In Borssele zit lang niet iedereen te wachten op nog twee kerncentrales

Posted on May 4, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Kerncentrales Borssele Is er in Borssele echt zoveel draagvlak voor twee nieuwe kerncentrales, zoals het kabinet beweert? „De overheid laat veel in het vage”, zegt een actiegroep.

Denise Retera

4 mei 2023 om 20:33

Leestijd 8 minuten

Mieke Jansen en Frits Otte, oprichters van actiegroep Borsele tot de kern.

foto Merlin Daleman

Bekijk je Borssele op een landkaart, dan zie je de vorm van een lichtknop. Het Zeeuwse dorp in de Biblebelt is precies een rechthoek en in het midden daarvan zie je nog een rechthoek: het dorpsplein.

Gezien de vele en grote energieprojecten in en om het dorp ís het ook een beetje een lichtknop. Een lichtknop voor de rest van Nederland. Daar staat Borssele (Zuid-Beveland) óók om bekend, naast zijn rechthoekigheid. In zijn haven- en industriegebied, het Sloegebied, staat de enige kerncentrale van Nederland. Er zijn zonneparken, vele windmolens, een hoogspanningsstation. Er staan talloze hoogspanningsmasten, onder meer voor de ‘aanlanding’ van de energie van windmolens op zee.

Dat is nog niet eens alles én er komt nog meer bij. Zo heeft het Rijk plannen voor een waterstoffabriek en twee nieuwe kerncentrales in Borssele.

Op een zonnige aprilmiddag kijken Frits Otte (69) en Mieke Jansen (64) vanuit hun auto naar de kerncentrale. „Hier zie je dat de centrale op een steenworp afstand van het dorp staat”, zegt Jansen. Ze zijn net de dorpskern uitgereden, tot aan de zeedijk met daarachter de Westerschelde. Rechts zie je in de verte, achter een weiland, de grote koepel met pijp. Statig, trots, alsof-ie vergeten is dat er in de jaren zeventig flink tegen de centrale geprotesteerd is.

Ruim veertig jaar later ageren Otte en Jansen tegen de komst van twee nieuwe centrales in Borssele. Het echtpaar richtte afgelopen december de actiegroep (zelf zeggen ze liever ‘burgerbeweging’) Borsele tot de kern op. Zelf wonen ze in het dorp Driewegen in de gemeente Borsele, waar ook Borssele onder valt. Otte heeft dertig jaar bij het directoraat-generaal energie van het ministerie van Economische Zaken gewerkt. Die achtergrond komt hem nu goed van pas. Bij elke bijeenkomst in Borsele over de kerncentrales, heeft hij een mapje documenten en een lijstje met vragen bij zich.

Het dorp Borssele wordt omgeven door windmolens, de kerncentrale en andere grote installaties.

Foto Merlin Daleman

Koeltorens en hoogspanningsmasten

Afgelopen oktober lekte het nieuws uit dat het kabinet Borssele als voorkeurslocatie zou aanwijzen voor de nieuwe kerncentrales. De bouw van twee nieuwe kerncentrales in Nederland staat, dankzij VVD en CDA, in het regeerakkoord van kabinet-Rutte IV. Het kabinet ziet een aantal grote voordelen in kerncentrales. Zo produceren ze CO₂-vrij elektriciteit en kunnen ze voorzien in de grote hoeveelheid stroom die nodig is voor de productie van waterstof (een alternatief voor fossiele brandstoffen).

Naast Borssele waren de Rotterdamse Maasvlakte en de Eemshaven in Groningen in de running als voorkeurslocatie. In december schreef minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66) in een Kamerbrief dat de keuze op Borssele was gevallen, onder meer omdat er al een opslagplaats voor radioactief afval is en omdat er voldoende ruimte lijkt te zijn. Ook lokaal draagvlak speelde een rol in de keuze voor Borssele. Jetten schreef dat hij er vertrouwen in heeft dat hij „de benodigde instemming” daar kan vinden. Dat is misschien niet vreemd, aangezien het provinciebestuur zich welwillend toonde. Toen het er even op leek dat de Eemshaven de voorkeurslocatie zou worden, reageerde de Zeeuwse gedeputeerde Jo-Annes de Bat (Economie, CDA) in maart 2021 in NRC: „Bij ons is er gewoon plek voor die centrale. Wij vroegen ons direct af: waarom Groningen wel en Zeeland niet?”

