N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Metamorfose De NAVO heeft haar hele verdedigingsstrategie op de schop genomen – en de lidstaten beloven die extra kosten daarvoor te dekken.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102830875-6e5cb0.jpg)
Het oude centrum van de Litouwse hoofdstad met zijn liefdevol gerestaureerde kerken was deze week afgegrendeld. Het reguliere verkeer moest wijken voor NAVO-leiders die in limousines over de kasseien van de leeggeveegde steegjes roffelden. De Litouwers hadden het er graag voor over.
Elke stadsbus was versierd met een NAVO-wimpel, aan gevels prijkten duizenden Oekraïense vlaggen. Maandagavond wachtten honderden inwoners bij de kathedraal om een glimp van de Amerikaanse president Biden op te vangen. Van de Litouwers steunt 89 procent het lidmaatschap van de NAVO, stond trots op een bord bij de toegang tot de top. Geen demonstrant te zien.
Litouwen (2,7 miljoen inwoners) grenst in het westen aan de Russische exclave Kaliningrad, in het oosten aan Rusland-bondgenoot Wit Rusland. Hier is Russische dreiging dichtbij, NAVO-lidmaatschap een onmisbare verzekeringspolis.
De NAVO, die er deze week voor een tweedaagse top neerstreek, ondergaat een metamorfose. Nog maar drie jaar geleden was het een bondgenootschap op zoek naar een missie, door de Franse president hersendood verklaard. De Russische dreiging, ooit raison d’être, werd al lang niet meer serieus genomen, ook al hamerde een land als Litouwen erop dat de bondgenoten in het Westen het Kremlin onderschatten.
Met de Russische inval brak definitief een nieuw tijdperk aan. Op slag waren alle blikken oostwaarts gericht. Halsoverkop moest de NAVO terug naar haar kerntaak: de verdediging van Europa. Dat was niet zo simpel. Het vermogen om Europa te verdedigen was sinds de val van de Muur in 1989 vakkundig weg bezuinigd.
Zelensky kreeg heel wat
Waar staat de NAVO, na ruim vijfhonderd dagen oorlog in Europa?
De NAVO heeft enorm aan aantrekkingskracht gewonnen. Op de top ging vanzelfsprekend veel aandacht naar Oekraïne, dat een duidelijk perspectief wilde op toetreding na afloop van de oorlog. Die wens ging niet in vervulling. Een boze tweet van president Zelensky („absurd”) leidde tot spoedberaad van NAVO-diplomaten. De VS en het VK vroegen zich af of ze Zelensky met stevigere formuleringen tegemoet moesten komen. Toen andere landen daarop ook eigen eisen op tafel gooiden, werd de discussie snel gesloten. Zelensky moest wat hij wél kreeg maar omarmen als een overwinning.
En Zelensky kreeg heel wat. Kyiv werd politiek nauwer aan de NAVO gebonden. NAVO-landen zegden opnieuw wapens en munitie toe, waar onder kruisraketten. Woensdag beloofden de grote westerse industrielanden van de G7 bovendien in een gezamenlijke verklaring dat ze Oekraïne langdurig zullen steunen met wat nodig is om zich tegen Rusland te verdedigen. Denk aan wapens, munitie, informatie, training, hulp bij het opbouwen van een defensie-industrie en financiële ondersteuning.
De algemene belofte van veiligheidswaarborgen wordt onderbouwd met bilaterale afspraken waarin landen de intentie vastleggen een aantal specifieke taken op zich te nemen. Nederland kondigde meteen aan zich bij de gezamenlijke G7-verklaring aan te sluiten en belooft Kyiv de komende jaren te helpen met Patriotluchtafweer en F-16 gevechtsvliegtuigen. Het is, zei demissionair minister Hoekstra (Buitenlandse Zaken, CDA), bedoeld „om tegen Poetin te zeggen: het wordt echt een misrekening als je denkt dat de tijd aan jouw kant staat en dat je dit uiteindelijk kunt uitzitten.”
Nadat eerder Finland decennia neutraliteit opgaf en toetrad tot het bondgenootschap, kreeg deze week ook Zweden eindelijk groen licht om lid te worden. Turkije staakte na een jaar onderhandelen zijn verzet tegen Zweeds lidmaatschap. Ankara vond dat Stockholm te vriendelijk was voor Koerdische extremisten.
