Wetgeving op komst om geldautomaten gratis te houden, cash moet „bereikbaar” blijven

Tienduizenden havenwerkers in de Verenigde Staten gaan hoogstwaarschijnlijk staken. De kans is groot dat 36 zeehavens aan de Amerikaanse oostkust en aan de Golf van Mexico vanaf maandag middernacht plaatselijke tijd geen vracht meer verwerken. De staking treft met name de overslag van containers.

De massale actie kan grote gevolgen hebben voor de Amerikaanse samenleving in de aanloop naar de feestdagen. Volgens zakenbank JPMorgan zal de economische schade van een havenstaking van deze omvang 5 miljard dollar (4,5 miljard euro) per dag bedragen.

De vakbond International Long-shoremen’s Association (ILA), die 45.000 arbeiders vertegenwoordigt in havens van de noordoostelijke staat Maine tot Texas, heeft de staking afgekondigd. Gesprekken met werkgeversorganisatie United States Maritime Alliance (USMX) over onder meer een hoger loon zijn vastgelopen. De huidige arbeidsovereenkomst liep op 30 september af.

Volgens de werkgevers bieden zij een salarisverhoging die in zes jaar oploopt tot 75 procent. De ILA noemt dat een bedrieglijke voorstelling van zaken, omdat de verhoging in werkelijkheid slechts een kleine 10 procent zou zijn. De vakbond wil ook dat er een verbod komt op vergaande automatisering van containerkranen en grondvervoer.

Les

Via de havens aan de oostkust en de Golf komt ongeveer de helft van alle goederen die de VS over zee importeren het land in. Elke haven heeft zijn specialisme: in Philadel-phia wordt veel fruit en groente ingevoerd, in Baltimore auto’s, in New Orleans koffie uit Latijns-Amerika en in Houston olie- en gas gerelateerde zaken. Aan de westkust, in de havens van Los Angeles en Long Beach bijvoorbeeld, wordt niet gestaakt. Daar is een andere vakbond actief.

Een staking zou de aanvoer van deze producten kunnen lamleggen, waarschuwt de Amerikaanse bedrijvenlobbyorganisatie Business Roundtable. Cruiseschepen mogen wel aanmeren, evenals militaire goederentransporten, heeft de ILA eerder bekendgemaakt. Als de actie doorgaat, is het de eerste grote havenstaking aan de gehele oostkust en Golfkust sinds 1977.

Een korte havenstaking heeft volgens Business Roundtable niet zoveel invloed. Veel grote bedrijven hebben in de aanloop naar een staking extra voorraden aangelegd. Dat was ook een les die grote supermarktketens en andere detailhandelconcerns hebben geleerd van de coronacrisis.

Destijds raakte de wereldhandel volledig verstoord door mondiale reisbeperkingen. De detailhandel heeft dit jaar ook al vroeger dan gebruikelijk zijn bestellingen gedaan voor de feestdagen, bij fabrieken in Azië. Zo hoopten ze minder last te hebben van de verstoringen op de scheepvaartroutes langs Jemen (en door het Suezkanaal). Daar pleegden Houthi-rebellen regelmatig aanslagen op vrachtschepen.

Wat de gevolgen zullen zijn van een staking in de VS voor de Rotterdamse haven en Nederlandse bedrijven is nog onduidelijk. Wel zijn de containertarieven van Noordwest-Europa naar de Amerikaanse oostkust de afgelopen weken gestegen. Volgens de analisten van het bureau Xeneta kost het nu bijna 2.400 dollar om een container te verschepen naar de VS, een derde meer dan in augustus.

Afkoelingsperiode

Grote Amerikaanse bedrijven hebben de afgelopen weken ook geprobeerd om meer gebruik te maken van de zeehavens aan de Westkust van de VS. De havens in Los Angeles en Long Beach verwerkten in augustus een recordaantal containers. In hoeverre beide havens en het achterlandvervoer (trein, trucks) nog meer vracht kunnen verwerken is onduidelijk. Vervoerders raden hun klanten aan zoveel trucks en treinen te reserveren als mogelijk.

Lees ook

Staking Amerikaanse autosector is uniek: Joe Biden én Donald Trump laten zich in Detroit zien

Als de actie van de ILA-leden langer duurt, kan de economische impact enorm zijn. De Amerikaanse president Joe Biden kan ingrijpen in de staking als die het land ernstig dreigt te ontregelen en kan bijvoorbeeld een afkoelingsperiode van tachtig dagen instellen. Het Witte Huis heeft echter gezegd zich niet te willen mengen in het arbeidsconflict tussen ILA en USMX, maar analisten vragen zich af hoe lang Biden afzijdig kan blijven.

