Droneaanvallen op Moskou zijn de ‘nieuwe realiteit’, klinkt het nu ook in Rusland. Hoe werkt zo’n aanval?

Toen Maria hoorde dat er niet ver van haar woning een drone was neergekomen, wilde ze het liefst kind en koffer in de auto zetten om naar „zo ver mogelijk van Moskou” te vertrekken. De dertiger woont in de Profsojoeznaja-straat in het zuiden van de Russische hoofdstad. Daar kwam een van de drones neer waarmee Moskou dinsdagochtend plotseling werd aangevallen. Hoewel de explosie te ver van haar woning was om te horen, zit de schrik er goed in. „Mijn eerste reflex was de oppas terug te roepen, die met mijn dochtertje net een wandeling wilde maken.”

Volgens het Russische Defensieministerie zouden drie van in totaal acht drones zijn neergehaald met „elektronische anti-dronetechnologie”, waardoor ze van richting veranderden en op twee locaties in het zuiden van de stad drie flatgebouwen raakten. Daarbij raakten twee inwoners volgens de autoriteiten lichtgewond, onder meer door glasscherven. Nog eens vijf drones zouden uit de lucht zijn geschoten door luchtafweergeschut, onder meer het Pantsir-raketafweersysteem dat Moskou moet beschermen tegen aanvallen van buitenaf.

Video’s die Moskovieten in het zuiden en oosten van de stad dinsdagochtend vroeg op sociale media plaatsten, toonden echter veel meer rondvliegende drones in de omgeving van de stad. Eentje zou geëxplodeerd zijn in een veld buiten Moskou, een andere werd uit de lucht geschoten door de luchtafweer. Daarnaast vlogen enkele drones over de dure Rubljovka-wijk in het oosten van de stad, waar hoge Kremlin-functionarissen, bekende Russen en ook president Poetin zelf villa’s bezitten.

Luchtalarm Kyiv

De aanval op Moskou volgde nadat voor de derde keer in 24 uur de Oekraïense hoofdstad Kyiv en andere delen van het land doelwit waren van grootschalige Russische luchtaanvallen. Burgemeester Vitali Klitsjko van de stad meldde één dode en drie gewonden en riep inwoners op zich te verschuilen, ook wegens vallend puin dat in verschillende wijken van de hoofdstad schade veroorzaakte. Rusland stuurde behalve drones ook elf kruisraketten af op Kyiv, die volgens Oekraïne allemaal werden onderschept. Het was deze maand al de zeventiende luchtaanval door Rusland. Maandag werd de hoofdstad zelfs twee keer onder vuur genomen. Het hoofd van de Oekraïense inlichtingendiensten Kyrylo Boedanov viel maandag scherp uit tegen Rusland: „Iedereen die ons probeerde te intimideren in de hoop dat dat enig effect zou hebben, zal daar zeer binnenkort spijt van krijgen. Ons antwoord zal niet lang op zich laten wachten.”

Lees ook Of het Kremlin echt met drones is aangevallen, is onzeker. Maar escalatie dreigt nu Rusland Oekraïne beschuldigt

Volgens Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov zou de drone-aanval op Moskou een vergelding zijn voor een Russische aanval, afgelopen zondag, op „een commandocentrum” van het Oekraïense leger in Kyiv. Dat er in Moskou nauwelijks schade was, was volgens Peskov te danken aan de „goede werking” van de luchtafweer, die de stad voldoende bescherming bood. Hij voegde eraan toe dat de Russische president Poetin „zonder vertraging” wordt geïnformeerd over de situatie in de stad. Eerder deze maand kwamen twee drones boven het Kremlin tot ontploffing. Rusland gaf Oekraïne de schuld van wat zij een „aanslag op Poetin” noemden.

In navolging van Peskov beschuldigde ook Poetin Oekraïne er dinsdagmiddag van Moskou met drones aan te vallen en noemde het een reactie op een Russische aanval die “twee of drie dagen geleden” door Rusland zou zijn uitgevoerd op het hoofdkwartier van de militaire inlichtingendienst van Oekraïne. “Als reactie daarop koos het regime in Kyiv een ander pad, met pogingen om Rusland te intimideren, Russische burgers te intimideren en woongebouwen aan te vallen”, aldus Poetin. Oekraïne heeft de aanval op het hoofdkwartier van de militaire inlichtingendienst niet bevestigd. Volgens Poetin werken de Russische luchtverdedigingssystemen “normaal, naar tevredenheid”, hoewel “er nog werk aan de winkel is”.

