‘Migratie is niet goed of slecht – het is noodzakelijk voor vergrijzende arbeidsmarkten’

Van welk land zou Nederland iets kunnen opsteken over migratiebeleid? Xavier Devictor van de Wereldbank aarzelt niet: kijk eens bij Enschede over de grens. De Duitsers, zegt hij, denken actief na over de migranten die ze nodig hebben als arbeidskrachten in een vergrijzende samenleving. „Welke migrant heeft welke vaardigheid? Hoe trek je die mensen aan? En als ze er eenmaal zijn, hoe krijg je ze op het gewenste niveau?”

Naar Canadees voorbeeld wil Duitsland in het buitenland gericht geschoolde arbeidsmigranten werven voor sectoren waar krapte heerst. Met een ict-diploma moeten belangstellenden zonder veel rompslomp naar Duitsland kunnen verhuizen, schreef NRC bij de bekendmaking van de plannen, in december vorig jaar. Ook voor diegenen zonder diploma, maar met Duitse taalkennis moet het makkelijker worden om in Duitsland een bestaan op te bouwen.

Lees ook: Duitsland en Frankrijk zetten in op migranten om arbeidstekorten te bestrijden

„Wat er in Duitsland gebeurt, is erg in lijn met ons rapport”, zegt Devictor. De 55-jarige Fransman – al een kwart eeuw actief voor de Wereldbank, een instituut voor ontwikkelingssamenwerking onder de vlag van de Verenigde Naties – is mededirecteur van het onlangs gepubliceerde World Development Report 2023. In dit jaarlijkse rapport staat deze keer migratie centraal.

Met de wereldwijde vergrijzing in hoge- en middeninkomenslanden zal migratie de komende decennia waarschijnlijk steeds noodzakelijker worden, zegt Devictor in zijn hotel in Den Haag, waar hij op bezoek is om onder meer met Kamerleden te spreken. „Onze vraag is vooral hoe we van migratie een bron van ontwikkeling, een bron van welvaart kunnen maken.”

Zijn boodschap wijkt behoorlijk af van de dominante manier waarop er in Europa over migranten gedacht wordt: als mensen die buiten de deur gehouden moeten worden door middel van grensmuren, pushbacks en overeenkomsten met derde landen om ze vooral daar te houden. „Een nieuwe manier van denken over migratie is nodig”, zegt Devictor.

Past het bij die denkwijze om migranten op grote schaal weg te duwen?

„Laat ik een paar cijfers noemen. Zonder migratie zal de bevolking van Italië tegen het einde van de eeuw gehalveerd zijn. Zonder migratie zal de Spaanse bevolking naar verwachting met een derde afnemen. Hoe compenseer je deze krimpende beroepsbevolking?

„Arbeidsmigratie heeft ook een aantal gunstige elementen voor de landen van herkomst, meestal via overboekingen of kennisoverdracht. Denk aan de ontwikkeling van de IT-industrie in India. Die werd grotendeels gestimuleerd door Indiase ondernemers in Silicon Valley. Zij profiteerden van hun eigen migratie naar de Verenigde Staten en brachten toen hun kennis over naar India.”

Wat gebeurt er als Italië en Spanje geen migranten zouden opnemen?

„Dan kunnen ze in 2050 de pensioenen niet meer betalen. In landen als Japan en Zuid-Korea, die weinig migranten opnemen, hebben ze dat soort problemen al. Het is niet ongewoon dat Japanners van midden zeventig nog werken. En de Koreaanse regering diende een wetsvoorstel in, dat verworpen werd, om de werkweek uit te breiden tot 69 uur. Dus dat is een alternatief, als mensen bereid zijn om 69 uur per week te werken.”

„In Italië ging het debat over belastingvoordelen om meer kinderen te krijgen. Dat is prima. Behalve dat de vrouwen die over twintig jaar kinderen krijgen al geboren zijn. Dus we weten precies hoeveel het er zijn. En deze meisjes, die nu nul tot tien jaar oud zijn, moeten ieder 3,7 kinderen krijgen om een generatie kinderen op te bouwen zo groot als de generatie van hun ouders. Wie ben ik om te zeggen dat ze dat niet moeten doen? Maar hoe waarschijnlijk is het?”

„Sommigen hebben het over pensioenleeftijd, anderen over automatisering. Maar als je het goed bekijkt, besef je dat het voor veel landen niet genoeg zal zijn. Vandaar de behoefte aan migratie.”

