N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Landbouwakkoord Deze week wordt een nieuwe poging gedaan het landbouwakkoord te sluiten. Tot dusver verloopt het overleg moeizaam, ook door de rol van minister Piet Adema „Hij kan niet met dezelfde boodschap aankomen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101749778-0a8232.jpg)
Het is al even na twaalven, in de nacht van woensdag 17 mei, als landbouwminister Piet Adema het woord neemt. De onderhandelaars van het landbouwakkoord zitten dan al uren te vergaderen in de Jacobzaal van de Haagse Villa Ockenburg. Ze zijn moe en willen naar huis. Drie boerenorganisaties willen van de minister weten of hij voor een belangrijk punt van het bijna afgeronde conceptakkoord het budget rond heeft. Adema kijkt het gezelschap aan en zegt dat hij moet bekennen dat hij „geen langjarige financiering” kan bieden voor het compenseren van boeren die hun landbouwactiviteit verplicht moeten omzetten in natuurbeheer. Het kabinet, legt hij uit, vindt dat financiële vergoeding voor deze „ecosysteemdiensten” niet alléén door de overheid moet worden betaald.
De boeren zijn verbijsterd. Zijn al die maanden onderhandelen dan helemaal voor niets geweest? Het landbouwoverleg begon al in december. Sjaak van der Tak, voorzitter van LTO Nederland, zegt dat verder praten zo geen zin meer heeft. Kan hij de al wél gemaakte afspraken nog geloven?
Net als eerder het activistische Agractie dreigt nu ook de grootste boerenorganisatie het overleg te verlaten. Dan, weet Adema, zal er geen landbouwakkoord komen, met alle politieke gevolgen van dien. Hij overlegt met de aanwezige landbouwadviseur van Mark Rutte. Ze besluiten de premier uit z’n bed te bellen. Of hij onmiddellijk kan komen om het overleg te redden. Even later – het is kwart over één – rijdt Rutte in z’n oude Saab de lange oprijlaan van het Haagse landgoed op. De rest van de nacht gaat hij bemiddelen. Om half acht ’s ochtends komt het gezelschap met kleine oogjes naar buiten. De gesprekspartners moeten bekennen dat er nog geen overeenkomst ligt, maar dat ze hebben afgesproken wel door te praten. Daarmee is de nachtelijke interventie van Rutte geslaagd – het landbouwakkoord is nog niet geploft.
Premier Mark Rutte werd uit zijn bed gebeld. Of hij direct kan komen om het overleg over de landbouw te redden
Secondant
Deze woensdag komen de hoofdonderhandelaars opnieuw bijeen in de hoop op een doorbraak in het zo moeizame proces. Waar bij eerdere pogingen de term ‘D-day’ viel, zijn dit keer de verwachtingen getemperd. Een woordvoerder van de onafhankelijk gespreksleider van het overleg laat weten dat er voor „een definitief besluit” over het „onderhandelaarsakkoord” nog wel een week nodig is.
De teleurstellende opstelling van Piet Adema bij de mislukte ‘Nacht van Ockenburg’ staat volgens de meeste gesprekspartners niet op zichzelf. De deelnemers aan de zogenoemde ‘hoofdtafel’ hebben vaker gemerkt dat Adema bij onderhandelingen nooit echt concrete toezeggingen kon doen. „De minister werkt hard en is van goede wil”, zegt een medeonderhandelaar, „maar hij wordt voortdurend teruggefloten door het kabinet.” Een Tweede Kamerlid van de coalitie herkent dit. „Adema heeft gewoon geen mandaat om te onderhandelen.”
Ze denken te weten hoe dat komt. Bij de formatie van Rutte IV ging het al mis, zegt een deelnemer aan de hoofdtafel. Bij het constituerend beraad, waarbij de portefeuilles worden verdeeld „heeft de ChristenUnie zitten slapen.” Het gevolg: haar minister van landbouw – eerst Henk Staghouwer, nu Piet Adema werd „de minister zonder geld”. En de tweede bewindspersoon op hetzelfde departement, VVD’er Christianne Van der Wal, werd „de minister mét het geld”.
Strikt genomen is Van der Wal inderdaad de secondant op het ministerie – de minister voor Natuur en Stikstof – het voorzetsel ‘voor’ doet ertoe in de Haagse hiërarchie. Als minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is Adema de eerste in rang, maar Van der Wal heeft veel meer macht. Zij is verantwoordelijk voor de ambitieuze stikstofdoelen uit het coalitieakkoord om de natuur te herstellen. Daarbij heeft ze twee middelen waarmee ze andere bewindslieden onder druk kan zetten. Ze beschikt over zogeheten doorzettingsmacht waarmee ze bij impasses in de ministerraad haar wil kan doordrukken. En twee: ze is beheerder van het Transitiefonds met ruim 24 miljard euro, dat de verduurzaming van de agrarische sector tot 2035 financieel moet ondersteunen.
Hij werkt hard en is van goede wil, maar wordt steeds teruggefloten door het kabinet
Onderhandelaar landbouwakkoord
Door deze constructie kán Adema aan de hoofdtafel van het landbouwakkoord geen concrete toezeggingen doen – hij moet steeds terug naar het kabinet om te horen hoe ver hij kan gaan. Dat rondje loopt hij elke dinsdagochtend op het minister van Algemene Zaken van premier Rutte. Daar komt de Raad voor de fysieke leefomgeving (RFL), een subgroepje van de ministerraad waarin de dertien meest betrokken bewindslieden spreken over de inrichting van Nederland. Denk aan: Hugo de Jonge (Wonen), Mark Harbers (Infrastructuur) en Van der Wal (Stikstof).
Piet Adema geeft deze onderraad wekelijks een update over de vorderingen en hobbels van het landbouwakkoord. Zijn collega’s stellen kritische vragen en laten weten wat volgens hen nog moet gebeuren. Daags na het mislukte overleg in Villa Ockenburg besloten zijn collega’s in te grijpen. Op verzoek van premier Rutte, zo bevestigen verschillende bronnen rond het kabinet, kregen Van der Wal en staatssecretaris Marnix van Rij (Financiën, CDA) de opdracht om het probleem van ecosysteemdiensten op te lossen, een van de breekpunten van het landbouwakkoord.
Oplossing
Waar Adema de boerenorganisaties vorige maand moest laten weten dat hij „geen langjarige financiering” kon bieden voor natuurbeheer, zullen Van Rij en Van der Wal daar iets op moeten verzinnen. Daarbij is het uitgangspunt dat het kabinet best bereid is om voor een bepaalde periode geld beschikbaar te stellen. Dat moet dan worden betaald uit een speciale eco-heffing en uit bestaande fondsen, maar niet alleen uit het Transitiefonds van Van der Wal. Ook vindt het kabinet van belang dat op lange termijn marktpartijen als banken en de agro-industrie gaan meebetalen.
Voor Piet Adema is het van belang dat er een voorstel komt waar het kabinet en zijn gesprekspartners aan de hoofdtafel mee kunnen leven. „Piet kan niet met dezelfde boodschap aankomen”, zegt een coalitiebron. Na het wekelijkse overleg van het ministeriële subclubje zei minister Van der Wal dinsdagmiddag dat ze „een formule” voor de ecosysteemdiensten hebben bedacht, maar dat niet zeker is of die deze woensdag al bij het overleg op tafel zou komen. Het typeert de werkwijze van dit kabinet: degene die over het geld gaat, onderhandelt zelf niet actief mee.
