In Miami Gardens is het bij de Formule 1 zien en gezien worden

Posted on May 5, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Autosport in de VS De Formule 1 is dit weekend in Miami voor de eerste van drie races op Amerikaanse bodem. In de Verenigde Staten is de koningsklasse van de autosport, nog meer dan in Europa of Azië, vooral gericht op de jetset.

Koen Greven

5 mei 2023 om 19:02

Leestijd 5 minuten

Arie Luyendyk (69) volgt de Grote Prijs van Miami op zondag lekker thuis voor de televisie in het Amerikaanse Arizona. De oud-coureur, die groot werd in IndyCar, hoopt op een overwinning van Max Verstappen (25) in de Formule 1-race op het stratencircuit rondom het Hard Rock Stadium. „Natuurlijk ga ik kijken”, laat The Flying Dutchman weten vanuit de Verenigde Staten. „Ik ben een groot fan van Max.”

Luyendyk en Verstappen zijn twee Nederlandse grootheden in de racewereld. Allebei beroemd in de VS, maar wel in twee verschillende takken van de autosport. Luyendyk schreef in 1990 en 1997 de Indy 500 op zijn naam op de beroemde Indianapolis Motor Speedway. De beroemde race is onderdeel van de IndyCar Series, die op circuits, stratenparcoursen en ovals wordt verreden. Verstappen wist op de F1-circuits van Austin (2021) en Miami (2022) twee keer een Amerikaanse grand prix te winnen. Deze zondag gaat Verstappen op het 5,4 kilometer lange circuit in Miami Gardens als leider van het klassement om het wereldkampioenschap van start.

Hoe verschillend de races, hoe anders het publiek. De Indy 500 – een race van tweehonderd ronden die elk jaar eind mei in het weekend van Memorial Day over een afstand van 500 mijl (805 kilometer) wordt gehouden – wordt door toeschouwers beleefd als een festival waarbij entertainment en sport dagen hand in hand gaan. Fans slapen in campers, barbecueën op de parkeerplaats, drinken liters bier en zien de Indy 500 als een jaarlijks uitje. De goedkoopste kaartjes voor de race zijn staanplaatsen van 40 euro. „De paddock is open en fans kunnen de monteurs zelf aan het werk zien. De sfeer is heel relaxed”, legt Luyendyk uit. „Het publiek maakt echt onderdeel uit van de IndyCar.”

Het contrast met de ambiance van de Formule 1 in Miami is groot. Hier geen picknick vanuit de auto. Wie zondag toegang wil krijgen tot het circuit in Miami Gardens moet zomaar 700 euro voor een tribunekaart neerleggen. De Formule 1 is in de VS, nog meer dan in Europa of Azië, in de praktijk vooral voor de jetset. „Publiek op de tribunes met milkshakes en dure zonnebrillen. Het is een totaal andere beleving dan de typische Amerikaanse Nascar of IndyCar”, legt de Nederlander Robin Bilkert uit. Als manager van GP Incentives en Grand Prix Ticketshop verzorgt hij reizen in alle soort en maten naar de verschillende grands prixs. „Een kaartje voor de paddock in Miami kost 10.000 euro. Daar komen dan nog de kosten van een hotel en eten bij. Het loopt daar dan ook vol met allerlei sterren die zien en gezien willen worden.”

Hoewel de Formule 1 in de VS in snel tempo aan populariteit wint, staan de drie races van dit seizoen nog altijd in de schaduw van de IndyCar. Er is ook slechts één Amerikaanse F1-coureur, Logan Sargeant (Williams). De Indy 500 vond voor het in 1911 plaats en behoort met de Grote Prijs van Monaco en de 24-uurs race van Le Mans tot de Triple Crown of Motorsport. Luyendyk groeide door zijn twee zeges in Indianapolis uit tot een nationale held in de VS en heeft daardoor een heel andere status dan Verstappen, die in 2021 in Monaco zegevierde. Bilkert: „Luyendyk is veramerikaniseerd en werd door het volk in de armen gesloten. Verstappen is in de VS als buitenlander veel minder populair. Je zal in Miami bijvoorbeeld zien dat veel latino’s zijn Mexicaanse teamgenoot Sergio Pérez zullen toejuichen.”

