N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
IJsaangroei Het Delftse Arctic Reflections werkt aan een plan om enorme hoeveelheden zeewater op de Noordpool te spuiten om het smelten te vertragen. Zou dat kunnen werken, en wat vinden experts van het idee?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103012475-21a9fa.jpg)
Er doemt een groot probleem op, zegt ondernemer Fonger Ypma. „Volgens sommige klimaatmodellen kan de Noordpool al in de jaren dertig of veertig voor het eerst helemaal ijsvrij zijn in de zomer.” Als het zee-ijs eenmaal is gesmolten, is de Noordpool niet langer wit, waardoor nu veel zonnewarmte wordt weerkaatst, zoals een wit T-shirt dat doet in de zomerzon. Donker zeewater absorbeert warmte juist. Door het smelten van het poolijs kan de klimaatopwarming dus in een zichzelf versterkende spiraal terechtkomen. „Niks doen is geen optie”, zegt Ypma.
Dus richtte hij Arctic Reflections op, een start-up die werkt aan een plan om het Noordpoolijs op te spuiten om het smelten van de poolkappen te keren. Ja, echt. Met grote installaties wil Ypma zeewater op strategische plekken van het Noordpoolijs spuiten om de ijsaangroei te stimuleren en het smelten een halt toe te roepen.
In het kader van ‘groot denken, klein beginnen’ wil Arctic Reflections aanstaande winter een veldtest doen bij Spitsbergen waarbij het een klein stukje ijs wil opspuiten. Het bedrijfje is nu bezig om de 1 miljoen euro op te halen die daarvoor nodig is, nu heeft het nog geen grote investeringen binnen. Ypma werkt samen met één compagnon en twee onderzoekers van de TU Delft. „Na het binnenhalen van de eerste investering moeten we haast maken.” Want de ambitie is groter. Het idee is om gedurende enkele decennia op grote schaal ijs op te blijven spuiten, om ervoor te zorgen dat het Noordpoolijs in stand blijft. Intussen moet klimaatbeleid verdere temperatuurstijging in toom houden, en er uiteindelijk voor zorgen dat het niet meer nodig is, vindt hij.
‘Een echte bèta’
Fonger Ypma (44) draagt een rechthoek-ige bril met grote glazen, onder een golvende coupe van opvallend dik, lichtgrijzend haar. „Een echte bèta”, omschrijft hij zichzelf. Hij promoveerde in de wis- en natuurkunde aan Oxford University, daarna werkte hij onder meer als strategieconsultant en hoofd van een afdeling van Eneco die zich bezighoudt met de energietransitie.
Het smelten van het Noordpoolijs heeft onomkeerbare gevolgen voor de planeet. Waarom zouden we dat ijs niet kunnen helpen aangroeien?
Fonger Ypma oprichter Arctic Reflections
In coronatijd besloot hij dat hij meer wilde doen om het klimaatprobleem te helpen oplossen. „Ik verdiepte me in hoe snel het Noordpoolijs aan het smelten is, en wat voor onomkeerbare gevolgen dat zou hebben voor de planeet. Toen dacht ik eigenlijk heel simpel: waarom zouden we dat ijs niet kunnen helpen aangroeien?” Zelfs in de gunstigste scenario’s is er iets van ingrijpen noodzakelijk om poolijs in stand te houden: het smelten gaat hoe dan ook nog decennia door, vanwege het trage effect van maatregelen op de temperatuur.
Hoe wil Ypma dat smelten precies keren? Door in de poolwinter zeewater op het ijs te spuiten, zodat er een veel dikkere ijslaag komt, en de ijskappen in de zomer langer blijven liggen.
Het klinkt grotesk en simpel tegelijk, en het is niet het idee van Arctic Reflections zelf: Ypma heeft het gebaseerd op een plan van wetenschappers uit 2016 dat destijds al snel terzijde is geschoven vanwege twijfels over de haalbaarheid.
Volgens hem is het minder onrealistisch dan het klinkt, omdat je grote hoeveelheden kunstmatig opgespoten zee-ijs mee kan laten voeren op al bestaande zeestromingen in de Arctische Oceaan, zodat het aangemaakte ijs zich snel over een groot gebied kan verspreiden – als een soort lopende band van ijs. Volgens zijn berekeningen moet er elk jaar een gebied van 100.000 vierkante kilometer worden opgespoten: dat is 2,5 keer Nederland.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/data89544142-1b6eaa.jpg)
Witte oppervlaktes
Is het realistisch? „In principe zou het moeten kunnen werken,” zegt Herman Russchenberg, hoogleraar Atmospheric Remote Sensing aan de TU Delft. Hij doet onder meer onderzoek naar het kunstmatig witter maken van wolken boven oceanen door er zeewaterdruppeltjes in te vernevelen, om zo meer zonlicht te reflecteren. En uit zijn studies blijkt inderdaad: wittere oppervlaktes kunnen een groot klimaateffect hebben. „Om dit op de Noordpool te doen, zijn er alleen wel grote technische uitdagingen”, zegt hij: onder meer om het nieuwe ijs op een grote, uitgestrekte oppervlakte te laten ontstaan. „Je wil niet allerlei verspreide ijsschotsen creëren.”
