N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Verkiezingen Ondanks allerlei machinaties is een anticorruptiekandidaat zondag verrassend doorgedrongen tot de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in Guatemala. Welke tegenwerking staat hem nu te wachten?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102235634-0e5f5e.jpg)
De eerste ronde van de presidentsverkiezingen in Guatemala heeft zondag een grote verrassing opgeleverd – én enige hoop voor de in de afgelopen jaren snel afgebroken democratische rechtsstaat in het Midden-Amerikaanse land. De voormalige presidentsvrouw Sandra Torres zal het in de tweede ronde, op 20 augustus, opnemen tegen anti-corruptiekandidaat Bernardo Arévalo van Semilla. Deze sociaal-democratische partij (letterlijk ‘Zaadje’) is een doorstart van de protestbeweging uit 2015, toen Guatemala wekenlang betoogde tegen de wijdverspreide corruptie in de politiek en rechtspraak.
De doorbraak van Arévalo deed Guatemalteken in de nacht van zondag op maandag perplex staan. De stembusgang werd vooraf door velen gezien als een democratische farçe, omdat de gecorrumpeerde kiesraad drie kansrijk geachte oppositiekandidaten op dubieuze wijze uitsloot van deelname. Alleen kandidaten die de macht van een corrupte kliek van zakenlieden, inlichtingendiensten, militairen en rechtse politici niet bedreigden, mochten meedoen.
Arévalo werd niet uitgesloten, maar leek met een gemiddeld achtste plaats in de peilingen dan ook geen serieus gevaar te vormen voor het zogenoemde ‘pact der corrupten’. Bij het binnendruppelen van de eerste uitslagen bleek hij door 12 procent van de kiezers te zijn omarmd als geloofwaardige optie tegen de status quo – in het drukke deelnemersveld van 22 kandidaten genoeg om tot de tweede ronde door te dringen.
Kwart stemmen blanco of nietig
De onvrede van veel kiezers over het gebrekkige democratische gehalte van de presidentsrace bleek onder meer uit het feit dat een kwart van de kiezers een ongeldige of blanco stem uitbracht. Met 17,4 procent kreeg de optie ‘nulo’ (ongeldig) zelfs meer steun dan koploper Torres (15,5 procent). Nog eens 7 procent stemde blanco. De opkomst van circa 60 procent was relatief gemiddeld voor een eerste ronde.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101590477-17cc6e.jpg)
Nog een teken van Guatemala’s democratische weerbaarheid: Zury Ríos – als dochter van een voor genocide veroordeelde dictator, wijlen generaal Efraín Ríos Montt, de meest omstreden kandidaat – bleef steken op 6 procent van de stemmen.
De komende acht weken moet blijken of en hoe de hogere machten in Guatemala de 64-jarige Arévalo zullen tegenwerken. Hem nu nog laten uitsluiten van deelname zal lastig worden, maar er zijn genoeg andere beproefde technieken, zoals schertsaanklachten indienen bij omgekochte rechters, klagen over ongeregeldheden in de eerste ronde, of haat- en smaadcampagnes lanceren op sociale media. De afgelopen jaren zijn tientallen aanklagers, advocaten, journalisten, magistraten en andere verdedigers van de democratische rechtsstaat op deze wijze het land uitgepest.
In zijn toespraak beloofde Arévalo zondagnacht om al deze ballingen terug te laten keren naar Guatemala. „We zullen een regering vormen die de scheiding der machten volledig erkent”, zei hij. Zijn rivaal en ex-primera dama Sandra Torres (67), die in 2010 scheidde van de toenmalige centrum-linkse president Álvaro Colom (2008-2012), noemde zich al vroeg op de avond ‘verheugd’ met haar eerste plaats. „We gaan winnen, tegen wie dan ook.”
Zoon van liberale president
Arévalo’s partij Semilla belooft de zogenoemde ‘Guatemalteekse Lente’ van 2015 te voltooien. Nadat de door de Verenigde Naties opgezette ‘Internationale Commissie tegen Straffeloosheid en Corruptie in Guatemala’ (CICIG) een groot douaneschandaal rond toenmalig president Otto Pérez Molina en diens entourage had blootgelegd, gingen duizenden burgers dat jaar de straat op. Pérez Molina moest uiteindelijk aftreden en belandde in de cel, maar CICIG werd door zijn opvolgers snel het land uitgejaagd, waarna de rechtsstaat in een glijvlucht belandde.
Semilla werd bij de vorige presidentsrace, in 2019, aangevoerd door oud-CICIG-aanklager Thelma Aldana, maar zij werd nog voor de eerste ronde uitgesloten van deelname. Arévalo is de zoon van ex-president Juan José Arévalo, die in 1945 met 85 procent van de stemmen werd gekozen kort na een revolutie tegen de toenmalige militaire dictatuur. In zes jaar presidentschap zou de zelfverklaarde ‘spiritueel socialist’ belangrijke liberale hervormingen doorvoeren en het opnemen tegen de oppermachtige Amerikaanse agroreus United Fruit Company.