Talent en durf

Luyendyk kan als geen ander het verschil tussen racen in Europa en de VS uitleggen. Geboren als Arie Luyendijk in het Zuid-Hollandse Sommelsdijk, groeide hij aan de hand van zijn vader op in de Nederlandse racewereld. Als kampioen van de zogenoemde Formule Super Vee kwam hij in 1978 samen met Jan Lammers en Huub Rothengatter voor Racing Team Holland terecht in de Formule 3. Het ontbrak Luyendyk aan financiële middelen om écht de concurrentie aan te kunnen gaan. Lammers en Rothengatter zouden later in de Formule 1 gaan rijden, Luyendyk zocht zijn geluk in de VS.

Arie Luyendyk in 2009 bij de Indy 500.
Foto Diederik van der Laan / ANP

Daar kwam hij terecht in een wereld waarin talent en durf een grotere rol speelden dan een sponsor met een grote zak geld. „Ik kreeg in Amerika een nieuwe kans ”, zegt Luyendyk. „Als je kon laten zien dat je kon rijden, dan had je toch meer mogelijkheden dan in Europa. Na één race kreeg ik al een stoeltje aangeboden, zonder dat ik daar geld voor neer hoefde te leggen. Zo begon het voor mij in de jaren tachtig allemaal.”

Volgens Luyendyk verschilt het racen in de VS op zich niet veel van Europa, maar is de concurrentie en de tegenstand in de VS feller en groter. Daarnaast is de fysieke inspanning van een IndyCar-race enorm. Luyendyk groeide op de wereldberoemde oval, die honderd jaar geleden nog uit 3,2 miljoen kasseien bestond, uit tot een racelegende. Niet alleen door zijn zeges, ook door tijdens de kwalificaties in 1996 een snelheidsrecord van 382 kilometer per uur te vestigen. Dat record staat nog steeds en is scherper dan de hoogste topsnelheid ooit gemeten in een Formule 1-race. Dat staat met 372,5 kilometer per uur op naam van de Finse coureur Valtteri Botas, gereden in 2016 op Autódromo Hermanos Rodríguez in Mexico-Stad.

Raakvlakken

IndyCar en Formule 1 hebben ook raakvlakken. Sterker: Indianapolis is niet alleen een serieus onderdeel van de IndyCar, maar behoort eveneens tot de Formule 1-geschiedenis. De ovale baan was in 1950 een van de zeven circuits tijdens het eerste seizoen van de Formule 1. Al stond de race destijds op zichzelf en deden er vrijwel alleen Amerikanen mee. Winnaar Johnnie Parsons speelde op de zes Europese circuits geen enkele rol van betekenis. Onder de 34 wereldkampioenen in de Formule 1, wisten zich slechts twee Amerikanen te scharen: Phil Hill in 1961 en Mario Andretti in 1978.

Indianapolis maakte in het jaar 2000 een comeback in de Formule 1. Met de aanleg van een speciaal circuit op het binnenterrein van de oval wist de organisatie de twee raceculturen tijdens de Grote Prijs van de Verenigde Staten met elkaar te verenigen. Toch werd het geen onverdeeld succes. Met als dieptepunt het jaar 2005, toen de banden van Michelin dusdanig ongeschikt bleken dat er maar zes wagens aan de start verschenen. In 2007 verdween Indianapolis van de Formule 1-kalender. De Indy 500 is altijd een groot succes gebleven en zal later deze maand voor de 107de keer plaatsvinden. Met Luyendyk als racesteward langs de baan.

Het Formule 1-echec van Indianapolis staat symbool voor de haat-liefdeverhouding van de Amerikanen met de koningsklasse van de autosport. In de zoektocht naar de ideale Amerikaanse Formule 1-locatie ging het de voorbije zeven decennia vaker mis. Toch was het Amerikaanse circuit van Watkins Glen tussen 1961 en 1980 lang een succes. Een snel en uitdagend circuit in de staat New York. Maar ook gevaarlijk. Na een aantal dodelijke ongelukken werd de race geschrapt. Las Vegas stond in 1981 en 1982 op de kalender met een race over 75 ronden op de parkeerplaats van Caesars Palace. Een soort kartcircuit, volgens veel coureurs Formule 1-onwaardig. Het circuit van Phoenix (waar de grand prix werd gehouden in 1989, 1990 en 1991) kende een ander probleem. Daar liep de temperatuur zó hoog op dat een groot aantal wagens de strijd moest staken vanwege de hitte.

Het negatieve sentiment is inmiddels omgeslagen. Met Austin als positief middelpunt. Het Circuit of the Americas heeft sinds 2012 een gewaardeerde status binnen de Formule 1, maar de baan met iconische uitkijktoren heeft concurrentie gekregen. Sinds Liberty Media de Formule 1 in 2017 in handen heeft, is de specialistische sport met een grote Britse aanhang steeds meer veranderd in een show met een wereldwijd publiek. Wat dat betreft passen de nieuwe stratencircuits in Miami en Las Vegas perfect in het nieuwe concept.