De doorbraak, op maandagavond, was een opsteker voor de top. Eenheid is een van de belangrijkste wapens van de NAVO en dan is het prettig als een twistappel vlak voor de jaarvergadering uit de weg wordt geruimd. De Zweedse toetreding betekent óók dat het bondgenootschap in Noord-Europa ‘strategische diepte’ krijgt, zich beter kan verdedigen.
Nieuw ontwerp voor verdediging
De NAVO heeft eigenlijk de hele verdediging opnieuw ontworpen en beschreven in een nieuwe set defensieplannen. Een van de sleuteltermen daarbij is ‘deterrence by denial’, hetgeen kortweg betekent dat er zó veel militairen aan de oostflank gestationeerd worden dat president Poetin het wel uit zijn hoofd zal laten om na Oekraïne een landje als Litouwen te grazen te nemen.
Vóór de Russische inval had het bondgenootschap vierduizend militairen gestationeerd aan de oostgrens. Inmiddels zijn dat er tienduizend. Nu worden ook plannen uitgewerkt waarmee driehonderdduizend militairen snel in een hogere staat van paraatheid gebracht kunnen worden. De militairen moeten in theorie binnen dertig dagen aan de oostelijke grens kunnen zijn.
Onderdeel van de nieuwe planning is ook dat elk NAVO-land een gebied krijgt toegewezen dat het moet helpen verdedigen. Elk land moet dan weten met welke militairen en welk materieel welke taak in dat gebied uitgevoerd moet worden. De bedoeling is dat landen oefenen in het gebied waar ze verantwoordelijk voor zijn.
De militairen langs de oostgrens van de NAVO, van Estland in het noorden tot Bulgarije in het zuiden, zijn verdeeld over acht multinationale gevechtsgroepen. Nederland draagt bij aan de door Duitsland geleide groep in Litouwen.
De gastlanden pleiten al maanden voor een permanente aanwezigheid van een groot aantal militairen en materieel. De militaire leiding van de NAVO zei vorig jaar dat het voldoende is als een klein aantal militairen aan de grens van het bondgenootschap gestationeerd is, maar dat er snel extra militairen ingevlogen moeten kunnen worden die de omgeving kennen. Ook moet een deel van hun materieel al ter plaatse zijn. Op de vorige NAVO-top in Madrid moesten de oostelijke bondgenoten daar genoegen mee nemen.
Maar ze staakten hun lobby niet. Toen diplomaten in Vilnius spraken over de Zelensky-tweet, probeerden sommige landen ook weer de discussie over de permanente aanwezigheid te openen.
Duitsland zorgde onlangs overigens voor een verrassing met de aankondiging bereid te zijn om in Litouwen permanent een brigade (vierduizend militairen) te stationeren. Kleine handicap: Litouwen moet dan wel eerst een garnizoensplaats bouwen. Vilnius denkt in 2026 zo ver te zijn.
Geld voor de nieuwe plannen
Om de nieuwe verdediging te betalen is veel geld nodig. Tien jaar geleden, na de Russische annexatie van de Krim, spraken de bondgenoten af binnen tien jaar te streven naar een jaarlijks defensiebudget van 2 procent van het bbp. Steeds meer landen halen die norm, of zijn bereid daar de komende jaren naar toe te groeien. Nederland bereikt het doel volgend jaar voor het eerst, onderstreepte een opgetogen premier Rutte, die met zijn karakteristieke opgewektheid door Vilnius liep alsof het in Den Haag een weekend was geweest als alle andere. De bondgenoten spraken nu af dat 2 procent vanaf 2025 het minimum wordt.
In Vilnius werden de nieuwe defensieplannen formeel goedgekeurd. Nu moeten landen mensen en materieel toezeggen om die plannen ‘te vullen’. Het einde van de top, voorspelde admiraal Rob Bauer, voorzitter van het militair comité van de NAVO eerder, is het begin van een lang traject. „We moeten aan het werk – om meer militairen op een hogere staat van paraatheid te krijgen, we moeten met onze plannen oefenen, we moeten de middelen kopen die we nodig hebben en daar is tijd voor nodig.”