Zo is het beeld ontstaan dat de inwoners van Borssele de komst van de centrales geen probleem zouden vinden. En dat irriteert Otte en Jansen. Niet lang nadat het nieuws was uitgelekt, waren ze bij een bijeenkomst over de kerncentrales voor inwoners van Borsele. De aanwezigen mochten aangeven welke voorwaarden zij wilden stellen aan de komst van de kerncentrales. Otte, Jansen en een aantal anderen reageerden verontwaardigd. Voorwaarden? Moest er niet eerst even gepraat worden over of ze die kerncentrales überhaupt wel wilden?

Het was toen dat het zaadje werd geplant voor Borsele tot de kern. Met drie andere inwoners vormen Otte en Jansen nu het bestuur van de groep. Eén van de eerste acties was het maken van flyers met allerlei vragen over de mogelijke komst van de kerncentrales, zoals „Komen er extra hoogspanningslijnen bij?”, „Zal het water van de Westerschelde voldoende zijn om de centrale te koelen of komen er twee koeltorens bij? Koeltorens produceren heel veel stoom waardoor je minder zon en meer mist krijgt.” En „Als de gemeente Borsele minder aantrekkelijk wordt, heeft dat dan gevolgen voor de huizenprijzen?” Een groot deel van de bijna 23.000 inwoners van de gemeente heeft de flyers afgelopen winter in de bus gekregen. De groep wilde de inwoners aan het denken zetten, want er was nog nauwelijks informatie gegeven over de nieuwe centrales.

Lees ook: Kabinet wil in 2035 twee nieuwe kerncentrales hebben draaien. Vier vragen over het historische besluit

De groep maakte ook een online petitie tegen de komst van de centrales: ‘Borssele 2 en 3, doch ’t nie!’. Die is inmiddels zo’n 3.400 keer ondertekend. Volgens Jansen is een deel van de sympathisanten van Borsele tot de kern niet tegen kernenergie an sich (Jansen en Otte zijn dat wel), maar wel tegen de komst van de centrales naar de Zeeuwse plaats. Of alleen onder heel strenge voorwaarden, waar mogelijk niet aan kan worden voldaan. De groep denkt dat er nog veel ondertekeningen te winnen vallen door mensen beter te informeren.

En er is nog een ander punt, zien Jansen en Otte. Als ook Willem-Jan Joosse (50), voorzitter van de Borsselse dorpsraad, en Lea van Liere (40), lid van de Werkgroep Leefomgeving Borssele. Die aprilmiddag zitten ze met z’n vieren in het dorpshuis. Ze eten een tosti, een broodje tonijnsalade, soep. De vier Borselenaren zeggen dat veel inwoners gelaten zijn, omdat ze ervaren hebben dat de grootschalige energieprojecten met een nationaal belang in hun omgeving toch wel doorgaan. Bovendien zijn de mensen in Borssele over het algemeen wat gezagstrouwer en minder snel bereid om actie te voeren.

De kerncentrale Borssele.

Foto Merlin Daleman

Thorium

Naar het draagvlak van de inwoners van Borsele voor de kerncentrales is nog geen goed onderzoek gedaan, zeggen de vier. Er is alleen een onderzoek uit oktober 2021 dat Omroep Zeeland heeft laten uitvoeren door onderzoeksbureau Gfk. 1.335 Zeeuwen hebben de enquête ingevuld. Uit dat onderzoek bleek dat in de Oosterschelderegio, waar Borsele onder valt, 30 procent vóór de komst van de centrales is, 27 procent tegen, en nog eens 15 procent is eigenlijk ook tegen het huidige plan, want dat wil dat er thorium als brandstof zal worden gebruikt in plaats van uranium. Alleen is die techniek nog niet ver genoeg voor de schaal van de huidige plannen. 19 procent is „voor, met voorwaarden”.

