Franse agenten zijn begonnen door geweld geteisterd eiland Mayotte schoon te vegen

De voordeur van het ouderlijk huis van politica Hélène Pollozec (25) op Mayotte, een Frans eiland in de Indische Oceaan, zat vroeger nooit op slot. Als kind ging ze iedere ochtend met haar moeder en broertje naar een strandje naast hun huis – een half uurtje spelen voor school begon. Urenlang speelde ze met buurtkinderen op straat, zonder toezicht van ouders. Aan het einde van de dag kwam ze thuis met al haar speelgoed.

Dat Mayotte bestaat niet meer, zegt Pollozec via een videoverbinding vanuit de grootste stad Mamoudzou. Open voordeuren hebben plaats gemaakt voor dubbele sloten en met tralies afgesloten ramen. Het strand bezoekt Pollozec, die sinds 2021 voor de centrumpartij Modem lid is van de Departementale Raad die Mayotte leidt, alleen als er politiebewaking is, en altijd in een grote groep. „En in de wijk waar ik buiten speelde, worden kinderen nu bestolen door jongeren met grote honden – hun speelgoed wordt op de zwarte markt verkocht.”

Mayotte, een eiland van zo’n 374 vierkante kilometer tussen Mozambique en Madagaskar, is de afgelopen jaren in een spiraal van geweld terechtgekomen. Op het eiland zijn sinds een paar jaar tientallen jeugdbendes actief die het leven van de Mahorezen volledig hebben veranderd.

De bendes overvallen gewapend met machetes schoolbussen, blokkeren autowegen. Piepjonge bendeleden worden om het minste neergestoken – in december werd nog een jonge rapper doodgestoken met een machete omdat hij ‘in de verkeerde buurt’ was. Het geweld is zo alledaags geworden dat bewoners met een mes onder hun kussen slapen – voor het geval dat. „Het lijkt wel alsof we in door gangs gedomineerde wijken van New York wonen”, zegt Pollozec.

Inmiddels is ook in politiek Parijs duidelijk dat de situatie onhoudbaar is geworden. Daarom is sinds 24 april een grote politieactie gaande, genaamd Wuambushu (‘terugnemen’ in het Mahorees), die ervoor moet zorgen dat de rust terugkeert.

Departement van Frankrijk

Om te begrijpen hoe het eiland in deze situatie terecht is gekomen, moet je de geschiedenis induiken, zegt historicus Mahmoud Ibrahime per mail. Mayotte, een van de vier eilanden van de eilandengroep Comoren, werd in 1841 door de toen heersende sultan aan Frankrijk verkocht. Zo’n veertig jaar later kwamen ook de andere drie eilanden onder Frans gezag.

Lees ook: Nieuw-Caledonië kiest opnieuw voor Frankrijk – althans zo lijkt het

In de jaren zestig wilden de andere Comoren onafhankelijk worden, maar Mayotte vreesde een onzekere toekomst in een onafhankelijke, Comorese staat. „Hierbij speelde mee dat een groot deel van de Mahoraanse politieke elite, van wie velen Creools waren, zich bedreigd voelden door de dominantie van Arabische notabelen in de Comorese maatschappij”, aldus Ibrahime. Bij een volksstemming in 1974 koos Mayotte als enige van de eilanden ervoor onder Franse vleugels te blijven.

In de decennia die volgden besloten de Mahorezen dat ze dezelfde rechten als de Fransen wilden en kozen ze voor verdere integratie in Frankrijk. In 2009 stemde bij een referendum 95 procent ervoor een overzees departement van Frankrijk te worden, wat in 2011 gebeurde. „In de geschiedenis van Frankrijk is er waarschijnlijk nog nooit een volk geweest dat zo duidelijk heeft gemaakt dat het deel wil uitmaken van het Franse project”, aldus Ibrahime, die zelf van de Comoren komt.

Sinds 2014 is Mayotte ook onderdeel van de Europese Unie – hoewel het géén deel uitmaakt van de Schengenzone, waardoor een verblijfsvergunning geen toegang geeft tot het Franse vasteland.

Inwonertal verdriedubbeld

Vergeleken met continentaal Frankrijk is Mayotte arm. Het inkomen van een gemiddelde Mahorees bedraagt 1.042 euro per maand, iets minder dan de helft van het gemiddelde inkomen van inwoners van het Franse vasteland. Maar in vergelijking met de omringende landen is het eiland dankzij steun uit Parijs en Brussel welvarend. Dat maakt Mayotte, slechts zeventig kilometer varen van het dichtstbijzijnde Comorese eiland Ajouan, een plek van hoop voor wanhopige Comoresen. Die migreerden in groten getale naar Mayotte, vaak zonder papieren. „Het zijn vaak mensen uit dezelfde families”, benadrukt Ibrahime. „Zij weten dat ze een plek om te slapen zullen hebben en steun van hun familieleden zullen krijgen.”

De forse toename van het aantal migranten uit de andere Comoren én andere omringende landen heeft geleid tot een explosieve groei van de bevolking. Die is in twintig jaar tijd bijna verdriedubbeld, tot 350.000 tot mogelijk zelfs 400.000 bewoners. Bijna de helft is buitenlands; veruit de meesten zijn Comorees, anderen komen onder meer uit Sri Lanka, Madagaskar en het Afrikaanse continent.

Veel van de ongedocumenteerde migranten wonen in de tientallen krottenwijken op het eiland, waar beboste heuvels plaatsmaakten voor eindeloze rijen geïmproviseerde huisjes met golfplatendaken. Er is geen stromend water en elektriciteit wordt vaak illegaal afgetapt. Geregeld breken er branden uit, waarbij het niet ongewoon is dat er doden vallen, omdat de brandweer er moeilijk uit de voeten kan.