De staking kan ook invloed hebben op de presidentsverkiezingen begin november, waarschuwt lobbyorganisatie Business Roundtable. Economie en inflatie zijn belangrijke thema’s in de strijd tussen Kamala Harris en Donald Trump.

Delen

Mail de redactie

Sinds de Europese Unie in oktober 2023 een grensheffing heeft ingevoerd voor een zestal klimaatvervuilende grondstoffen als staal, cement en kunstmest, is de kritiek niet van de lucht. Ook al bevindt de heffing zich nog in een testfase en zal het geld pas vanaf 2026 daadwerkelijk worden geïnd, toch zijn veel landen nu al woedend over wat ze beschouwen als puur protectionisme. India dreigt met een klacht bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Ontwikkelingslanden vinden het oneerlijk dat zij nu moeten betalen, terwijl westerse bedrijven groot zijn geworden toen niemand nog van broeikasgassen had gehoord.

Twee weken geleden sloot Ngozi Okonjo-Iweala, de Nigeriaanse voorzitter van de WTO, zich aan bij de critici. In een interview met de Financial Times zei ze te vrezen voor een reeks rechtszaken die uiteindelijk de wereldhandel zullen belemmeren en ten koste gaan van economische ontwikkeling. Laten we internationale handel niet zien als een probleem, benadrukte Okonjo-Iweala, maar als middel om klimaatverandering te helpen voorkomen.

Europa doet intussen of zijn neus bloedt. Nee hoor, het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM), zoals de koolstofheffing officieel heet, is geen protectionisme of verkapte importbelasting. De Europese Commissie zegt het te zien als een noodzakelijk kwaad om eerlijke concurrentie op de internationale markt te garanderen. Europa heeft nu eenmaal het strengste klimaatbeleid ter wereld en moet iets doen om ‘carbon leakage’ te voorkomen – bedrijven die de Unie ontvluchten naar landen die het minder nauw nemen met het klimaat.

Een simpele verordening

De verordening werkt in principe heel simpel: voor de eerder genoemde grondstoffen vraagt de EU een importheffing die vergelijkbaar is met de koolstofprijs die Europese bedrijven gedurende het productieproces hebben betaald. Daardoor wordt een eerlijk speelveld gecreëerd en is er voor de Europese bedrijven geen reden om productie naar het buitenland te verplaatsen. Goed voor de Europese economie, en goed voor het klimaat.

Bovendien worden landen door CBAM gestimuleerd om hun eigen klimaatbeleid aan te scherpen. Want als ze kunnen aantonen dat ze zelf ook hun uitstoot reguleren – bijvoorbeeld door bedrijven zelf een CO₂-heffing op te leggen – betalen ze niets of in ieder geval veel minder. Landen die slim zijn, voorkomen dat ze de EU moeten betalen en houden het geld zelf.

Maar dat is de theorie. In de praktijk valt er wel wat af te dingen op de Europese richtlijn. Zowel klimaatjurist Harro van Asselt (hoogleraar in Cambridge) als milieueconoom Hauke Ward (universitair docent in Leiden) begrijpt best dat Europa iets moet doen om zijn economie te beschermen tegen het weglekken van bedrijvigheid met een hoge CO₂-uitstoot, maar beiden hebben twijfels over de rigide manier waarop de EU de richtlijn heeft vormgegeven.

De gevolgen zijn, zeggen ze, vooral groot voor de armste landen met een vaak nog een zeer koolstofintensieve industrie. „Je kunt je afvragen of de heffing rechtvaardig uitpakt”, zegt Van Asselt, medeauteur van een onderzoek naar CBAM door het World Trade Institute, in een videogesprek vanuit Engeland. „En of die wel in overeenstemming is met het beginsel van de common but differentiated responsibilities [het principe dat mondiaal klimaatbeleid een gezamenlijke maar niet door alle landen gelijk gedragen verantwoordelijkheid is].” Maar dat is geen harde eis, voegt hij eraan toe. „Europa overtreedt hiermee niet een of ander internationaal klimaatrecht.” Dat Europa heeft beloofd om mee te denken en arme landen te helpen, is volgens Van Asselt „niet meer dan een halve belofte”.

Hauke Ward was medeauteur van een publicatie in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Communications Earth & Environment over de implementatie van de CBAM-heffing. Net als Van Asselt denkt hij dat het succes ervan uiteindelijk zal afhangen van de betrokkenheid van lage- en middeninkomenslanden. En net als Van Asselt vreest hij dat juist die landen disproportioneel worden geraakt.