Het circuit van Miami is gelikt, maar is ook een compromis. Waar in Bakoe, Monaco en Singapore de race in het centrum plaatsvindt, gaat het circus van de Formule 1 niet door de wereldberoemde Ocean Drive van Miami Beach. De liefde voor de Formule 1 is onder de inwoners nu eenmaal niet groot genoeg om het mooiste deel van de stad ervoor af te sluiten. De coureurs draaien in negentien bochten rondjes om de thuishaven van Miami Dolphins; op het veld dat normaal gesproken wordt gebruikt voor American football staat nu de paddock.

De elite zal er met champagne en kreeft op speciale wijze genieten van de vijfde race van het Formule 1-seizoen. Luyendyk houdt het nog altijd liever bij IndyCar. Waar de coureurs en de fans voor en na de race met een donut en een biertje door elkaar heen lopen.

Twee jaar na de eerste coronabesmetting kampen veel patiënten nog steeds met even hevige klachten

admin
November 25, 2024
0

Ruim twee jaar na het doormaken van een acute coronabesmetting is de helft van de postcovidpatiënten nog steeds niet of nauwelijks hersteld. Dat blijkt uit maandag verschenen onderzoek van het Erasmus MC in samenwerking met C-support, een stichting die in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport mensen met langdurige covidklachten ondersteunt.

Voor het onderzoek vulden 7.750 patiënten in 2022 en in 2023 een vragenlijst in. Tussen die twee meetmomenten steeg het percentage deelnemers dat grotendeels of helemaal was hersteld van 10 naar 26 procent. Maar driekwart van alle deelnemers is slechts half tot helemaal niet hersteld. De helft van de patiënten heeft na twee jaar nog steeds hulp nodig bij de dagelijkse verzorging. Bij de tweede meting beoordeelden de patiënten hun kwaliteit van leven gemiddeld met een 5,7, waar de Nederlandse bevolking gemiddeld een 8,9 scoort.

Het is belangrijk dat we in vervolgstudies ook de mensen betrekken die we nu nog slecht op de radar hebben

Maike ter Wolbeek
projectleider C-support

Het grootste deel van de deelnemers raakte besmet met het coronavirus SARS-CoV-2 voordat er vaccins op de markt waren. Het onderzoek betrof niet alleen vragen naar het verloop van hun klachten of kwaliteit van leven, maar ook werden deelnemers bevraagd over bijvoorbeeld hun participatie op de arbeidsmarkt en hun financiële situatie.

Het onderzoek benadrukt dat veel postcovidpatiënten langzaam herstellen en dat hun klachten grillig kunnen verlopen. 40 procent ervoer tussen de twee meetmomenten dat hun klachten afnamen, 17 procent ging in die periode juist achteruit.

Nagenoeg

Postcovid is een complex syndroom waarbij verschillende systemen in het lichaam een rol spelen. De aandoening kent daardoor „veel verschillende gezichten”, aldus de onderzoekers in het rapport. Patiënten rapporteerden tussen de meetmomenten gemiddeld zestien soorten klachten. Extreme vermoeidheid, concentratieproblemen en moeite met prikkelverwerking, komen het meest voor. Die vermoeidheid is zo ernstig dat 80 procent van de deelnemers nog steeds overdag bedrust nodig heeft.

„We willen met dit onderzoek nogmaals op de kaart zetten hóé slecht het gaat met een groot deel van de postcovidpatiënten”, zegt Maike ter Wolbeek, projectleider van het onderzoek vanuit C-support. „Ten tijde van onze eerste vragenlijst voelde 10 procent van de deelnemers zich weer nagenoeg de oude, na de tweede meting steeg dat naar 26 procent. Zij hopen dat ze nu definitief genezen zijn, maar we zien ook dat bijna driekwart van de mensen binnen een jaar nog veel terugvallen heeft.”

Voor de andere patiënten, die nog steeds geen vooruitgang ervaren, bestaat de kans dat postcovid chronisch wordt, zegt Ter Wolbeek met enige aarzeling, want het is geen hoopvol bericht. En herstel kán nog steeds, benadrukt ze. „Alleen de tijd kan uitwijzen hoe deze patiënten zich ontwikkelen. Daarom is het zo belangrijk om postcovidpatiënten de komende jaren goed te blijven volgen.”