Maar wat als er niet aan die voorwaarden kan worden voldaan, vragen Otte en Jansen zich af. Dan zijn die mensen dus eigenlijk tegen?

Een heikel punt is het koelen van de kerncentrales. De huidige kerncentrale wordt gekoeld met water uit de Westerschelde en heeft dus geen koeltoren. „Maar die nieuwe kerncentrales gaan mogelijk zo’n drie tot vier keer meer megawatt leveren dan de huidige”, zegt Van Liere. „Zeven”, corrigeert Otte haar, die ijverig een kaartje aan het tekenen is van het Sloegebied en het nabije strand. Van Liere: „En als je nu al ziet wat voor uitlaat [van waaruit het opgewarmde koelwater de Westerschelde weer instroomt] er nodig is bij de huidige kerncentrale, dan blijft er straks van de Kaloot niets over.” De Kaloot is het nabije strand, geliefd bij menig inwoner van Borssele. Ze wil maar zeggen: als dorpsbewoners dat niet willen én ze willen geen koeltorens, kunnen de centrales dan wel naar Borssele komen?

Lees ook: Waar blijft de eerste thoriumreactor?

Van Liere: „Een vriendin van mij zei: ‘Wat maakt mij het uit, nog een centrale. Als ze er maar niet nieuwe hoogspanningsmasten bij zetten, die vind ik zo lelijk.’ Ik zei: ‘Als ze hier nieuwe kerncentrales neerzetten, moet al die extra energie ook weer Zeeland uitgevoerd worden.’”

Rond de tijd dat bekend werd dat de centrales mogelijk naar Borsele zouden komen, nam de gemeente enquêtes af, waarin inwoners voorwaarden konden aangeven voor de komst van de centrales. Ze konden niet aangeven dat ze de centrales niet willen. „Je kunt toch geen voorwaarden stellen aan iets waarvan je nog niet precies weet wat het inhoudt? Dat is een heel rare volgorde”, zegt Jansen. Een woordvoerder van de gemeente laat weten dat de gemeente niet gaat over de informatievoorziening en over „wel of geen kerncentrales”. „Wachten tot alle vragen beantwoord worden door het Rijk, zou ervoor kunnen zorgen dat er weinig tot geen tijd meer overblijft om aan de voorkant afspraken met het Rijk te maken over voorwaarden.”

Van Liere zegt dat ze ervan overtuigd is dat er veel meer weerstand zou zijn als inwoners precies zouden weten wat ze te wachten staat. Jansen: „Het is moeilijk om mensen op de been te krijgen als de overheid dingen heel lang in het onduidelijke laat, in het vage. Dan zit iedereen te wachten op informatie.” Otte: „Er ligt ook nog helemaal geen besluit, dus je kunt niks. Er is alleen een regeerakkoord waarin het voornemen staat om twee kerncentrales te bouwen.”

Borssele is volgens het kabinet de meest geschikte locatie voor twee nieuwe kerncentrales.

Foto Merlin Daleman

‘Het mooiste wat er is’

Wie het oor te luisteren legt in het dorp begrijpt wat het viertal bedoelt. Aan het eind van die aprilmiddag worden twee vrouwen op leeftijd door een auto afgezet bij het dorpsplein. Ze dragen lange rokken en één van hen heeft een rollator. „Liever ha’k ’t nie natuurlijk, maar als ’t nie anders kan. Ik weet ’t ook nie”, zegt de één over de mogelijke komst van de kerncentrales. Beide vrouwen willen niet met hun naam in de krant. „Ja, ik vin ’t ok nie goed”, zegt de vrouw met de rollator. En heeft ze het idee dat ze er iets tegen kan doen? „Nou, da geloof ik nie. Het is toch al besloten. Dat is al zo dikwijls gebleken: je kunt er wel tegenin gaan, maar ’t helpt gewoon nie.”

