Ontevreden? De meeste landen zijn terecht stikjaloers op Nederland

Het is een vast ritueel: ieder jaar rond Oud en Nieuw typ ik bij Google in: „Het slechtste jaar ooit” en „The worst year ever”. Elk jaar zijn er somberaars die het voorbije jaar gretig kwalificeren als het ergste jaar ooit. De eerste doemberichten over ‘the 2022 blues’ zijn er al.

Is dat geweeklaag terecht? Ik werk als journalist nu bijna vijftig jaar in een omgeving met als onwrikbaar motto: goed nieuws is geen nieuws. Daar werd ik opstandig van en ik ging op zoek naar de keerzijde van alle treurnis. Op de uitdrukking ‘brutalen hebben de halve wereld’ bedacht ik de variant ‘optimisten hebben de héle wereld’. Ik schreef een boek, gaf lezingen en maakte een theaterprogramma.

Je krijgt in het politieke debat weinig tegenspraak als je zegt dat in Nederland echt níks meer naar behoren functioneert. Er is veel mis maar voor de nuance kijk ik altijd graag naar hoe vergelijkbare landen het doen. Dan is er reden voor dankbaarheid. Nederland zit wereldwijd in de kopgroep van rijkste, gelukkigste, gezondste landen. We leven langer dan het OESO-gemiddelde. Nederland heeft een hoogwaardige gezondheidszorg. Ons pensioen- en sociaal stelsel behoren tot de beste in de wereld. Het onderwijssysteem is heel goed, hoewel dalende testscores zorgelijk zijn. Welk land heeft zó’n dicht vertakt net van fietspaden en openbaar vervoer? Ook fijn: al jaren dalen de meeste categorieën misdaad in Nederland. Wat wél stijgt: het aantal tv-programma’s over criminaliteit.

Mijn conclusie: Van alle landen in de wereld heeft pakweg 95 procent alle reden om stikjaloers te zijn op Nederland.

Naïeve positivo

Ben ik daarmee een naïeve positivo? Nee, ik ben realist want ook optimisten hebben geen pasklare oplossingen voor de onbetaalbare zorg, klimaat, de oorlog in Oekraïne of mondiaal onrecht. Maar pessimisme brengt oplossingen zéker niet dichterbij. En het is slecht voor je humeur. Niet doen dus. Oscar Wilde zei het al: „Een optimist ziet een donut, een pessimist ziet het gat.”

Onderzoeksbureau Gallup heeft een Global Happiness Center, maar komt tot niet ‘happy’ conclusies: „De wereld is ongelukkiger en meer gestresst dan ooit. We worden verdrietiger en maken ons meer zorgen.” Uit een opiniepeiling in 17 landen van Pew Research blijkt dat 70 procent denkt dat de volgende generatie meer moeite zal hebben om rond te komen. Nederland scoort 66 procent. Eén troost: Fransen, Italianen, Spanjaarden, Canadezen, Japanners en Engelsen zitten nóg meer beklemd in de houdgreep van doom and gloom. Max Roser, oprichter van de onmisbare website OurWorldInData, komt zelfs tot 90 procent zwartkijkers: „De media falen. Het is onmogelijk de gebeurtenissen in de wereld te volgen, als je alleen op de media afgaat.”

Zijn we altijd zo tobberig geweest? Nee, integendeel. Voor de eeuwwisseling zeiden we opgetogen tegen elkaar: „Nederland is af.” Echt waar! Zo zei Youp van ‘t Hek in de Oudejaarsconference van 1999: „Nederland is af. Het gaat fantastisch. Het gaat financieel beter dan ooit. Bij de Miljoenennota op Prinsjesdag was het zó’n feest in Den Haag: alle politici waren verkleed. Erica als Teletubbie. We sluiten geen Gouden Eeuw af. We sluiten een Platina Eeuw af.”

En columnist Sylvain Ephimenco zag een land waarmee het té goed gaat. Een volmaakt land is saai, schreef hij in 1998 in De Groene Amsterdammer: „Opeens komt het besef, de deprimerende gedachte, dat Nederland werkelijk af is. [Zoals] een huis tot de laatste druppel verf, de laatste deurknop, de ultieme plant op de vensterbank af is.”