Erkenning

Volgens Ter Wolbeek worstelen veel postcovidpatiënten met een gebrek aan erkenning vanuit hun omgeving. „Het kan voor vrienden of collega’s lastig zijn om begrip op te brengen voor [de dingen] waar deze patiënten tegenaan lopen, zeker als het al jaren duurt. Terwijl zij al zo ziek zijn, moeten patiënten zich naar hun omgeving continu verantwoorden voor hun klachten en ze moeten leven met de realiteit dat er op dit moment geen goede behandeling is. Dat is een erg zware last.”

Ook op de rest van de maatschappij heeft deze ziekte impact, laat het onderzoek zien. Postcovidpatiënten komen moeizaam mee op de arbeidsmarkt. Voor hun coronabesmetting had 95 procent van de respondenten betaald werk, in 2023 was dat 71 procent. Het gemiddelde aantal werkuren per week halveerde sindsdien.

Hoewel het onderzoek van het Erasmus MC en C-support een grote groep deelnemers volgde, benadrukken de onderzoekers dat de respondenten niet representatief zijn voor álle postcovidpatiënten in Nederland. „Dit zijn mensen die zich vrijwillig hadden aangemeld bij C-support”, zegt Ter Wolbeek. „Zij weten dus al goed de weg naar hulp te vinden. Het is echt belangrijk dat we in vervolgstudies ook de mensen betrekken die we nu slecht op de radar hebben: mensen met een migratieachtergrond bijvoorbeeld, en patiënten die zo ziek zijn dat ze bijna niet mee kunnen doen aan onderzoeken. Er valt op dit terrein nog ontzettend veel te leren.”

Toeristenboot gezonken in Rode Zee, 17 mensen vermist

admin
November 25, 2024
0

Een boot met toeristen is maandag bij de Egyptische kust gezonken. Dat melden internationale persbureaus. Reddingswerkers zoeken nog naar 17 mensen die vermist zijn geraakt. Op de duikexcursie waren 31 toeristen en veertien bemanningsleden aan boord. Tot nu toe werden 28 mensen gered uit de Rode Zee.

De boot vertrok zondag vanuit havenstad Marsa Alam voor een vijfdaagse excursie. Op maandagochtend vroeg zond de bemanning van het schip een noodsignaal uit. Zaterdag zou een waarschuwing voor hoge golven en ruig weer afgegeven zijn door de Egyptische weerautoriteit. Schepen werd afgeraden de zee op te gaan volgens persbureau AP.

Volgens het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken waren er geen Nederlanders betrokken bij het incident, meldt persbureau ANP. Het is nog niet bekend uit welke landen de toeristen wel kwamen en waardoor de boot precies is gezonken.

Reepjes perkament in boekrug blijken versregels van Nedersaksische ridderroman

admin
November 25, 2024
0

In het archief van Overijssel, dat tegenwoordig Collectie Overijssel heet, werden tientallen jaren geleden een paar kleine fragmentjes van een onbekende ridderroman gevonden. Het heeft heel lang geduurd voordat duidelijk werd om wat voor tekst het ging. Onderzoeker Hedzer Uulders, tegenwoordig verbonden aan het Gelders archief en van huis uit gespecialiseerd in Franse middeleeuwse literatuur, heeft nu ontdekt dat het gaat om een Nedersaksische vertaling van een Hoogduitse ridderroman.

Dat is bijzonder, want tot nu toe hadden we in Nederland alleen Middelnederlandse ridderromans en ridderromanfragmentjes, en geen enkele Nedersaksische tekst of tekstfragment in dat genre. De fragmenten staan op twee stukjes 14de-eeuws perkament, die gebruikt zijn bij het inbinden van een 16de-eeuws boek. „Als rugversteviging van een katern”, legt Uulders uit. „Met zo’n stukje perkament eromheen slijt dat minder gauw.” Oude handschriften werden in die tijd op grote schaal gerecycled.

Dertig versregels

Het boek waarin deze stukjes perkament gevonden zijn, komt uit Holtheme, gemeente Hardenberg , niet ver van de Duitse grens. Het is een zogeheten ‘markeboek’: een verzameling administratieve stukken van een ‘marke’, een samenwerkingsverband van boeren, die allerlei afspraken maakten over het beheren van de gezamenlijke gronden. De vier gevonden fragmentjes zijn maar klein. In totaal gaat het om dertig versregels. Uulders vertelt dat hij de afgelopen zeventien jaar van alles heeft gedaan om uit te vinden om wat voor tekst het gaat. „Deze fragmenten hebben een wat typisch taalgebruik”, zegt hij. „Het lijkt Nederlands, maar er zitten ook Duitse elementen in.”