Het rechthoekige dorpsplein van Borssele – met veel groen, een wit prieel en een kerk – wordt omringd door huizen uit de negentiende eeuw. Voor één van de panden staat een vrouw met een roze handveger tuinmeubilair te vegen. „Ik denk in het algemeen dat hier bijna niemand tegen kernenergie is, maar die jaren dat ze gaan bouwen en die koeltorens…. Dat speelt hier het meeste”, zegt de 49-jarige dorpsbewoonster met roze nagels. Ook zij wil niet met haar naam in de krant. „Tien, vijftien jaar lang zijn ze hier dan aan het bouwen. En dan zit je met alle verlichting, en het lawaai, en noem maar op. Maar de informatie is er niet; niemand weet precies hoe het reilt en zeilt.”

Lees ook: Groningen en Limburg hebben er geen trek in, maar Zeeland wil wel een kerncentrale erbij

Daar komt René van der Sanden (71) aanrijden op een ronkende scooter. Hij groet de vrouw. Hij heeft achterover gekamd, grijs haar en is nog niet zo lang geleden van Rotterdam naar Borssele verhuisd. „Het mooiste wat er is, kerncentrales, de schoonste energie die er bestaat! En ze motte ergens staan.” Waar hij minder van gecharmeerd is, zijn de „elektriciteitspalen” die er waarschijnlijk bij moeten komen. Die vindt hij „geen gezicht”. „Maar je ken het toch niet tegenhouden. Ze luisteren niet naar je.”

De burgemeester van Borsele, Gerben Dijksterhuis, zegt aan de telefoon dat hij ziet dat er een „verschil” zit tussen hoe snel het Rijk met informatie komt en hoe snel de inwoners die willen. „Wij vinden het belangrijk dat we voorbereid zijn. Als het toch allemaal onze kant op komt, kunnen we op onze handen gaan zitten of we gaan aan de slag samen met onze inwoners.” Want de kerncentrales tegenhouden, dat kan niet, zegt Dijksterhuis. „We kunnen ‘nee’ zeggen, maar het Rijk bepaalt uiteindelijk.”

Reacties Rijk en provincie ‘In gesprek over voorwaarden voor groot project’

Een woordvoerder van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat laat weten dat „het ministerie het belangrijk vindt dat omwonenden eerst een volledig plaatje krijgen”. Daarom zijn er medio mei verschillende informatieavonden in Zeeland. Ook lanceert het ministerie dan een website met informatie. Een onderzoek naar het draagvlak voor de komst van de twee nieuwe centrales staat niet op de planning. Het ministerie werkt wel aan een „participatieplan”, waarin het vastlegt op welke manier omwonenden worden betrokken bij de plannen voor de nieuwe kerncentrales.

Gedeputeerde Jo-Annes de Bat (Economie, CDA) zegt dat er in Zeeland „politiek draagvlak” voor kernenergie is. „En er staat al een kerncentrale in Borssele wat maakt dat hier het draagvlak voor kernenergie groot is. Maar nu het Rijk Borssele aanwijst voor twee nieuwe centrales, gaat het niet meer om vóór of tegen kernenergie, maar om: er komt een groot project op ons af. Daarom zijn we met het Rijk in gesprek over voorwaarden en dat gaan we ook doen met de omwonenden.”

Aan Omroep Zeeland liet De Bat vorige week weten: „Als niet aan de Zeeuwse voorwaarden wordt voldaan, dan gaat Zeeland ervoor liggen.”

Weinig aandacht voor online haat in plannen kabinet voor bestrijding antisemitisme

admin
November 23, 2024
0

Toen ze vrijdag de kabinetsnota over de bestrijding van antisemitisme las, dacht Naomi Mestrum, directeur van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) „oude wijn in nieuwe zakken”.

In de dertig pagina’s van de nota staan tal van overheidsmaatregelen rond de Joodse gemeenschap en antisemitisme. Veel daarvan waren bekend en soms zelfs al ingevoerd. Zo verwijst het persbericht dat het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft opgesteld naar de „ondersteuning voor de herinneringscentra”. Dat doet het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, en daarvan laat een woordvoerder weten dat er „geen sprake is van nieuw beleid”. Het kabinet volgt een motie van de oppositie waarin wordt beloofd te bekijken hoe centra als Kamp Westerbork en Kamp Amersfoort „toekomstbestendig kunnen worden gefinancierd”.

