N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
rechtszaak Vele honderden klachten over misstanden kreeg het Huis voor Klokkenluiders afgelopen zeven jaar. Pas nu is er een eerste rechtszaak.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data100596130-1b443e.jpg)
Het Huis voor Klokkenluiders, in 2016 met veel tromgeroffel opgericht, werkt als een trechter met een enorme mond en een heel klein tuutje. „Klokkenluiders zijn moedige mensen met het hart op de goede plaats. Met dit initiatief willen we steun, opvang en advies bieden”, zei de toenmalige voorzitter Paul Loven bij de opening. „Als dat nodig is voeren we zelf ook onderzoekstaken uit.”
De behoefte bleek enorm. Honderden melders van misstanden hebben zich sinds 2016 tot het instituut in Den Haag gewend. Alleen al in 2022, zo staat in het laatste jaarverslag, behandelde het Huis 312 adviesaanvragen van mogelijke klokkenluiders. Bij 46 van hen ging het vermoedelijk om een maatschappelijk misstand. Tot zover de mond. Maar dan het tuutje.
Sinds de oprichting heeft het Huis slechts elf onderzoeksrapporten gepubliceerd op haar website. Die gaan nauwelijks over misstanden, maar vooral over het „causaal verband tussen benadeling en melding” – het dwarszitten van klokkenluiders. In vijf rapporten is daar sprake van.
Met dat oordeel kunnen de klokkenluiders uit die vijf zaken naar de rechter om schadevergoeding te eisen, als ze tenminste nog leven en de werkgever nog bestaat. Bijna zeven jaar na invoering van de wet gebeurt dat nu voor het eerst. Daarmee is deze zaak een testcase voor het hele Nederlandse klokkenluidersbeleid.
Zaak bij Vattenfall-Nuon
Voor de rechter in Amsterdam staan dinsdagmiddag een projectmanager en een controller van Nuon, het Nederlandse energiebedrijf dat in 2009 door Vattenfall is overgenomen. Het duo eist schadevergoeding voor onder meer misgelopen promotiekansen, salarisverhogingen (van circa een ton) en bonussen (van meer dan een ton), en, uiteindelijk, dat Vattenfall hun melding over mogelijke aanbestedingsfraude fatsoenlijk onderzoekt.
Een kafkaiaanse situatie voor mijn cliënten
Bas den Ridder advocaat
Naast hen zit hun arbeidsrechtadvocaat Bas den Ridder, die de man en de vrouw al jaren bijstaat. In de bankjes daarnaast zitten twee advocaten van Zuidaskantoor Allen & Overy, namens Vattenfall.
Advocaat Den Ridder begint tegen de rechter over de „kafkaiaanse situatie” waarin zijn cliënten al een decennium verkeren. Zij zijn tegen hun zin „klokkenluiders for life” geworden, zegt hij.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/02/data41168200-99342a.jpg)
De zaak begon met een vertrouwelijk gesprek in 2013 op luchthaven Schiphol, waarin de projectmanager zou zijn gevraagd om bedrijfsgevoelige informatie door te spelen aan het Duitse industrieconcern Siemens. Die kennis zou Siemens op voorsprong zetten bij de aanbesteding voor de bouw van een elektriciteitscentrale in Hamburg, een project van honderden miljoenen euro’s. Uit onderzoek van NRC, het Duitse weekblad Der Spiegel en het Zweedse dagblad Dagens Nyheter in 2019 bleek dat de twee klokkenluiders niet de enigen waren die meenden dat Siemens een voorkeursbehandeling kreeg. Vijf andere oud-werknemers, onder wie een hoge bedrijfsjurist, zagen dat ook bij andere projecten.
Nadat de twee bij diverse managers hun bezwaren hadden geuit, begon de lijdensweg. Vattenfall wilde volgens de twee de klacht zelf nauwelijks onderzoeken. Wel verklaarde het bedrijf in 2016 de twee plots boventallig, een actie die uitkeringsinstantie UWV niet accepteerde. Een passende baan werd vervolgens niet gevonden, interne bezwaarprocedures liepen op niets uit. De twee verblijven sinds die tijd in limbo: op de loonlijst, maar thuis zonder werk.
Ten einde raad klopten ze in 2016 aan bij het nieuwe Huis voor Klokkenluiders voor steun. Waar Vattenfall immers ruime middelen had om rapporten te laten opstellen en dure advocaten in te huren, hadden de klokkenluiders dat niet. Het Huis oordeelde vier jaar later dat de twee een „terecht vermoeden” van een misstand hadden van „maatschappelijk belang”. Het stelde ook een direct verband vast tussen hun melding en hun kwalijke behandeling.
Het rapport was een opsteker, maar niet meer dan dat. Voor de werknemers veranderde niets. De advocaat tegen de rechter: „De hele zaak trekt een zware wissel op mijn cliënten. Ze hebben hier niet voor gekozen, maar worden weggezet als agressieve weigerachtige figuren die met iedereen ruzie hebben.”
Na tien jaar nog muurvast
De advocaat van Vattenfall begint inderdaad tegenover de rechter over een weigerachtige houding van het duo, stroeve communicatie en diep wantrouwen, en citeert uit boze e-mails. „De verhouding heeft een dieptepunt bereikt.” Maar van misgelopen inkomsten zou geen sprake zijn. Dat de klokkenluiders nog thuis zitten, komt door hun compromisloze opstelling, stelt de advocaat.
De rechter is het daar niet mee eens. Ze neemt het oordeel van het Huis over de benadeling van de klokkenluiders over, maar over de hoogte van de schadevergoeding wil zij advies inwinnen van een gespecialiseerd bureau.
Desondanks blijven de twee partijen mijlenver uit elkaar. Vattenfall wil „het verleden achter zich laten”, de klokkenluiders zijn onverminderd boos en willen genoegdoening, erkenning en vooral: de waarheid boven tafel. Ze kondigen alvast nieuwe procedures aan, los van de uitkomst van deze zaak. De projectmanager tegen de rechter: „We kregen gelijk van het Huis voor Klokkenluiders. De vraag blijft: worden klokkenluiders in Nederland echt beschermd, ja of nee?” En daarmee zit de zaak tien jaar na de melding – ondanks alle onderzoeken, rechtszaken en gesprekken – nog steeds muurvast.
Van het Huis voor Klokkenluiders, bedoeld om dit soort impasses te doorbreken, was niemand aanwezig.