Om een idee te geven van hoe dat klinkt, volgen hier vier verzen: „Do he met den ridder quam” (toen hij met de ridder kwam) „da gereden ouer tfelt” (daar gereden over het veld) „voer des coninx tszelt” (voor de tent van de koning), „sy beisten unde gingen daer in” (stegen ze af en gingen naar binnen).

Ook al gaat het maar om in totaal 140 woorden, het is volgens Uulders duidelijk dat de vertaling gemaakt is onder invloed van maar liefst drie verschillende talen. De tekst bevat een paar Hoogduitse woorden, zoals wie (hoe), saghen (zeggen) en hoelf (hielp). Het merendeel van de tekst is geschreven in de taalvariant die in Nederland Nedersaksisch genoemd wordt en in Duitsland Nederduits. Met woorden als: unde (en), he (hij) en em (hem).

En dan zijn er nog een aantal Middelnederlands aandoende woorden, wat erop wijst dat het om een Nedersaksische (Nederduitse) tekst gaat die geschreven is in het meest westelijke gebied van het Nedersaksisch: dese (deze), hi (hij), ontfingen (ontvingen).

Overduidelijke match

Uulders: „Dus ik dacht: het zou een vertaling kunnen zijn van een Hoogduitse tekst, maar het zou ook een vertaling kunnen zijn van iets in het Middelnederlands. Het mooie is dat het een tekst op rijm is.” Op die rijmwoorden (en vertalingen daarvan) ging Uulders zoeken, op het internet. Uiteindelijk vond hij een overduidelijke match met een Hoogduitse ridderroman uit de 13e eeuw: Willehalm von Orlens. Dat was in het Duitstalige gebied een heel populaire tekst: er zijn meer dan veertig middeleeuwse handschriften van overgeleverd. Als je die Hoogduitse tekst naast de fragmenten legt, zie je heel duidelijk dat het daarin om een Nedersaksische vertaling gaat.

Uulders: „In Noord-Duitsland werd Nedersaksisch gesproken, maar het Hoogduits was daar vaak de literaire taal. Dus die Hoogduitse teksten circuleerden daar ook. De Nedersaksische vertaler kon daardoor af en toe een Hoogduits woord laten staan, omdat het publiek dat woord waarschijnlijk wel begreep.”

Nedersaksische ridderromans zijn er niet zoveel. Er zijn er, in Noord-Duitsland, een paar compleet overgeleverd, en verder zijn daar ook nog wat fragmenten gevonden. Willehalm von Orlens is een klassieke ridderroman, van vele duizenden verzen. Een ridder wil trouwen met een prinses. Maar ze worden uit elkaar gedreven, omdat de omgeving het er niet mee eens is. En dan moet hij allerlei proeven ondergaan, om uiteindelijk haar waardig te zijn en haar te kunnen trouwen.

In deze fragmenten is hij zwaar gewond: hij heeft een speer in zijn lijf en die mag er alleen uit worden verwijderd door een adellijke dame. Dus hij loopt rond met die speer, heeft pijn, wordt op de proef gesteld. Uiteindelijk komt hij op een hof en daar is een koningin die hem van die speer bevrijdt.

De tekst zegt het zo: „dat em die coninginne hoelf” (afhielp) „van den noden sijn” (van zijn nood). Waardoor „die getrouwe reine man weder sijn macht ghewan” (terugkreeg).

Hof van Bentheim

Uulders denkt dat de vertaling net buiten de grenzen van het huidige Nederland gemaakt is: mogelijk aan het hof van Bentheim. „We weten dat ze daar ridderromans hadden.”

Als je de geschiedenis van de Nederlandse literatuur laat ophouden bij de grens met Duitsland, dan horen deze fragmenten er niet bij. Aan de andere kant, de fragmenten laten volgens Uulders mooi zien dat het Nedersaksisch, dat aan weerszijden van die grens gesproken werd (en wordt), soms ook een (internationale) literaire taal kon zijn. „Het Nedersaksisch wordt in Nederland vaak gezien als een verzameling dialecten, als een taal van het platteland van Twente, Salland, de Achterhoek, Drente, Groningen. Maar die taal heeft een eigen cultuur gehad, en ook een eigen literatuur.”

Luister naar