Zonder migratie zal de bevolking van Italië tegen het einde van de eeuw gehalveerd zijn

Niet alle migranten hebben vaardigheden die westerse landen nodig hebben, toch?

„Migranten zijn relatief vaak zeer hoog of juist zeer praktisch opgeleid. Ze zijn oververtegenwoordigd onder raketwetenschappers, AI-ingenieurs en artsen, maar ook onder de mensen die voor je ouder wordende familielid zorgen. Als je even heel egocentrisch denkt, vanuit het perspectief van het bestemmingsland, is het noodzakelijk om na te denken hoe je hen aan je bindt. De vraag moet luiden: lopen we hen niet mis?”

Geldt dat ook voor oorlogsvluchtelingen?

„Vier op de tien vluchtelingen zijn kinderen. Die moet je uiteraard beschermen, maar puur vanuit een arbeidsmarktperspectief zijn ze niet meteen van nut. Een deel van de vluchtelingen heeft bovendien beproevingen meegemaakt die zeer traumatisch zijn. Dit maakt het moeilijker om te werken, zoals dat ook voor een getraumatiseerde Nederlander geldt.

„Maar wat we ook zien, is dat vluchtelingen in veel gevallen praktische vaardigheden meebrengen die hard nodig zijn. Tien tot twintig jaar geleden kwamen de meeste vluchtelingen uit wat we ‘failed states’ noemden. Somalië, Zuid-Soedan, Sierra Leone, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Afghanistan: landen met zeer lage inkomens, gebrekkige instellingen en lage opleidingsniveaus. Dat is aan het verschuiven. In Syrië voor de burgeroorlog, in Venezuela, in Oekraïne hadden mensen toegang tot een behoorlijk onderwijssysteem. Dat maakt hun integratie in een arbeidsmarkt zoals de Europese veel gemakkelijker.”

Lees ook: ‘De efficiëntste manier om vluchtelingen over Europa te verdelen? Laat ze zelf kiezen’

In Europa loopt een soort live-experiment met Oekraïense versus andere migranten. De Oekraïners mogen wonen en werken waar ze willen. De anderen mogen dat niet, of pas na een lang proces. Welke lessen trekt u hieruit?

„Hoeveel krantenkoppen heeft u gezien over Oekraïense vluchtelingen die in de problemen komen? En hoeveel krantenkoppen heb je over andere vluchtelingen die in de problemen komen? Als mensen de kans krijgen om te werken, dan werken ze. Zoals ieder van ons. Als mensen niet mogen werken, dan worden ze inactief. Dat leidt tot allerlei problemen, zowel voor de mensen zelf als voor de samenleving als geheel.

„Je kunt het ook zien in relatie tot de kosten voor de opvang van vluchtelingen. Hoe verlaag je die? Nou, heel simpel: als je mensen laat werken, worden ze minder afhankelijk van jouw vrijgevigheid. Ze gaan ook meer bijdragen aan de maatschappij. En omdat ze bezig zijn, omdat ze zijn zoals wij allemaal, zullen ze heel anders denken en kijken dan wanneer ze in een opvangcentrum zitten met een onzekere toekomst. Het is gunstig om mensen het recht geven om meteen te werken en niet achttien maanden of twee jaar nadat ze zijn aangekomen. Denk aan de moeilijkheden die een gemiddelde Nederlandse werkloze na twee jaar heeft als hij moet re-integreren. Waarom verwachten we dat het voor vluchtelingen anders is?”

Sommige mensen zeggen: ja, maar de Oekraïners zijn zoals wij. Wat zegt u tegen hen?

„Het is belangrijk om te erkennen dat in samenlevingen altijd verschillende groepen naast elkaar moesten bestaan, met spanningen en onderlinge afhankelijkheden, zoals in de vorige eeuw al beschreven werd door sociologen als Max Weber en Norbert Elias. Een harmonieuze samenleving waar het evenwicht werd verstoord door de komst van migranten heeft nooit bestaan.

„Samenlevingen, culturen, veranderen zeer snel. Westerlingen raken hoger opgeleid. Er zijn minder traditionele gezinnen, wat tot andere woonwensen leidt. Meer mensen identificeren zich als lhbti+. Dit heeft allemaal niets te maken met migratie. En toch heeft het een enorme culturele impact. We moeten cultuur dus zien als iets wat voortdurend evolueert. En ja, natuurlijk beïnvloedt migratie deze evolutie. Net als internet dat doet. Of Hollywood.”