Na een jaar vol spanningen in Nederland door de aanval van Hamas op Israël en Israëls grootschalige oorlog tegen Gaza in reactie daarop, publiceerde het kabinet-Schoof zijn in het regeerakkoord beloofde ‘strategie’. De bekendmaking ervan valt in de maand dat in Amsterdam gewelddadigheden hebben plaatsgevonden tegen supporters van de Israëlische voetbalclub Maccabi Tel Aviv. In het stuk wordt daar expliciet aan gerefereerd, met de conclusie: „Een groot deel van de Joodse gemeenschap [voelt] zich op dit moment niet vrij en veilig in dit land. Dat is beschamend.”

De meest concrete kabinetsmaatregel gaat dan ook over veiligheid. Het rijk zal jaarlijks 1,3 miljoen euro betalen voor de beveiliging van Joodse scholen. De financiering van de beveiliging van die scholen brengt de Joodse gemeenschap nu zelf op. Die maatregel vloeit voort uit een motie van Rob Jetten, fractieleider van oppositiepartij D66.

Demonstratierecht

Vandaar dat CIDI-directeur Mestrum eerst wat teleurgesteld was. Maar de strategie gaat vergezeld van een ‘beslisnota’ en daarin staan enkele maatregelen „die wel degelijk hout snijden”. Mestrum noemt de voorgestelde verhoging van de strafmaat voor het verheerlijken van terreur. En maatregelen om manifestaties te beteugelen – waarbij het kabinet het voorbeeld noemt van „de veiligheidsconsequenties van sit-ins op de NS-stations”. Daar demonstreren regelmatig pro-Palestina activisten vóór de entreepoortjes, waardoor beheerder ProRail zegt niet te kunnen optreden, terwijl alle passagiers dan vlak langs de demonstranten moeten lopen. „Het kabinet wil kijken hoe er een scherper onderscheid gemaakt kan worden tussen vreedzaam demonstreren en ordeverstorende acties”, aldus de begeleidende Kamerbrief. Mestrum tekent erbij aan dat dat wat haar betreft zou moeten gebeuren „zonder het demonstratierecht te beperken”.

Ze is ook te spreken over de voorgestelde strafverzwaring voor antisemitische misdrijven. De kabinetsnota verwijst bij deze bepaling naar een initiatiefwetsvoorstel van GroenLinks-PvdA en de ChristenUnie – opnieuw twee oppositiepartijen. Als dat wetsvoorstel wordt aangenomen, wordt ook bij antisemitisme de maximaal op te leggen vrijheidsstraf die op het desbetreffende delict is gesteld met een derde verhoogd.

Twee maten

Jaïr Stranders, artistiek leider van de landelijke 4 mei-manifestatie Theater Na de Dam en lid van de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam, zegt dat het kabinet met twee maten meet waar het op antisemitismebestrijding aankomt. „Een deel van de maatregelen van dit kabinet is racistisch, en dan gaat het antisemitisme als het ware ‘uit het racisme’ halen om die ene vorm specifiek te bestrijden.” Stranders kan zich niet voorstellen „dat een racist” – en daar doelt hij op PVV-leider Wilders – „je beschermer tegen antisemitisme is”. Als de bestrijding van antisemitisme een bijzondere positie krijgt, voorspelt Stranders: „Veel van de maatregelen die nu worden voorgesteld, zullen als een boemerang de Joden terug in het gezicht slaan.”

De kritiek van Stranders begrijpt Mestrum wel, maar ze denkt dat een scherpere bestrijding van antisemitisme ook effect zal hebben op racistische uitlatingen ten aanzien van andere groepen. „Natuurlijk is het één niet belangrijker dan het ander. Ik hoop dat deze strategie later ook wordt ingezet voor andere minderheden.” De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, die is aangesteld om álle racisme aan de kaak te stellen, was vrijdag niet bereikbaar voor een reactie.

