Edgars Rinkevics wordt president in een land waar hij niet mag trouwen

Profiel

Edgars Rinkevics | President van Letland De nieuwe Letse president is openlijk homoseksueel. Het laat zien hoezeer Letland zich aan de Russische invloedssfeer heeft onttrokken, maar vestigt ook de aandacht op de weg die het land nog te gaan heeft.

Edgars Rinkevics is donderdag verkozen als nieuwe president van Letland.
Edgars Rinkevics is donderdag verkozen als nieuwe president van Letland. Foto Gints Ivuskans/AFP

Een paar dagen voordat hij werd verkozen als hun president, moest hij de Letten op het hart drukken single te zijn. Hij zwoer niet ergens „in een of andere kast” een echtgenoot te verbergen.

Deze donderdag verkoos het Letse parlement Edgars Rinkevics (49) als opvolger van de zittende president Egils Levits, die zich wegens een gebrek aan steun niet verkiesbaar stelde voor een tweede termijn. Als Rinkevics in juli zijn intrek neemt in Levits’ kantoor in het eeuwenoude kasteel in hoofdstad Riga, is hij officieel het allereerste openlijk homoseksuele staatshoofd van de Europese Unie. (De wereldwijde primeur was vorig jaar van Paolo Rondelli, in dwergstaatje San Marino.)

Vanwege de felle standpunten die Rinkevics als minister van Buitenlandse Zaken inneemt tegen Rusland is hij geliefd onder de Letse bevolking, maar om de seksuele voorkeur van de liberaal-conservatieve politicus is het afgelopen decennium te doen geweest. In 2014 kwam hij uit de kast, toen hij net drie jaar zijn huidige functie bekleedde. Op Twitter kondigde hij „met trots” aan homo te zijn. „Succes ermee allemaal”, besloot hij zijn tweet.

De succesverwensing liet zien dat de ervaren Rinkevics – inmiddels de langstzittende buitenlandminister ooit van de Europese Unie – zich goed bewust was van de controversie die zijn coming-out teweeg zou brengen. Vrijwel direct erna moest hij op de Letse radio verdachtmakingen ontkrachten dat hij verborgen westerse belangen diende, om homoseksualiteit in Letland te normaliseren.

In een opiniestuk op de website van het Russische staatspersbureau RIA Novosti werd Rinkevics cynisch „Gej-roj van onze tijd” genoemd, een combinatie van gej (gay) en geroj (held), waarmee de auteur verwees naar de zelfdestructieve held in de negentiende-eeuwse roman Een held van onze tijd van de Russische schrijver Michail Lermontov.

Student in Groningen

Dat hij expliciet moest benadrukken écht geen partner te hebben, is veelzeggend over de paradoxale situatie waarin Letland zich nu bevindt. Een homoseksuele president toont enerzijds aan de afstand die het Baltische land heeft genomen van de Russische invloedssfeer – zeker ook sinds de Russische invasie in Oekraïne. Aan de andere kant lijkt de juridische werkelijkheid nog niet zo ver als de buitenkant nu doet voorkomen. Ook als Rinkevics wel een partner zou hebben, dan zou hij daar in Letland niet mee mogen trouwen. Het land legde in 2005 grondwettelijk vast dat een huwelijk een verbintenis is tussen uitsluitend een man en een vrouw.

Uitbreiding van homorechten is voor Rinkevics dan ook een kwestie die hij door de gevoeligheden in Letland met zijden handschoentjes moet aanpakken. Het draait niet om ideologie, herhaalt hij vaak, dat samenlevingscontracten tussen koppels van hetzelfde geslacht mogelijk moeten zijn, zoals sinds 2022 het geval is. In plaats daarvan voert Rinkevics een ander – wellicht makkelijker te slikken – juridisch argument aan: als de staat niet weet wie met wie woont, loopt het wat regulering betreft tegen beperkingen aan.

Lees ook deze column van Caroline de Gruyter: De frisse Europese neo-idealisten bedrijven politiek met een morele insteek

De controverse lijkt Rinkevics, in de jaren negentig student Politicologie in Groningen, zo ver van hem weg als mogelijk te willen houden. Op Instagram post hij nauwelijks iets anders dan foto’s waarop hij de handen schudt van andere leiders, of star naast hen poseert, de handen strak langs het lichaam of gevouwen. Hij houdt van de blauwe lucht en poëzie. Soms grapt hij in het onderschrift van een foto van een hond zich „met regisseur Salatins” op een tv-interview te hebben voorbereid.

Uitgesproken anti-Russisch

Uitgesproken is hij wel als het gaat om Rusland en de illegale invasie van („Een Russische oorlog, gevoerd door de Russische leider: Poetin”) Oekraïne gaat. Op de dag dat de Russen van verschillende kanten binnenvielen was Rinkevics zelf in Kyiv voor een solidariteitsbezoek met andere Baltische ministers. De eerste explosies registreerde hij met zijn eigen oren. „Ik voelde op dat moment geen enkele emoties meer”, memoreerde hij op de jaardag van de oorlog. „Het ging plots om overleven.”

Toch heeft Rinkevics, in lijn met de overige Baltische staten, weinig op met Russen die nu de grens over vluchten, terwijl elders in Europa her en der het pleidooi klinkt om vluchtende Russen op te vangen in verband met de mobilisatie. „Ze vonden het vermoorden van Oekraïners geen probleem. Het is onjuist om ze als gewetensbezwaarden te beschouwen.”