Mayotte was totaal niet toegerust voor deze enorme bevolkingstoename. „De Franse staat heeft nooit genoeg middelen in Mayotte gestopt om een minimumniveau op het gebied van onderwijs, justitie, politie en sociale zekerheid te garanderen”, zegt Ibrahime. Hierbij speelt mee dat de financiering uit Frankrijk is gebaseerd op het officiële inwonersaantal – dat veel lager ligt dan de daadwerkelijke hoeveelheid bewoners.

Publieke diensten kunnen het werk niet aan. „Scholen hebben klassen met soms wel veertig leerlingen, die maar de helft van de dag les krijgen om iedereen onderwijs te geven”, zegt Pollozec. Ziekenhuizen barsten uit hun voegen en missen specialisten als cardiologen („als je op Mayotte een hartaanval krijgt, ga je dood”). En op het beperkte aantal wegen staat het geregeld helemaal vast door een onophoudelijke stroom auto’s. Openbaar vervoer is er praktisch niet.

Lees ook: Jaren sparen voor een overtocht van 8.000 euro

De bevolking heeft bovendien te maken met ernstige armoede (bijna 80 procent leeft onder de Franse armoedegrens van 1.010 euro per maand) en de werkloosheid is met zo’n 30 procent hoger dan in alle andere Franse departementen. Ook wonen er naar schatting drie- tot zevenduizend alleenstaande minderjarige migranten op het eiland – vaak achtergelaten door ouders die zijn uitgezet.

Deze giftige cocktail heeft geleid tot de opkomst van vooral Comorese jeugdbendes die elkaar te lijf gaan met machetes en niets schuwen in hun zoektocht naar geld, eten of status. „Een onleefbare situatie”, zegt Pollozec. Daarom is zij met haar collega’s bij de regering in Parijs gaan lobby’en voor steviger politie-ingrijpen op het eiland.

Met succes: sinds eind april zijn 1.800 agenten en gendarmes actief op het eiland voor de operatie Wuambushu. In twee maanden tijd moeten zo’n duizend woningen in krottenwijken worden gesloopt, duizenden migranten zonder papieren worden uitgezet, en de tientallen jeugdbendes worden ontmanteld.

„Praktisch alle bewoners van Mayotte, Fransen én buitenlanders, steunen de operatie”, zegt Ibrahime. „We hebben het idee dat er eindelijk naar ons wordt geluisterd en dat ze onze veiligheid willen verbeteren”, zegt Pollozec. „We hebben lang het gevoel gehad dat we door Frankrijk in de steek waren gelaten, en deze actie geeft ons weer hoop.”

Zorgen over mensenrechten

Er klinkt ook kritiek. Mensenrechtenorganisaties vinden de operatie te repressief en vrezen voor de rechten van migranten. Een honderdtal organisaties en bekende Fransen ondertekenden een brief waarin zij zorgen uitten over het geweld van de politie bij uitzettingen en ontmantelingen – al langer is er kritiek dat de Franse politie te hard optreedt tegen migranten. „De Comoresen en buitenlanders [worden afgeschilderd als] de hoofdschuldigen van de sociale situatie op het eiland en van al het kwaad dat de bewoners treft.”

Historicus Ibrahime plaatst vraagtekens bij de effectiviteit van de operatie. „Het zijn vaak minderjarigen die dit geweld veroorzaken en zij kunnen niet worden uitgezet. Het risico bestaat dus dat we na de operatie met dezelfde problematiek blijven zitten.” Unicef heeft bovendien gewaarschuwd dat de operatie ertoe kan leiden dat nog meer ouderloze kinderen op het eiland achterblijven.

Pollozec heeft geen oren naar die kritiek. „Die komt vooral van Parijse bobo’s die niet weten hoe de lokale situatie is.” Ook noemt ze het hypocriet dat ngo’s het ‘onmenselijk’ noemen om de krottenwijken te slopen. „Het is juist onmenselijk om mensen in die krotten te laten wonen. Daar waar kinderen doodgaan in branden en waar tijdens het regenseizoen hele families verdrinken.” Ook bestrijdt ze dat het doel van de operatie „slopen om het slopen” is. „Op plekken waar nu sloppenwijken staan, kan sociale huisvesting worden gebouwd.”

Lees ook: Muren en hekken om Europa: van een marginaal idee naar het hart van het migratiebeleid. Maar werkt het ook?

Operatie Wuambushu is nu ruim een week aan de gang. Hard gaat het nog niet: tien woningen van een kleine sloppenwijk zijn gesloopt en er zijn 25 mensen opgepakt. Hoeveel migranten er zijn uitgezet is onduidelijk, maar ook daar lijkt het om beperkte aantallen te gaan. Wel komen er geen nieuwe boten met migranten meer aan uit de Comoren – een nieuwe politieboot houdt die tegen.

Bij het bescheiden succes speelt mee dat de ontmanteling van een grote sloppenwijk verboden werd door de rechter (het hoger beroep loopt nog). Ook weigert de Comorese regering uitgezette migranten terug te nemen, waardoor de politie tot nu toe alleen de veel kleinere groep migranten met andere nationaliteiten kan uitzetten.

Wuambushu duurt in elk geval tot juli. De Franse minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin heeft laten weten net zo lang door te gaan tot „Mayotte een normaal eiland wordt, klassiek en magnifiek”. Pollozec gaat de minister aan zijn woord houden. Ze hoopt dat Wuambushu een beginpunt is en dat erna ook geïnvesteerd zal worden om de andere problemen van het eiland aan te pakken. „Te lang heeft Frankrijk Mayotte behandeld als een ongeliefd kind.”