Symbolische pleisters

Wat CIDI-directeur Mestrum compleet mist in de nota is een acute en daadkrachtige aanpak van antisemitisme online. De enige belofte is dat de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding – die heeft meegeschreven aan de nota en ook extra overheidsgeld krijgt voor de uitvoering ervan – jaarlijks een onderzoek zal laten uitvoeren naar „online antisemitisme in de Nederlandse taal”.

Zonder stevige aandacht voor online racisme, zegt Mestrum, blijft de jeugd worden blootgesteld aan ellendige uitingen van antisemitisme op sociale media. „Klassenreisjes, Holocaust-educatie, zonder bestrijding van online haat zijn dat symbolische pleisters op de wonde.”

Het CIDI krijgt veel meldingen binnen over online uitingen van antisemitisme, maar neemt die niet op in zijn jaarlijkse monitor. Binnenkort geeft Mestrum een onderzoeksbureau opdracht specifiek naar online antisemitisme te kijken over de jaren 2023 en 2024. „Daarna moeten we het jaarlijks doen.”

Annette (69) zorgt voor haar vader Willem (100) – ‘Dat het goed met hem gaat, geeft me voldoening’

admin
November 21, 2024
0

Zeven jaar kampt Annette aan de Stegge (69) nu met een kwaal aan haar oogleden maar zo erg als dit najaar was het nooit. De spierspanning in de oogleden is zo hoog dat ze haar ogen liefst de hele dag sluit. „Een drama”, zegt ze aan de keukentafel in Enter, een Twents dorp, en terwijl ze het zegt houdt ze haar ogen op een kiertje – lichtblauw zijn ze, het valt ternauwernood te zien. Op bezoek bij een vriendin afgelopen voorjaar knalde ze tegen een serredeur aan. Haar pols brak. De maat was vol: weg wilde ze bij de neuroloog in Enschede die geen oplossing bood. Ze week uit naar een oogarts in het AMC en die heeft het, zo vertelt ze, over het „snijden” in de spier die het oog dichtknijpt. Een operatie volgt begin volgend jaar.

Als ze ’s nachts haar ogen sluit heeft ze nergens last van. Maar vaak wordt ze wakker. „Annette”, klinkt het door de babyfoon naast haar bed, „wil je me helpen?” Ze staat op, trekt een vest aan, schuift haar voeten in haar halfhoge, pluizige pantoffels en loopt de trap af. Op naar het hooglaagbed. Op naar haar vader, Willem aan de Stegge (100).

Afgelopen nacht riep hij haar rond een uur of twee. Ze hielp hem van zijn bed af en leidde hem naar de po-stoel ernaast. Langzaam, altijd langzaam. „Als hij staat moet hij bijkomen want van het opstaan wordt hij duizelig.” En hij moet een draai maken. Ook dat duurt even. Zodra hij zit, zet zij thee. „Zijn katheter is net gewisseld, hij moet goed drinken. Dan heeft hij minder kramp.” Nee, het heeft geen zin als ze door de babyfoon terugroept dat zijn katheter de urine afvoert. „Hij heeft het gevoel dat hij moet plassen. En hij voelt druk op de darmen.” Annette lag een kleine drie kwartier later weer in bed. Rond een uur of vijf ’s ochtends hoorde ze hem woelen. Ze liep naar beneden en legde de dekens goed.

Foto’s: Merlin Daleman

Vader en dochter zijn buren. Maar Annette is een groot deel van de dag in zijn huis. Ook nu, iets na drie uur ’s middags: hij slaapt in de woonkamer, zij snijdt in zijn keuken een stukje van een appelkruimeltaart, nog ter ere van zijn verjaardag. In augustus was het zover, Willem aan de Stegge werd een eeuweling. De burgemeester kwam langs met een boeket , een verslaggever van dagblad Tubantia nam een interview af waarin hij zich een dankbaar en gelovig mens toonde. „Bidden doe ik nog altijd heel veel en ik kan nog steeds thuis blijven wonen dankzij de zorg van mijn dochter Annette”, zei hij.

