N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
PFAS België België is een groot onderzoek begonnen naar het bloed van omwonenden van een beruchte 3M-fabriek. Bewoners zijn bezorgd.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data100876230-fd5d4c.jpg)
Annick Schaependonck (56) zit met haar benen over elkaar in de wachtkamer van een kliniek in Zwijndrecht, onder de rook van Antwerpen. Ze tikt zenuwachtig met haar voeten heen en weer. In haar handen heeft ze een formulier waarop ze gegevens heeft ingevuld over haar opleiding, afkomst en medische geschiedenis.
Ze is deze maandagochtend een van de eerste omwonenden van de chemische fabriek 3M in Zwijndrecht die haar bloed laat testen op de aanwezigheid van PFAS, een verzamelnaam van meer dan zesduizend soorten kunststoffen en microplastics. Ze komen vrij bij de productie van anti-aanbaklagen, cosmetica en schoonmaakmiddelen, en kunnen nadelige gevolgen hebben als ze in het lichaam terechtkomen, waaronder een verstoorde hormoonhuishouding en allerlei soorten kanker.
Schaependonck, hoofdinspecteur van de politie in een naburige Vlaamse gemeente, aarzelde geen moment toen half mei de oproep van de Vlaamse regering op de mat viel voor een grootschalig bloedonderzoek. Ze woont met haar man en twee zoons al bijna twintig jaar op drie kilometer van de fabriek en wil weten of ook zij, net als haar zoon van 22, „een torenhoge hoeveelheid” PFAS in haar bloed heeft. „Dat zou betekenen dat we al bijna twintig jaar permanent vergiftigd worden.”
Ruim 75.000 mensen die binnen een straal van vijf kilometer van 3M wonen, werden de afgelopen weken voor het onderzoek uitgenodigd. Tot nu toe hebben negenduizend mensen gehoor gegeven aan de oproep. „Te weinig” zegt Vlaams minister van Volksgezondheid Hilde Crevits namens de christen-democraten bij de start van het onderzoek.
De Vlaamse regering lanceerde het grootste bloedonderzoek naar PFAS dat ooit in Europa werd uitgevoerd als vervolg op een kleinere studie uit 2021, waarvan de resultaten verontrustend waren. In de zomer van dat jaar waren bij werkzaamheden aan de Oosterweelverbinding bij Antwerpen voor het eerst PFAS in de bodem gevonden die werden gelinkt aan 3M. Toen bleek dat de PFAS verder reikten dan het terrein van de fabriek en er onrust ontstond, werd werk gemaakt van een groter onderzoek.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/02/data97179196-08dcfb.jpg)
Ruime straal
Binnen een ruime straal rondom de fabriek werden een serie maatregelen genomen. Omwonenden kregen het advies geen groenten meer te consumeren uit eigen tuin. Ook in het Nederlandse deel van de Westerschelde kwam het tot maatregelen voor sportvissers. Zij kunnen volgens het RIVM beter niet te veel vis en garnalen meer eten, want ook daarin werden PFAS gevonden.
Toen 3M in oktober 2021 weigerde gegevens over de uitstoot van PFAS te verstrekken, moest het Amerikaanse concern de productie tijdelijk stilleggen, om in juni een deel weer op te mogen starten. Inmiddels heeft het bedrijf aangegeven wereldwijd in 2025 te stoppen met de productie van PFAS, omdat het inziet dat het door verscherpte milieuregelgeving zal moeten moderniseren. Dat sluit aan bij de wensen van Nederland, Duitsland, Noorwegen, Zweden en Denemarken om een totaalverbod op PFAS in te voeren. Het Nederlandse bedrijf Chemours uit Dordrecht schakelde na een eerder verbod op PFOA al over op de chemische stof GenX, dat ook nauwelijks in het milieu wordt afgebroken.
Foto’s Katrijn van Giel
3M zegde vorig jaar een bedrag van 571 miljoen euro toe om de vervuilde bodem rond Zwijndrecht te saneren en stemde in met een schadevergoeding aan de Vlaamse overheid van 100 miljoen euro. Dat geld ging in een fonds „zodat de belastingbetaler niets hoeft te merken” van de aanpak van de PFAS-vervuiling, zei Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir. Maar dat komt voor duizenden mensen rond Zwijndrecht wellicht te laat.
