In zijn geboorteplaats Três Corações is niet iedereen fan van Pelé

Jorge Jeremias (69) loopt het kleine witte familiehuis binnen, met rode dakpannen gelegen op een heuveltje omringd door palmbomen. De inrichting doet denken aan de tijd dat zijn beroemde neef Edson Arantes do Nascimento, ofwel Pelé, hier werd geboren op 23 oktober 1940. Aan de muur foto’s van Pelé en Jorges grootouders, en andere familieleden. In de slaapkamer het wiegje van de beste Braziliaanse voetballer aller tijden en op het bed de babykleertjes die Pelé ooit droeg. Ernaast de kamer waar Jorge Jeremias zelf als kind sliep. „We zijn hier allebei als peuters opgegroeid, maar in verschillende periodes. Toen ik in dit familiehuis opgroeide, was Pelé allang vertrokken, we schelen bijna twintig jaar”, zegt Jeremias, die duidelijk gelijkenissen vertoont met zijn beroemde voetbalneef. De sfeer in Pelé’s geboortehuis – nu een museum – is bijna onveranderd volgens Jeremias, die aan de tafel is gaan zitten waar hij tijdens een bezoek van Pelé, jaren geleden, nog samen met hem zat. „Onze familie had het niet breed, maar het was een hechte familie. Iedereen hielp mee om het hoofd boven water te houden.”

Het huis staat aan de rand van het centrum van Três Corações. Dit stadje in de deelstaat Minas Gerais, met de oude kerk waar Pelé werd gedoopt, het Pelé-plein, talloze restaurantjes met de goede en beroemde lokale keuken van Minas Gerais, en een gemengde bevolking, zou waarschijnlijk in de vergetelheid zijn geraakt, als O Rei do Futebol, de koning van het voetbal, hier niet was geboren. Makkelijk bereikbaar is de afgelegen plaats zeker niet. Na een intensieve en regenachtige tocht van zes uur vanuit Rio de Janeiro langs rustige maar scherpe slingerwegen door vele heuvels met bijzondere vogels en smalle, soms modderige wegen, komt Três Corações – met een kleine 80.000 inwoners – in zicht. De roots van Pelé en zijn familie zijn bezegeld in de Heilige Familiekerk, waar zijn marmeren doopvont nog staat.

‘Vals alarm’

Priester Alex José Adão leidt deze zondagmiddag een kerkdienst waarbij er speciaal gebeden wordt voor Pelé’s gezondheid. De 82-jarige oud-voetballer vecht voor zijn leven in het Albert Einstein-ziekenhuis van São Paulo, waar hij ook de feestdagen moet doorbrengen. Hoewel het al vaker ‘vals alarm’ was en de broze Pelé er iedere keer weer bovenop komt, stond voor de Brazilianen het afgelopen WK voetbal – waarbij de Seleção in de kwartfinale verloor van Kroatië – ook in het teken van een mogelijk overlijden van een van de beste voetballers aller tijden. „We bidden hier voor hem”, zegt Adão, terwijl mensen knielen en met de ogen dicht in gebed gaan. Na afloop, als de kerkgangers vertrekken, wil hij iets kwijt dat hem toch dwarszit. „We zijn trots op Pelé, op het feit dat ons kleine stadje zo’n grootheid heeft voortgebracht. Maar jammer genoeg zijn er ook inwoners met gemengde gevoelens. Ze zijn teleurgesteld. Ze vinden dat hij te weinig heeft gedaan voor Três Corações.”

Op het lokale voetbalveld wordt op zondag fanatiek gevoetbald door een groep amateurs. Het veld is eigendom van de 85-jarige Antonio de Castro, die Pelé nog zag trainen toen die zich voorbereidde op de WK van 1958. „Het idee dat ons afgelegen stadje de beste voetballer van de planeet heeft voortgebracht, ontroert me. We mogen dat nooit vergeten”, zegt De Castro.

