen op in een gezin waar de Tweede Wereldoorlog een minder vanzelfsprekend ijkpunt in de geschiedenis is.

De docenten aan tafel bevinden zich in verschillende fases van hun loopbaan. Stillebroer begon dit schooljaar als leerkracht in opleiding (lio) op Piter Jelles !mpulse in Leeuwarden. Hij heeft onderbouwklassen waarin vmbo-t (mavo), havo en vwo gemengd zijn. „Ik geef het vak mens & maatschappij, een combinatie van geschiedenis, aardrijkskunde, economie en maatschappijleer.” Hidde Wierda (29) zit in zijn achtste jaar als leraar, hij werkt bij de Christelijke Scholengemeenschap Buitenveldert in Amsterdam en werd in oktober uitgeroepen tot geschiedenisdocent van het jaar. Hij doet „eigenlijk alles”, mavo, havo en vwo, en is bezig met een masteropleiding tot eerstegraadsdocent, zodat hij ook de bovenbouw vwo kan lesgeven. Joke Osinga (61) heeft 36 jaar leservaring en werkt bij het Alkwin Kollege in Uithoorn. Zij geeft les in de bovenbouw van het vwo.

De school van Wierda heeft van de drie de meeste diverse leerlingenpopulatie. „Het is een heel mooie weerspiegeling van Amsterdam”, zegt hij. Of kinderen met een migratieachtergrond minder basiskennis over de oorlog meebrengen van huis, durft hij niet te zeggen. „Hun interesse in het onderwerp is in elk geval even groot.” Stillebroer brengt in herinnering dat de oorlog ook in Marokko in het collectieve geheugen gegrift staat. Het land, dat in die tijd door de Fransen gekoloniseerd was, werd vanaf 1940 bestuurd door het Vichy-regime, dat met de nazi’s collaboreerde. In 1943 werd het land bevrijd en daarna vochten Marokkaanse militairen mee aan geallieerde zijde. Stillebroer: „Als jouw ouders of grootouders daar vandaan komen, hebben die de Tweede Wereldoorlog net zo goed meegemaakt.”

Lees ook

‘Het is onze plicht om de oorlog te blijven herdenken’, zeggen de Bloemenkinderen van Oosterbeek

Westerborkfilm

Wat Osinga opvalt is dat het gesprek al snel gaat over ‘de’ oorlog. Voor eerdere generaties was dan meteen duidelijk over wélke oorlog het ging, zegt ze, maar voor leerlingen van nu „staat die oorlog in een rijtje van andere oorlogen”. Ze heeft niet de indruk dat leerlingen minder geïnteresseerd zijn in de Tweede Wereldoorlog. „De fascinatie is er wel. Alleen, je moet harder werken om de boodschap over te krijgen.”

De hulpmiddelen die ze in de les gebruikt, zijn door de tijd heen veranderd. „Helemaal in het begin had je een boek en een videoband en de Anne Frank Krant, dat was dan het extraatje. En er waren leerlingen die voorwerpen van huis meenamen, zoals distributiebonnen. Daar waren verhalen bij: mijn opa dit, mijn opa dat”, zegt Osinga. Dat is nu niet meer zo. Je kunt wel een gastspreker aanvragen via Kamp Westerbork. „Maar dat wordt ook al lastiger.” Er zijn steeds minder ooggetuigen. En de hele tijd luisteren naar de leerkracht, „dat trekken ze niet. Dus: filmpje hier, filmpje daar.”

Ze heeft een „goedgevulde grabbelton” met materiaal, zoals De Westerborkfilm uit 1944, die toont hoe het eraan toeging in het kamp. De film is ingekleurd en het tempo is aangepast, waardoor de beelden er hedendaags uitzien. „Dat geeft een beetje een schrikeffect: o jee, hier hebben we het dus over: echte mensen die in een trein stappen, in plaats van abstracte zwart-witfiguren uit een ver verleden.”

Je leidt een kind niet op tot historicus, geschiedenisles heeft een functie

Hidde Wierda
geschiedenisdocent

Wierda maakt, als de les gaat over de laatste dagen van de oorlog, gebruik van de Bevrijdingsjournaals van de NOS, waarbij het nieuws uit die tijd van dag tot dag wordt gepresenteerd. Er is een aflevering over Dolle Dinsdag, 5 september 1944. De Nederlanders dachten toen dat de bevrijding ophanden was. Ze stonden al klaar om de geallieerden binnen te halen, terwijl het nog maanden zou duren. In de klas haalt Wierda dan zijn opa aan. „Hij woonde in Haarlem, daar heb je de Amsterdamse Poort. De Haarlemmers zeiden hoopvol tegen elkaar: de geallieerden staan al voor de poort. De Duitsers kregen vlekken in hun nek van de paniek. Maar het was nog niet zover, eerst kwam de hongerwinter.”