Maria is sceptisch over de lezing van de Russische autoriteiten. „Die drones moesten honderd kilometers vliegen én ze werden niet opgemerkt, laat me niet lachen”, zegt ze. Wie de drones dan wel zou kunnen hebben gelanceerd, kan ze niet zeggen. „Feit is dat wij hier rustig naar ons werk gaan en ons leven leiden, terwijl in Oekraïne bommen vallen. Ik kan niet eens onder woorden brengen hoe ik me daarbij voel. Het is surreëel.” Ze denkt dat het de Russische autoriteiten alleen maar zal sterken in het verhaal dat Rusland door Oekraïne wordt aangevallen in plaats van andersom.

Oekraïne ontkende betrokkenheid en suggereerde een false flag-operatie door de Russen zelf. The New York Times concludeerde echter, op basis van inlichtingen van de CIA, dat die drones wel degelijk afkomstig waren van Oekraïne. De Oekraïense autoriteiten ontkenden dinsdag iedere betrokkenheid, maar konden leedvermaak niet onderdrukken. Mychajlo Podoljak, adviseur van president Volodymyr Zelensky, zei dat hij „had genoten” van de aanblik. Hij voorspelde „een toename van het aantal aanvallen”, maar voegde eraan toe dat Oekraïne er „natuurlijk niet” mee te maken had.

Nieuwe realiteit

Ook in Rusland klonken dinsdag zorgen dat het niet bij een enkele aanval zal blijven. „Dit is een nieuwe realiteit die wij moeten onderkennen”, schreef het Doemalid Aleksandr Chinsjtejn dinsdag op Telegram, waar hij vermoede locaties van de andere neergekomen drones publiceerde. „Ongetwijfeld zullen terroristische sabotage-acties vanuit Oekraïne toenemen. Daarom is het noodzakelijk de defensie- en veiligheidsmaatregelen flink uit te breiden, onder meer om dergelijke aanvallen tegen te gaan. Het feit dat alle acht drones zijn neergehaald met afweersystemen is fantastisch. Maar dat betekent niet dat wij ons geen zorgen moeten maken. Onderschat de vijand niet!”

Uit de beelden uit Moskou leidt luchtvaartexpert Rob Lee van het Amerikaanse Foreign Policy Research Institute af dat het wellicht gaat om de UJ-22, een Oekraïense propeller-aangedreven lange-afstandsdrone. Daarnaast was er een tot nog toe onbekend model te zien met een opvallend ‘canard’-vleugelprofiel, met kleine vleugels voor en bredere vleugels achter. De drone lijkt sterk op de ‘Bever’, een model dat afgelopen winter door het defensiebedrijf Oekroboronprom uit Kyiv werd ontwikkeld en getest en een bereik heeft van ruim duizend kilometer.

Moskou ligt op ongeveer 450 kilometer van het dichtstbijzijnde stukje Oekraïne, en 610 kilometer van de grensdorpjes bij de stad Belgorod waar Russische gewapende anti-Kremlin-groeperingen eerder de grens overstaken. Die afstanden zijn voor de drones dus gemakkelijk te overbruggen. De website van Ukrjet, de producent van de UJ-22, vermeldt een bereik van 800 kilometer, een kruissnelheid van 120 kilometer per uur en een topsnelheid van 160 kilometer per uur, trager dan de meeste personenauto’s.

Daarmee zouden de UJ-22’s voor de Russische luchtverdediging gemakkelijk met radars te detecteren moeten zijn en uit de lucht geschoten moeten kunnen worden, zeker bij daglicht en bij helder weer. Volgens het Russische ministerie van Defensie zijn alle drones onschadelijk gemaakt – beelden lijken dat te bevestigen. Dat de drones gelanceerd zouden zijn door partizanen of saboteurs op Russisch grondgebied is onwaarschijnlijk, gezien de omvang van de operatie. Dat betekent dat de drones na het oversteken van de grens ongestoord honderden kilometers boven Russisch grondgebied konden vliegen.

„Drones zijn niet moeilijk neer te halen maar je return on investment is veel groter als ze naar jou toekomen”, licht Paul van Hooft, luchtverdedigingsexpert bij HCSS in Den Haag toe. „Bij de grens zou je je verdedigingsmiddelen over een enorm gebied moeten spreiden.” De consequentie is dat Moskovieten de aanvallen te zien krijgen, en dat er bij een massale aanval een paar drones door de luchtverdediging kunnen glippen. Dat zou het doel van de aanval geweest kunnen zijn: de oorlog naar Moskou brengen en de Moskouse luchtverdediging op de proef stellen als voorbereiding op een volgende aanval.