Edson Silva, net als de echte Pelé ook geboren in Três Corações, was een speler met veel talent. Eind jaren negentig werd hij gezien als de voetbalbelofte van het stadje en kreeg daarom de bijnaam ‘Pelé’. „Maar ik raakte geblesseerd en ben eigenlijk nooit meer hersteld”, zegt Silva. Hij traint af en toe nog mee, ze noemen hem op het veld dan Pelé. Zoals hij ook op straat door iedereen wordt aangesproken. Maar Silva is kritisch over zijn wereldberoemde naamgever. „Als je kijkt naar onze voetbalclub, die nauwelijks iets voorstelt, dan zou Pelé daar veel meer voor kunnen doen met alle rijkdom en kennis die hij heeft. Sociale projecten voor kinderen bijvoorbeeld, investeren in voetbaltalent, daar is echt behoefte aan. Maar hij doet niets en daar zijn we teleurgesteld over. Het is alsof hij zijn geboorteplaats is vergeten.”

Het is een sentiment dat leeft bij meer inwoners van Três Corações. Het zijn vooral de club Santos, waar Pelé vanaf zijn vijftiende speelde, en de gelijknamige stad, waar hij nog steeds woont, die met de eer strijken. Hoewel toeristen en fanatieke Pelé-fans de moeite nemen om de verre tocht naar Três Corações te maken, zou het stadje veel meer kunnen profiteren van Pelé, vindt ict-technicus Daniel Ferreira Santos, die op een bankje rondom het Pelé-plein zit. „Als hij onze stad vaker had genoemd in interviews, dan zouden hier veel meer toeristen komen. We hebben niet veel, we hebben alleen hem. Maar het is alsof Pelé geen band voelt met zijn geboortestad.”

Strijd voor erkenning

Dat het centrale plein, tot voor kort nog vernoemd naar een slavendrijver uit de koloniale tijd, nu Pelé’s naam draagt, is te danken aan de inzet van gemeenteambtenaar en kunstenaar Fernando Ortiz. Hij voert al meer dan twintig jaar een strijd voor meer erkenning voor Pelé door het stadje en bewoners zelf. Hij maakte zich sterk voor de renovatie van diens geboortehuis en is de drijvende kracht achter verschillende monumenten, zoals een groot standbeeld van Pelé en zijn vader Dondinho. Bij de moeizame verhouding tussen Pelé en zijn geboortestreek, speelt volgens Fernando ook racisme een rol. „Ik weet zeker dat als Pelé blond met blauwe ogen was geweest, mensen hier onherroepelijk enorm trots op hem zouden zijn, ongeacht wat hij wel of niet voor onze stad zou doen. Maar omdat hij zwart is, worden er andere dingen van hem verwacht”, meent Ortiz.

Racisme speelt onderhuids een grote rol in Brazilië, waar in 1888 als laatste land in Latijns-Amerika de slavernij werd afgeschaft en de meeste slaafgemaakten naartoe werden getransporteerd – naar schatting zo’n 5 miljoen. Hoewel de Braziliaanse bevolking gemengd is, ook in Três Corações, maakt huidskleur uit, beaamt neef Jorge Jeremias. „Mensen denken: Pelé komt uit armoede, maar heeft het als zwarte man gemaakt. Nu moet hij ons komen helpen, iets terug doen. Maar Pelé was drie toen hij hier wegging. En hij heeft altijd met liefde gesproken over deze stad. Hij heeft laten zien wat je kunt bereiken, daar zou iedereen zich aan moeten optrekken”, aldus Jeremias.

Voor Fernando Ortiz begon de fanatieke inzet voor Pelé toen hij een paar jaar in Rio de Janeiro woonde en daar iedere keer als hij vertelde dat hij uit Três Corações kwam, te horen kreeg: wow, je komt uit de geboortestad van Pelé. „Ik realiseerde me toen hoe vreemd het was dat wij in zijn geboortestad zo’n schizofrene relatie met hem hebben. Bij mij is het lichtje toen gaan branden. We moeten hem eren nu hij nog leeft, niet wachten tot hij er niet meer is.”

Volgens neef Jeremias weet Pelé hoe er met gemengde gevoelens in zijn geboortestad over hem wordt gedacht. „Dat voelt hij ook, maar hij weet ook dat er heel veel mensen hier van hem houden. Dat geeft hem kracht. Hij is toch een kind van Três Corações. Dat betekent drie harten, zoveel liefde is er hier dus ook voor hem.”