N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103036875-fccc7f.jpg)
Ze staan aan de basis van onze economie, maar je ziet ze niet. En ze worden snel belangrijker dan olie en gas, aldus EU-president Ursula von der Leyen. We hebben het hier over ‘kritieke’ ofwel essentiële of strategische grondstoffen als lithium, neodymium, silicium, grafiet en gallium. Ze zijn essentieel omdat ze onze digitale maatschappij en duurzame ambities op de korte en lange termijn mogelijk maken. Zo zitten ze in de gehele communicatie-infrastructuur, in medische apparatuur en defensiematerieel, en in elektrische motoren, batterijen en windturbines. Essentiële grondstoffen zijn dus een noodzakelijke voorwaarde voor communicatie, gezondheid, fysieke veiligheid en energietransitie.
De huidige grondstoffenmarkt is echter nog niet toegerust op de vraagexplosie die aanstaande is. Berekeningen laten zien dat de vraag naar sommige essentiële grondstoffen in 2050 de huidige vele malen zal overtreffen: zo is voorspeld dat de vraag naar kobalt en lithium in 2050 respectievelijk vijftien en zestig keer groter is dan nu. Het wordt betwijfeld of het delven en de raffinage van essentiële grondstoffen snel genoeg kan opschalen om aan die stijgende vraag te voldoen – niet alleen schaarste maar fysieke tekorten liggen op de loer.
In dit kader kondigde de Europese Commissie in maart de Critical Raw Materials Actaan. Hopelijk zal deze Europese wet er over tien of vijftien jaar aan bijdragen dat tekorten aan ‘kritieke’ grondstoffen voorkomen kunnen worden. Maar er bestaan grote twijfels over de beschikbaarheid van essentiële grondstoffen in dit decennium.
Gelukkig horen we nu regelmatig over nieuwe voorraden van deze grondstoffen die worden gedolven in Europa of Canada.
Afhankelijk van China
Dat is goed nieuws, want de EU is voor de levering van essentiële grondstoffen bijna volledig afhankelijk van China. Dat is geen toeval. Meer dan dertig jaar geleden zei toenmalig leider Deng Xiaoping al: „Het Midden-Oosten heeft olie, wij hebben zeldzame aardmetalen.” Sindsdien heeft China geïnvesteerd in het delven van ertsen voor essentiële grondstoffen, zowel in eigen land als in tal van andere landen. Daarnaast heeft het zich ontwikkeld tot specialist en zo’n beetje als mondiale monopolist in raffinage van deze grondstoffen.
Wanneer China aangeeft een exportverbod te overwegen, dan moeten alle alarmbellen afgaan. In 2010 werd zo’n exportban overigens al eens door China tegen Japan ingesteld naar aanleiding van een territoriaal geschil. Het gevolg was dat de Japanse auto-industrie en hightech sector moesten stoppen met produceren.
Het is onmiskenbaar dat de geopolitieke spanningen oplopen. Zo zetten geopolitieke spelers grondstoffen en andere technologie in als politiek pressiemiddel.
De alarmbellen lijken niet gehoord te worden, zeker niet in de Haagse politiek en beleidstorens
Zie bijvoorbeeld de recente aankondiging van het kabinet dat ASML uit veiligheidsoverwegingen de meest moderne chipmachines niet langer naar China mag exporteren. Een reactie bleef niet lang uit. China overweegt om de export van bepaalde kritieke grondstoffen te verbieden. En begin deze maand werd bekend dat China exportbeperkingen oplegt voor de grondstoffen gallium en germanium, essentiële metalen voor de halfgeleider-, telecommunicatie- en elektrische voertuigindustrie. Hoe deze strijd afloopt is ongewis, maar duidelijk is dat er grote risico’s bestaan voor de leveringszekerheid, zoals ook nog half juli door de International Energy Agency werd gewaarschuwd. Maar de alarmbellen lijken niet gehoord te worden, zeker niet in de Haagse politiek en beleidstorens. Dat de regering nu demissionair is, verergert de situatie alleen maar.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/03/web-0903binasml.jpg)
De Tweede Kamer debatteerde eind juni over de Nationale Grondstoffenstrategie van december 2022. De strategie en het debat vormen uitstekende momenten om na te denken over fysieke tekorten aan kritieke grondstoffen. Maar dat gebeurt niet. Wel wordt gesproken over geopolitieke kwetsbaarheid en schaarste, maar dan vooral over de gevolgen van hoge prijzen voor de energietransitie. Hoog op de agenda staat ook de vraag hoe tekorten vermeden kunnen worden, bijvoorbeeld door besparing, circulariteit, substitutie en diversificatie van toeleveringsketens.
Verdienvermogen
Maar dat is toch van een andere orde dan doordenken hoe om te gaan met een Chinese exportban op strategische grondstoffen. Wat betekent dit voor het verdienvermogen van Nederland? Zijn er sectoren die voorrang moeten krijgen om de laatste essentiële grondstoffen te gebruiken? Wie gaat daarover beslissen, en op grond waarvan? Hoe om te gaan met de doelen rondom de energietransitie en de digitale ambities? En wat te doen als ASML gedwongen de productie van chipmachines moet stoppen? Dat zijn de vragen die mogelijk al op korte termijn op ons af komen. Een politiek antwoord hierop hebben we nog niet gezien.
Hoe bereidt Nederland zich voor op een eventueel gebrek aan essentiële grondstoffen? Dat kan bijvoorbeeld door het aanleggen van een strategische voorraad van zeldzame metalen. Dit lijkt misschien vergezocht, maar in de praktijk wordt het voor bepaalde grondstoffen al gedaan. Neem onze eigen gasopslag. Weinig mensen zullen betogen dat dit een slecht idee is, zeker met de gascrisis nog vers in het geheugen. Ook de VS heeft een strategische voorraad van grondstoffen voor de defensie-industrie. Een logische stap is daarom om strategische voorraden aan te leggen voor bepaalde essentiële grondstoffen, om zo extreme tekorten te voorkomen en daarnaast de regie te houden over deze grondstoffen als de toevoer daadwerkelijk staakt.