In de eerste studie van drie jaar geleden werden 796 mensen onderzocht die binnen drie kilometer van de fabriek woonden. Bij iedereen werd PFAS aangetroffen, en meer dan de helft van de mensen had een PFAS-gehalte dat „vanuit gezondheidskundig standpunt te hoog ligt”.
De aanwezigheid van PFAS in het lichaam kan leiden tot een beperking of ontregeling van de immuniteit, verstoring van de hormoonbalans en van de lever- en schildklierfunctie. In het lichaam van jonge mensen kunnen PFAS, zo bleek uit een Belgische studie onder 303 jongeren die binnen een straal van vijf kilometer van 3M in Zwijndrecht wonen, leiden tot een verstoring van de hormoonhuishouding. Dat kan weer zorgen voor problemen met de vruchtbaarheid..
3M heeft altijd volgehouden dat PFAS niet tot gezondheidsproblemen leiden, terwijl het al in 1976 ontdekte dat het personeel tot wel driehonderd keer meer PFAS in het bloed had dan het zelf normaal achtte, bleek in 2018 uit onderzoek van klokkenluiderswebsite The Intercept.
Ik vraag me vaak af: is er wel goed voor mij gezorgd?
„We schrokken van het resultaat van onze zoon”, zegt Annick Schaependonck in de kliniek. „Hij heeft al een tijdje een vriendin en ze zijn serieus. Wat als ze straks geen kinderen kunnen krijgen? En ik heb misschien een verhoogde kans op kanker.”
Mensen als Annick Schaependonck dreigen ook in financiële nood te komen. Haar hypotheekverstrekker was er als de kippen bij om te melden dat haar koopwoning in Zwijndrecht in waarde zou dalen als blijkt dat de bodem verontreinigd is door 3M.
Een verrassende ontwikkeling in het dossier-3M van een week geleden zorgde voor enig optimisme. Een Antwerpse vrederechter, die in België tussenbeide komt bij burenruzies, veroordeelde 3M tot het betalen van een voorlopige schadevergoeding van 2.000 euro aan een gezin dat op een kilometer van de fabriek woont wegens ‘bovenmatige burenhinder’. Dit was de eerste keer dat een rechter zich in België uitsprak tegen de activiteiten van het chemiebedrijf. Dat wil niet zeggen dat er ook bewijzen zijn voor strafbare feiten gepleegd door 3M. Een aanklacht tegen het bedrijf uit 2021 – door meerdere milieubewegingen met als doel 3M veroordeeld te krijgen voor milieumisdrijven – is nog niet inhoudelijk behandeld.
Minister Hilde Crevits zei maandag dat de resultaten die 2025 worden verwacht „niet zijn bedoeld om procedures te starten”. De Vlaamse regering wil eerst inzicht krijgen in de schadelijke effecten van PFAS „om onrustige mensen helderheid te verschaffen”, en kijkt later of er aanvullende acties tegen 3M nodig zijn.
Op straat tuurt de 62-jarige Marc door de ramen van de kliniek. Hij vertelt dat hij 25 jaar op de afdeling onderhoud van 3M heeft gewerkt. Toen hij twee jaar terug met pensioen ging, begon net „de heisa” over de fabriek. „Ze hadden me vijf jaar daarvoor al eens getest, en vonden toen een te hoge concentratie PFAS. Maar dat gold voor iedereen. Ik heb tot vandaag geen klachten, hoewel ze wel de helft van mijn schildklier moesten weghalen toen ik er vijf jaar werkte.”
Hij lacht ongemakkelijk. „Ik vind de ophef spijtig voor het bedrijf. Maar de laatste tijd vraag ik me steeds vaker af: is er eigenlijk wel goed voor mij gezorgd?”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124935841-397d7b.jpg|https://images.nrc.nl/vBizLRXInvyJ60bKjCJBqolyc8w=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124935841-397d7b.jpg|https://images.nrc.nl/Vo4PZYzgM_S6q2z8P8iNxXEveaQ=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124935841-397d7b.jpg)
