Opinie | De inertie van het poetinisme sleept de oorlog voort

Het gebrek aan leiderschap in het Kremlin sinds de mars op Moskou van Jevgeni Prigozjin groeit met de dag. Nadat een artikel in het Franse dagblad Libération de Russische leiding noopte te erkennen dat Poetin op 29 juni drie uur in het Kremlin met de leider van het huurlingenleger en 35 Wagner-commandanten had onderhandeld, gaf de Russische krant Kommersantop 14 juli een inzichtelijk inkijkje in Poetins hoofd.

De journalist Andrej Kolesnikov, die Poetin voor zijn krant al jarenlang licht-ironisch op de voet volgt, sprak de president in de marge van een werkbezoek. De presidentiële versie van de bijeenkomst is opmerkelijk. Poetin probeerde vijf dagen na de opstand een wig te drijven tussen zijn creatie Prigozjin en de Wagner-commandanten. „De gewone soldaten van Wagner vochten eervol, dus dat ze zich in deze gebeurtenissen hebben laten meeslepen is betreurenswaardig”, zei Poetin. „Tijdens mijn ontmoeting heb ik enerzijds mijn mening gegeven over wat ze op het slagveld hebben gepresteerd en anderzijds wat ze in de loop van de gebeurtenissen van 24 juni hebben gedaan. Ten derde heb ik mogelijke varianten gegeven voor het verdere verloop van hun dienstverband, ook op het slagveld. Dat is alles.”

Op Kolesnikovs vraag of Wagner dan als militaire eenheid mag blijven bestaan, zei Poetin: „Wagner bestaat helemaal niet! We hebben geen wet op private militaire organisaties! Ze zijn geen juridische entiteit. Er is een groep, maar juridisch bestaat zij niet!” Daar moeten, aldus de president, regering en parlement zich maar eens over buigen. „Niet eenvoudig!”

Je creëert een schimmig huurlingenleger, laat het zich illegaal internationaal verrijken, stuurt het de Oekraïense loopgraven in met vrijgelaten criminelen, laat het oorlogsmisdaden plegen, en als het lastig wordt blijkt het niet te bestaan: het Poetin-regime in één zin samengevat.

Vintage Poetin

Prigozjin toonde berouw door de president te onthullen dat hij een tikje „hysterisch was geworden” (‘psychanoel’). Poetin stelde de Wagner-commandanten vervolgens voor verder te dienen onder een andere leider. „Voor hen zou er niets veranderen”, zei Poetin en velen hadden instemmend geknikt. Maar Prigozjin zei: „Nee, daar zijn de mannen het niet mee eens.”

Poetin onderhandelt dus drie uur met de man die hij een landverrader heeft genoemd en laat de muiters ongehinderd het Kremlin weer uitwandelen. Prigozjin, tegen wie aanvankelijk een strafzaak was geopend, kan gewoon in Rusland rondreizen en maakt de balans op van de financiële schade van zijn roekeloze daad.

De onvrede in het leger wordt niet alleen uitgedragen door slecht bewapende soldaten

In onze ogen lijkt dit op falend leiderschap maar het is vintage Poetin. Hij weet dat er steun is voor de standpunten van Prigozjin in het leger. De militaire top reageert defensief. Volgens de Wall Street Journal zijn minstens dertien hoge militairen verhoord over betrokkenheid bij de muiterij. De bekendste is kortstondig legerleider Sergej Soerovikin, die Prigozjin tot zijn vrienden rekende. Na de Russische terugtrekking uit Cherson werd de generaal door Poetin gedegradeerd. Maar Soerovikin is tegelijkertijd de man die de effectieve verdedigingswal en de ontelbare mijnenvelden heeft aangelegd waar het Oekraïense offensief nog niet doorheen heeft kunnen breken. Hij heeft dus meer voor Rusland gepresteerd dan minister van Defensie Sjojgoe en stafchef Gerasimov, die nederlaag na nederlaag hebben moeten incasseren.

Dat de onvrede in het militaire middenkader over het besluiteloze duo dat in het openbaar nog nooit iets steekhoudends over de oorlog heeft gezegd breed gedragen wordt, blijkt bijna dagelijks. Op 13 juli ontsloeg opperbevelhebber Gerasimov bijvoorbeeld generaal Ivan Popov, bevelhebber van het 58ste legerkorps, gelegerd in het bezette Zaporizja. In een audiobericht op Twitter aan zijn soldaten zei hij dat hij was weggestuurd wegens zijn harde kritiek op de legerleiding over gebrek aan munitie, luchtdefensie en rotatie van uitgeputte soldaten. Popov noemde het een „keuze tussen blijven zwijgen en zeggen wat ze willen horen of de dingen bij hun naam noemen. Uit naam van alle gesneuvelde wapenbroeders had ik niet het recht te liegen”. Binnen een dag werd hij op non-actief gesteld.

Lees ook: Poetin schiep met Prigozjin zijn eigen monster van Frankenstein

„Zoals vele commandanten van regimenten en divisies vandaag hebben gezegd wordt ons leger niet via het front gebroken, maar heeft onze opperbevelhebber ons in de rug aangevallen en zo het leger in de meest moeilijke periode lafhartig onthoofd”, aldus Popov. Zijn vrouw heeft hem niet meer gezien sinds hij op het matje is geroepen, maar ze was blij met de massale steun die haar man uit legerkringen had gekregen.

Ook generaal-majoor Vladimir Seliverstov van de 106de divisie van de luchtlandingstroepen, actief bij Bachmoet, werd wegens kritische uitlatingen van zijn functie ontheven. Op sociale media circuleren meer namen van weggewerkte legerleiders. De onvrede in het Russische leger wordt al lang niet meer alleen uitgedragen door haveloze, slecht bewapende en in de steek gelaten soldaten.

Geen van de ontslagen of gekapittelde hogere militairen plaatst overigens vraagtekens bij de oorlog zelf. De klachten betreffen alleen het abominabele leiderschap. Opperbevelhebber Poetin wordt door de militairen nog niet persoonlijk aangevallen. Igor Girkin, in Den Haag bij verstek veroordeeld voor het neerhalen van de MH17 en de enige militair die Poetin openlijk een ramp voor Rusland durfde te noemen, is net opgepakt wegens extremisme.

Dociele defensiekring

Generaal Soerovikin verzette zich direct na de mars op Moskou in een videoboodschap tegen Prigozjins muiterij. Maar hij zag er aangeslagen uit en droeg geen uniform met onderscheidingen. Sindsdien is hij uit beeld verdwenen. Toch is de kritiek in legerkringen niet verstomd en het gerechtelijk onderzoek tegen Prigozjin wegens landverraad is gestaakt.

Betekent dit dat een echte militaire coup aanstaande is? Rusland heeft geen traditie van militaire staatsgrepen, maar dat serieus verzet nu juist komt uit de doorgaans dociele defensiekring is voor Poetin onrustbarend nieuws. Helaas is de inertie van het poetinisme na 23 jaar zo ingedaald dat zelfs met stuurloosheid de oorlog nog lang gaande kan worden gehouden. Vorige week garandeerde Poetin de bevolking nog dat de Oekraïners zich zullen blijven stuklopen op Soerovikins verdedigingslinie. Het maakt de woede van Zelensky over de vage toezeggingen tijdens de NAVO-top, over de trage westerse wapenleveranties en de absurde eis van dankbaarheid voor de westerse steun heel begrijpelijk. Het is helaas aan de Oekraïners om Poetins grootspraak te logenstraffen.

Aanvulling (21/7): dit artikel is geactualiseerd na het nieuws dat Igor Girkin is opgepakt.