Arme landen voelen de importheffing als een vorm van neokolonialisme

Er zijn, zeggen beiden, verschillende manieren om dat te voorkomen. Waarom heeft de EU bijvoorbeeld voor de allerarmste landen geen uitzondering gemaakt? Volgens Van Asselt is dat ook binnen de WTO juridisch best te verdedigen, en bovendien snapt iedereen dat de armste landen niet het echte probleem vormen. „Europa zou zo een politiek signaal afgeven. Het zou de Europese positie in het internationale klimaatoverleg versterken.”

Volgens Ward zou het ook helpen als de EU (een deel van) het geld dat de heffing moet opleveren direct naar de armste landen laat terugvloeien. „Nu betekent de maatregel voor ontwikkelingslanden vooral een last, terwijl ze hun geld hard nodig hebben voor economische ontwikkeling en om de bevolking uit de armoede te halen”, aldus Ward.

EU steekt het geld in eigen zak

Ook Van Asselt heeft er moeite mee dat de EU de heffing – die volgens sommige schattingen in het eerste jaar ruim 9 miljard euro oplevert – in eigen zak steekt. „De Europese Commissie en de lidstaten zeggen dat dit nodig is vanwege Europese begrotingsregels”, zegt hij. „Dat kan zo zijn. Maar je kunt mij niet wijsmaken dat de EU niet tegelijkertijd een parallel fonds kan creëren met een vergelijkbaar bedrag om bepaalde landen te helpen hun energievoorziening en industrie te vergroenen.”

De VN-fondsen voor klimaatschade en aanpassing aan klimaatverandering zouden ook een uitstekend doel zijn voor de opbrengsten uit CBAM. „Ook daarmee kan Europa redelijk wat goodwill bij die landen creëren”, aldus Van Asselt. Volgens Ward lijkt het erop dat de EU doof is voor de kritiek. „Voor arme landen voelt dat als een vorm van neokolonialisme”, zegt hij.

Van Asselt zet vraagtekens bij de korting die landen krijgen als ze een CO₂-prijs invoeren. Alsof dat het beste beleidsinstrument is voor alle landen. Behalve de VS, waar een koolstofprijs politiek onhaalbaar is, zijn opnieuw vooral de armste landen de dupe. „Europese landen hadden al tien tot vijftien jaar ervaring met een koolstofprijs voordat ze een emissiehandelssysteem invoerden. Ontwikkelingslanden zijn nog lang niet zo ver. Het ontbreekt ze aan kennis en infrastructuur om de uitstoot van broeikasgassen gedetailleerd in kaart te brengen. In die landen zijn andere maatregelen – zoals een subsidie voor hernieuwbare energie – waarschijnlijk veel effectiever.”

En dat is belangrijk. Omdat klimaatverandering steeds meer schade aanricht. „Het terugdringen van broeikasgassen is in ieders belang, ook in dat van ontwikkelingslanden”, zegt Ward. „Nog steeds komt er ieder jaar 40 tot 50 gigaton kooldioxide bij in de atmosfeer. Voor effectief klimaatbeleid begint de tijd te dringen.”

Delen

Mail de redactie

Het had het meest verregaande stuk AI-wetgeving ter wereld moeten worden. Wet SB 1047 in Californië, waarmee de Amerikaanse staat techbedrijven zou verplichten tot veiligheidstesten voor hun meest geavanceerde AI-modellen. Ondanks een zeer felle tech-lobby leek de wet het te gaan halen. Maar dat was buiten gouverneur Gavin Newsom gerekend.

Newsom sprak zondag zijn veto uit en blokkeert daarmee invoering van SB 1047. Volgens de gouverneur zou de wet innovatie tegenwerken en talent de staat verlaten. Alle grote AI-bedrijven zijn in Silicon Valley gevestigd, het gebied rond de baai van San Francisco in Californië. Dat SB 1047 van tafel gaat is een grote overwinning voor onder meer Meta, Google en OpenAI, die zich fel tegen invoer van SB 1047 hebben verzet.

Waarom is dit nieuws belangrijk? Topwetenschappers vrezen dat AI-modellen zó krachtig worden dat AI-systemen onvoorspelbaar gedrag gaan vertonen. De angst is dat de mens de controle over cruciale systemen, zoals onze energievoorziening, kan verliezen als kunstmatige intelligentie het overneemt. Was SB 1047 ingevoerd, dan waren AI-bedrijven onder meer verplicht geweest om een ‘kill switch‘ in hun systemen in te bouwen, een fysieke schakelaar waarmee een AI-systeem altijd op afstand kan worden uitgeschakeld.

De wet, die volgens Newsom ‘niet ver genoeg ging’ en daarom werd afgeschoten, gaat nu opnieuw naar de tekentafel.