Die nationale zelfgenoegzaamheid was toen overdreven. Maar het nationale zelfbeklag van nu is extreem

Die nationale zelfgenoegzaamheid was toen overdreven. Maar het nationale zelfbeklag van nu is extreem.

Bij lezingen overtuig ik mijn toehoorders niet altijd met mijn pleidooi van ‘de fles is half vol’. Pessimisten zijn hardnekkig. Net als bij onze nationale treurnis kijken ze ook internationaal door een wel héél donkere bril. Ten onrechte: nooit eerder in de geschiedenis hebben zoveel mensen op zoveel plekken op zoveel terreinen in zo korte tijd zoveel vooruitgang geboekt. Er is in vijftig jaar meer bereikt dan in de vijftig eeuwen daarvoor.

Stille revoluties

Het onderwijsniveau is wereldwijd spectaculair gestegen. In de afgelopen jaren ging de geletterdheid wereldwijd omhoog naar bijna 90 procent (in 1945 was het 50 procent). Dit is een game changer en opent voor talloze jonge mensen de deur naar onderwijs, een baan en dus een beter bestaan. De middenklasse groeide razendsnel: 1,8 miljard in 2009, 3,4 miljard nu, 4,9 miljard in 2030. Daar zitten de ondernemers, leiders, vernieuwers en uitvinders van morgen. Maar deze stille revoluties staan nooit op de voorpagina.

En de grootste stille revolutie van afgelopen vijftig jaar? De verbeterde positie van meisjes en vrouwen. We zijn nog ver verwijderd van gelijkheid. Maar vooruitgang is ook hier onmiskenbaar. Neem het hoger onderwijs: bijna overal ter wereld zijn meisjes in het hoger onderwijs ruim in de meerderheid en presteren veel beter dan jongens.

The Economist schreef over the weaker sex, het zwakke geslacht dus. Op universiteiten in het Midden-Oosten is er een boy problem. Zelfs in conservatieve landen als Iran, Pakistan, Qatar en Saudi-Arabië zijn vrouwen op de universiteit nu dik in de meerderheid. Meisjes volgen hun dromen, jongens hun hormonen.

Lees ook de column van Floor Rusman: Optimisme als privilege

Waar brengt ons dit alles? Wat is het verhaal van the good, the bad and the ugly van de 21ste eeuw? Ik zie twee trends: verdwazing en beschaving.

Onder verdwazing rangschik ik de akelige ontwikkelingen: oorlogen, het wegkijken bij de klimaatcrisis, de uitsluiting en vervolging van politieke tegenstanders, zelfingenomen Bokito-gedrag van politieke leiders, complotdenken. Op de Wall of Shame staan Vladimir Poetin, Jair Bolsonaro, Viktor Orbán, Aleksandr Loekasjenko en alle andere autocraten (zonder uitzondering mannen).

Talrijke wappies

Ook Donald Trump verdient hier natuurlijk een prominente plek. Evenals de talrijke wappies, gekkies, Twitter-terroristen en in eigen land natuurlijk Thierry Baudet en consorten. Het zijn allemaal – nationaal of internationaal – lawaaiige pestkoppen en ruziezoekers die uit zijn op verdeeldheid en conflict. Met een uitgestoken hand geven ze hun tegenstander een klap. Het is een aanpak voor de korte termijn. Het zijn géén blijvertjes.

Daar tegenover staat een onstuitbare trend in de richting van meer beschaving. De stille revoluties maken de wereld beschaafder door beter onderwijs, meer gelijkheid tussen arm en rijk, mensenrechten voor mannen, vrouwen en kinderen.

En vergeet niet de acceptatie van het homohuwelijk. De nieuwkomers van de laatste vijf jaar: Duitsland, Malta, Australië, Oostenrijk, Taiwan, Ecuador, Noord-Ierland, Costa Rica. In bijvoorbeeld Rusland proberen ze weer achteruit te roeien maar wereldwijd is er vooruitgang. En kijk naar de razendsnelle acceptatie van lhbtiq+. Dat was zelfs pakweg vijf jaar geleden nog ondenkbaar. Al die ontwikkelingen zijn wél blijvertjes.

Eenieder die zich voor deze zaken inzet verdient een plek op een Wall of Fame. Hun uitgestoken hand is een gebaar van verzoening.

Goed nieuws is dus wél nieuws. ‘Het slechtste jaar ooit’ ligt in het verleden. Niet in de toekomst.