Hij neemt leerlingen ook mee naar het Namenmonument in de Weesperstraat in Amsterdam, waarop de namen staan van ruim 102.000 slachtoffers van de Holocaust die nooit een graf kregen. „Dat vinden de leerlingen heel indrukwekkend.” En zijn school gaat elk jaar met 4 mavo naar de Duitse stad Aken. „Daar geef ik mijn leerlingen opdracht om als een soort oorlogsfotograaf door de stad te gaan en foto’s te maken van overblijfselen van de oorlog. Daarmee moeten ze een reconstructie maken van de Slag om Aken (oktober 1944). Dat mogen ze doen vanuit het perspectief van de geallieerden of van de nazi’s.” In de bovenbouw bezoeken de leerlingen de concentratiekampen Sachsenhausen en Auschwitz.

Excursies zijn helaas niet altijd mogelijk, zegt Osinga. „Als jij een bus regelt en klassen gaan weg, vallen andere lessen uit. Dat geeft veel gedoe.” Er zijn ook andere manieren om de oorlog dichterbij te halen. Ze neemt bijvoorbeeld het namenboek mee naar de klas, waarin de 102.000 namen ook staan. „Dat laat ik door de klas gaan.” Ze laat de leerlingen ook primaire bronnen bestuderen. „Er zijn veel dagboekfragmenten.” Daar laat ze de leerlingen dan over nadenken. „Met een kritische blik, zodat ze leren de betrouwbaarheid van bronnen te onderzoeken.”

Stillebroer zit geboeid te luisteren. Hij laat zich graag door de andere twee inspireren. „Ik wil dit schooljaar met mijn leerlingen naar het Fries Verzetsmuseum gaan, dat is maar tien minuten van school. Ik zou ook heel graag een gastspreker in de klas willen. Maar ik hoor van Joke en Hidde nu ook andere goede ideeën. We hebben hier de Blokhuispoort, een voormalige gevangenis, waar 51 mensen zijn bevrijd door het Friese verzet. Nu zit er een bibliotheek en restaurantjes, leerlingen fietsen er dagelijks langs. Ik wil ze meegeven wat daar is gebeurd.”

Lees ook

Kamp Erika: wat Nederlands onbekendste concentratiekamp ons leert over goed versus fout

Holocausteducatie

Joke Osinga.

Hidde Wierda.

Sem Stillebroer.

Foto’s: Frank Ruiter

Het kabinet maakte in juni een Nationaal Plan Versterking Holocausteducatie bekend. Daarin staat: „Als de Holocaust als afschuwelijke manifestatie van antisemitisme uit het collectieve geheugen verdwijnt, groeit de ruimte voor antisemitisme en andere vormen van uitsluiting in het heden. Bovendien krijgen degenen die de Holocaust willen afdoen als mythe of overdrijving makkelijker een voet tussen de deur.”

Om leerlingen uit te leggen hoe de Holocaust kon plaatsvinden, neemt Stillebroer met hen de theorie van hoogleraar Gregory Stanton door, die stelt dat genocide een voorspelbaar proces is dat bestaat uit tien stappen. „Het is niet zo dat de Joden van de ene op de andere dag werden uitgemoord, het was een glijdende schaal. Mensen werden eerst geclassificeerd als Joden, vervolgens werden ze gestereotypeerd, dan gedemoniseerd, en ga zo maar door.” Daarmee wil hij leerlingen bijbrengen dat de manier waarop mensen zich gedragen tegen andere bevolkingsgroepen grote gevolgen kan hebben. „De schaal waarop de moord op de Joden in de Tweede Wereldoorlog plaatsvond, is uniek in de geschiedenis, maar genocide is op zichzelf geen uniek fenomeen. Die stappen richting genocide kun je ook herkennen in andere volkerenmoorden, zoals in Kosovo en Rwanda.”

