Hypersone Russische Kinzjal-raket is niet onaantastbaar

Militaire experts zullen nog lang studeren op de massale aanval van Rusland op een Patriot-luchtverdedigingssysteem in Kyiv in de nacht van 15 op 16 mei. Volgens de Oekraïense luchtmacht zijn er zes inkomende Kinzjal-raketten, negen Kalibr-kruisraketten, drie ballistische raketten en verschillende drones neergehaald. Hoewel verklaringen van Moskou en Kyiv over het aantal afgevuurde Kinzjals verschillen, is wel zeker dat bij de aanval een Patriot-systeem werd geraakt.

„Er zijn nog veel dingen die we niet weten, maar zelfs als het Patriot-systeem inderdaad ernstig beschadigd is, is het feit dat er zes Kinzjals neergehaald zijn indrukwekkend”, zegt Paul van Hooft, luchtverdedigingsexpert bij het veiligheids-instituut HCSS in Den Haag. Want de Ch-47M2 Kinzjal (‘dolk’) werd in 2018 door Vladimir Poetin aangekondigd als het eerste operationele hypersone wapen, „waartegen huidige of toekomstige afweersystemen geen verdediging hebben”.

Wat is er bekend over de Kinzjal, en hoe krachtig is het hypersone wapen?

‘Hypersoon’ betekent letterlijk dat de raket een snelheid haalt van meer dan Mach 5, vijf maal de geluidssnelheid van twaalfhonderd kilometer per uur. Veel sneller dan Kalibr-kruisraketten of Iraanse Shahed-136 zelfmoorddrones, die ruim onder de geluidssnelheid blijven. Volgens opgave van het Russische ministerie van Defensie zou de Kinzjal zelfs Mach 10 halen.

Lees ook De wedloop om de hypersone raket

Toch schuilt er bluf in het woord hypersoon, een term omgeven met veel defensie-hype. Meerdere landen, waaronder de Verenigde Staten, China, Rusland, India, Noord-Korea en Frankrijk werken aan hypersone gliders, projectielen die met raketten afgevuurd worden en een deel van hun vluchtpad met Mach 5 of meer door de atmosfeer schieten. Daarbij kunnen ze met hulp van deltavleugels of kleine stuurvinnen bijsturen. Door hun extreme snelheid, relatieve wendbaarheid en hun lage vluchtpad – waardoor ze pas laat op de radar opduiken – zijn ze extreem moeilijk te onderscheppen.

Omgebouwde Iskander-M

Maar de Kinzjal is niet zo’n hypersone glider, maar een omgebouwde Iskander-M: een ballistische raket, die in zijn vrije-valbaan inderdaad hypersone snelheden haalt, maar dan zonder het lage vluchtpad en de manoeuvreerbaarheid van een glider (al is hij wel een enigszins bij te sturen).

Waar de originele Iskander-M vanaf een truck op de grond gelanceerd worden, worden Kinzjal-raketten afgeschoten vanonder een MiG-31-gevechtsvliegtuig. Die lancering op volle snelheid vanuit de lucht bespaart brandstof, die dan gebruikt kan worden om hogere eindsnelheden te bereiken. Maar Patriot-luchtverdedigingssystemen worden al sinds 1988 ontwikkeld voor ballistische raketten, ook als ze als wonderwapen gepresenteerd worden.

In de nacht van 4 mei werd er volgens Oekraïne ook al een Kinzjal neergehaald door het Patriot-systeem, dat ook toen het doelwit was. „Ik feliciteer het Oekraïense volk met een historische gebeurtenis”, pochte Mykola Olesjtsjoek, commandant van de Oekraïense luchtmacht. „Ja, we hebben de ‘onvergelijkbare’ Kinzjal neergehaald.” Er verschenen beelden van de beschadigde kop van de Kinzjal, en de bewering werd bevestigd door Amerikaanse militairen (maar niet door onafhankelijke waarnemers).

Lees ook De logica van de Koude Oorlog geldt nog altijd op het wereldtoneel, over de gevaren van hypersone wapens

Militair gezien is het logisch dat Rusland bij de volgende poging alles uit de kast trok, zegt Paul van Hooft: „Dit is waar je bang voor bent: een gecoördineerde aanval met ballistische raketten, kruisraketten, drones, uit verschillende richtingen, snelheden en manoeuvreerbaarheid, om het systeem te overweldigen.” Dat het doelwit de Patriot-batterij zelf was, maakt de verdediging wel iets gemakkelijker. „Je weet precies waar de raketten heen gaan”, zegt hij.

„Dit is het soort aanval dat we decennialang niet gezien hebben, en die voor de aanvaller extreem moeilijk uit te voeren is”, zegt Van Hooft. Maar zelfs nu de aanval deels gelukt is, is de tactiek van de overweldiging gezien de interceptie-score volgens hem niet geslaagd.

1 miljard euro per stuk

Oekraïne heeft sinds april twee Patriot-systemen, een afkomstig uit de VS en een van Duitsland en Nederland samen. Welke van die twee beschadigd is, is niet duidelijk, en ook niet welk onderdeel beschadigd is, en hoe ernstig. Een Amerikaanse functionaris zegt tegenover Reuters dat inmiddels aan de reparatie van het systeem wordt gewerkt. Volgens woordvoerder van de Oekraïense luchtmacht zou het systeem zelfs nog gewoon „in bedrijf” zijn.

Lees ook Patriotsysteem is duur en complex, en zeker geen wondermiddel

Een Patriot-systeem bestaat uit verschillende onderdelen, van een bemande commandopost en radarstation tot de lanceerinstallaties zelf, die verspreid over een groot gebied opgesteld zijn.

„Als er een van de lanceerinstallaties geraakt is, is dat niet zo duur om te vervangen, maar een commandopost of een radar is dat wel”, zegt Van Hooft. De totale kosten van een systeem, geproduceerd door het Amerikaanse Raytheon, liggen rond 1 miljard euro. Er zijn enkele honderden gemaakt. De PAC-3 interceptors kosten zo’n 4 miljoen euro per stuk.

„Maar de Kinzjals zijn ook schaars”, zegt Van Hooft. Volgens schattingen had Rusland aan het begin van de invasie zo’n zestig Kinzjals, die omgerekend zo’n 14 miljoen euro per stuk kosten en niet snel bijgemaakt kunnen worden.

Idealiter is een Patriot deel van een gelaagd luchtverdedigingssysteem, waarbij de belangrijkste doelwitten beschermd worden tegen de krachtigste raketten, terwijl minder krachtige maar ook minder dure systemen zoals NASAMS, Iris-T en Gepard-luchtdoelgeschut talrijkere en goedkopere inkomende projectielen onder vuur nemen, zoals de Shahed-drones. Die taakverdeling wordt des te belangrijker nu de raketten op beginnen te raken van de luchtverdediging uit de Sovjet-tijd, zoals de Boek-systemen, waarvan Oekraïne er veel heeft.

Naast de Kinzjal heeft Rusland ook de scheepsgelanceerde ‘hypersone’ Tsirkon-raket in zijn arsenaal, die voor zover bekend nog niet is gebruikt. En in 2018 kondigde Poetin de ‘echte’ hypersone glider Avangard aan, een lange-afstandswapen dat snelheden van Mach 20 tot wel 27 zou halen. Ook dit wapen is voor zover bekend nog niet gebruikt.