Ook ziet Russchenberg, zelf niet betrokken bij de start-up, uitdagingen wat betreft de energietoevoer voor de installaties die Ypma wil bouwen. Daarvoor is het nodig om op grote schaal drijvende windmolens op zee neer te leggen, in een gebied met zeer extreme weersomstandigheden. „Maar dat zijn technische uitdagingen die niet per se onoplosbaar zijn.” Wel vindt Russchenberg dat er tijdens het experimenteren goed onderzoek moet worden gedaan naar bij-effecten zoals veranderingen in zeestromen, of de gevolgen voor ecosystemen in de Poolzee.
Volgens Ypma’s berekeningen moet er elk jaar een gebied van 100.000 vierkante kilometer worden opgespoten: dat is 2,5 keer Nederland
Ook Michiel van den Broeke, hoogleraar poolmeteorologie aan Utrecht University, kijkt even nieuwsgierig als sceptisch naar Arctic Relections. „We weten dat het kunstmatig in stand houden van ijs kán werken. Dat gebeurt bijvoorbeeld met succes bij enkele gletsjers in de Alpen door grote reflecterende doeken over de resterende gletsjers te spannen. „Maar we hebben het hier over de Noordpool, en dat is een totaal andere schaal.”
Om dit werkend te krijgen moeten er nieuwe technische oplossingen worden bedacht om de omvang te bereiken die nodig is. „Maar het is sowieso toe te juichen dat dit soort start-ups het proberen,” zegt Van den Broeke. „Misschien ontdekken ze iets dat bruikbaar is.”
Noordpool behouden
Hoe luistert Ypma naar deze bedenkingen? Neem die schaal. De gigantische oppervlakte van het ijs dat aangemaakt moet worden, betekent volgens de berekeningen van Arctic Reflections zelf dat er waarschijnlijk ongeveer duizend grote installaties gebouwd moeten worden, verspreid over een gebied dat dwars door meerdere landsgrenzen gaat.
De kosten voor het bouwen, onderhouden en laten draaien zijn astronomisch. Naar schatting van Ypma zelf zou het zo’n 10 miljard euro per jaar kosten om de oppervlakte van de Noordpool op te spuiten die nodig is om netto de jaarlijkse zomerijsafname te stoppen.
Naast alle technische innovatie is er om dat soort bedragen bij elkaar te krijgen een tot nu toe vrijwel nooit eerder vertoonde politieke organisatiekracht en internationale samenwerking nodig. Dat ziet Ypma zelf ook in, en hij signaleert dan ook veel nieuwe initiatieven op het gebied van het redden van het poolijs waarmee hij graag samenwerkt.
Aan Cambridge University heb je het Centre for Climate Repair waar hiernaar onderzoek gedaan wordt, in Finland is een jongerenbeweging Operaatio Arktis, in Amerika de ngo Ocean Visions, er is een start-up in Wales: Real Ice. „We hebben goed contact met ze. Het is alleen maar goed als er meer mensen bij betrokken zijn, want dan kun je van elkaar leren.” Ook kijkt Ypma naar de offshore-industrie voor samenwerkingen.
Risico’s
Maar zelfs áls dit op te schalen is, dan is er nog de vraag wat het oppompen van zeewater en het kunstmatig creëren van ijs doet met het Arctische ecosysteem. Wat als de installaties behalve zeewater ook allerlei vissen, krabben, plankton het ijs opspuiten? Ook het ambitieuze plasticopruimproject Ocean Cleanup raakte enkele jaren geleden in opspraak omdat er allerlei zeedieren in de opruimslurven belandden. De oplossing voor het ene probleem kan soms weer allerlei nieuwe problemen veroorzaken. Is dat te voorkomen?
Dat is een van de zaken die ze tijdens de veldtest willen onderzoeken, volgens Ypma. Daarnaast zegt hij dat het belangrijk is om risico’s goed tegen elkaar af te wegen. „Het is daarbij belangrijk om niet de situatie van nu als uitgangspunt te nemen, maar de situatie over twintig jaar.” Als er niets gebeurt, treedt er hoe dan ook enorme schade op aan de Arctische natuur door het verdwijnen van het ijs.
Techniek, vergunningen, samenwerkingen, extreem uitdagende weersomstandigheden. Ypma haalt zich nogal wat op de hals met al die onzekerheden, mitsen en maren. „Maar iemand moet tegengif bieden tegen de wanhoop”, zegt hij. „Ik hoop dat we over veertig of vijftig jaar kunnen zeggen: het was lastig, maar we hebben het poolijs kunnen behouden.”