Ik probeer het persoonlijk te maken, zodat leerlingen zich kunnen inleven

Sem Stillebroer
geschiedenisdocent

Hij werd tijdens zijn opleiding gewaarschuwd dat lesgeven over de Holocaust in deze tijd kan leiden tot lastige discussies. Er kunnen leerlingen zijn die Joden niet zien als slachtoffers maar als daders, vanwege het geweld van Israël tegen de Palestijnen. In een visie op holocausteducatie moest hij voor school beschrijven hoe hij daarmee zou omgaan. „Mocht je in zo’n soort situatie terechtkomen tijdens de les, dan denk ik dat het van groot belang is om aan de desbetreffende leerlingen duidelijk te maken dat je deze twee situaties [de Holocaust en het geweld van Israël tegen de Palestijnen in de Gaza] van elkaar moet scheiden en apart moet beoordelen”, schreef hij in zijn essay. Dat was in juni vorig jaar, sindsdien is het onderwerp alleen maar pregnanter geworden. Toch heeft zo’n discussie zich tot nu toe nog niet voorgedaan in zijn klas.

Ook de twee anderen hebben het nog niet meegemaakt. Wierda is het met zijn collega eens. „Je moet het los van elkaar zien. En leerlingen kunnen dat ook, is mijn ervaring.” Hij probeert in de klas een klimaat te scheppen waarin respectvol met gevoelige onderwerpen wordt omgesprongen. Eerst benoemt hij dat het een „moeilijk onderwerp” is, „maar moeilijke onderwerpen moet je ook bespreken, zoals je een ruzie ook wel eens met elkaar moet bespreken”. Als je op die manier voorwaarden creëert voor een respectvol gesprek, weten leerlingen heel goed hoe ze dat moeten voeren, zegt hij.

Lees ook

‘Vindt u Palestijnse kindjes ook lief?’, vraagt de scholier aan de Joodse oorlogsoverlevende

Rechtsstaat

Volgens de stichting SLO, het nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling, is bij het onderwijs over de Tweede Wereldoorlog niet alleen de overdracht van kennis belangrijk, maar ook van waarden, zoals het belang van de rechtsstaat die tijdens de oorlog buiten werking werd gesteld. Daarnaast kan het verhaal van de oorlog kinderen leren zich te verplaatsen in verschillende perspectieven.

De fascinatie is er wel. Alleen, je moet harder werken om de boodschap over te krijgen

Joke Osinga
geschiedenisdocent

„Kennis is het beginpunt”, zegt Osinga instemmend. Als zij haar leerlingen vertelt dat er in de oorlog geen vrije verkiezingen waren, probeert ze over te brengen wat het ontbreken daarvan betekent. „Ik werk op een stembureau. Afgelopen keer was er een mevrouw van 92 die helemaal trillend van de inspanning van haar scootmobiel af kwam, om maar dat ene vakje te kunnen inkleuren. Dan vraag ik in de klas: waarom denken jullie dat het voor die mevrouw zo ontzettend belangrijk is om te stemmen?”

Dat is de essentie van het vak, zegt Wierda. „Je leidt een kind niet op tot historicus, geschiedenisles heeft een functie. Je wilt dat een leerling in staat is om met genoeg historische voorkennis een kritische burger te zijn, die met analytisch vermogen echt van nep kan onderscheiden en een gefundeerde mening kan vormen in een open, vrije democratie.”

Lees ook

Strompelen over bakstenen om iets van de oorlog te ervaren

Luister naar

Vraag naar expertise

Helemaal uitkammen

Deeltijd-militair

Optelsom

Related Posts

Pleidooi om de leeftijd te verlagen van de screening op darmkanker

1 Waarom wijkt Nederland af van de Europese aanbeveling?

2 Hoeveel levens zou screening vanaf 50 jaar redden?

3 Zijn er nadelen aan het verlagen van de screeningsleeftijd?

De ene Ugchelenaar wil wafels uitdelen in het azc, een andere zegt: ‘We worden het afvoerputje van Ter Apel’

‘Perfect’

Kritisch

Appgroep

Polarisatie

Risico’s

Met een ‘goedgevulde grabbelton’ aan filmpjes en verhalen brengen deze geschiedenisdocenten de Tweede Wereldoorlog tot leven

Westerborkfilm

Holocausteducatie

Rechtsstaat

1
Waarom wijkt Nederland af van de Europese aanbeveling?

2
Hoeveel levens zou screening vanaf 50 jaar redden?

3
Zijn er nadelen aan het verlagen van de screeningsleeftijd?