Willem aan de Stegge groeide op als jongste zoon in een katholiek boerengezin in Waterhoek, een buitengebied nabij Enter. In 1953, hij was bijna dertig, lieten hij en zijn vrouw het huis bouwen waar hij sindsdien woont. Twee jaar later werd Annette geboren. Annettes moeder werd gauw weer zwanger, maar na een zwangerschapsvergiftiging en een hersenbloeding overleed ze, net als het broertje in de buik. Annette was één jaar oud. De nieuwe vrouw van haar vader noemde ze ‘mama’, vertelt ze. „Een lieve vrouw.” Annette groeide op met een broertje en zusje van zes en acht jaar jonger.

Vader Willem was zelfstandig boekhouder, hij werkte aan huis en bezocht zijn klanten bij voorkeur per fiets. Hij werkte tot zijn tachtigste. Thuis fietste hij ook, een fitte senior op de hometrainer, de Tubantia op zijn stuur. Lezen doet hij al een tijdje niet meer. „Netvliesslijtage”, zegt Annette. „Zijn zicht is 0 tot 10 procent.” In het oude kantoortje achter de keuken staat de hometrainer er werkeloos bij.

Gaten in het rooster

„Ik hoor hem trouwens”, zegt ze en ze loopt de woonkamer in, naar de achteruitgeklapte sta-op-stoel waarin hij overdag slaapt. Zijn hoofd steekt uit boven een dekentje. Annette voelt aan zijn handen. „Wat zijn ze toch koud!” zegt ze, en ze loopt naar de magnetron in de keuken, een kersenpittenzak in haar hand. Daarna helpt ze hem de stoel uit, hij wil naar het toilet. Traag loopt hij weg van de stoel, rollator voor zich uit en Annette achter hem aan, haar hand ter ondersteuning op zijn broekband. „Loop maar papa”, zegt ze tussen de stiltes door. Ze passeren de drempel en belanden in de gang. „Ja?” zegt hij zacht. „Nou naar rechts”, zegt Annette.

„Naar rechts?”

„Ja, hier naar rechts papa.”

Vorig jaar zomer verbleef hij twee weken in een verpleeghuis in Rijssen. Een vakantieopname, zodat ze zelf wat kon ontspannen, dat zou haar ogen misschien goed doen. De rust was fijn maar de oogleden bleven zich samenknijpen. En met haar vader ging het niet goed en dat deed haar pijn. „Hij was mega-moe toen ik hem ophaalde. Hij kon niet meer lopen, ze hadden hem te veel met de rolstoel verplaatst. En hij was volledig in de war.” Dus nee, hij wil liever niet naar het verpleeghuis en Annette wil het evenmin. „Ik vind het fijn dat de boel zo geregeld is dat mijn vader het aangenaam heeft thuis.” Sterker, zegt ze, „dat hij hier kan blijven en het goed met hem gaat geeft me energie en heel veel voldoening.”

Hij wil niet naar het verpleeghuis, zijn dochter wil dat evenmin

Een web van zorg heeft ze rond haar vader gesponnen. Thuiszorgmedewerkers komen ’s ochtends en ’s avonds. Ze wassen hem, trekken hem zijn steunkousen aan, druppelen zijn ogen. Aanvullende hulp komt van de mantelzorgondersteuners van Senior Service en stichting Evenmens. Die draaien de nachtdiensten naast de babyfoon als Annette thuis in haar eigen bed slaapt; dat doet ze sinds half november vier nachten per week, één extra nachtje, want het werd haar te veel, vier nachten per week in haar vaders huis. Overdag helpt Senior Service haar vader met eten en drinken, ze nemen hem mee voor een wandeling, lezen de krant voor. Annettes zusje helpt een ochtend per week en twee vrijwilligsters strijken zijn kleren. Al met al is zijn persoonsgebonden budget (pgb), het vastgestelde bedrag voor de inkoop van zijn zorg, opgebruikt. Maar in het rooster vallen nog altijd gaten. Annette loopt die dicht. Grote gaten zijn het, achttien uur per etmaal als je de nachtdienst meetelt.

Het is iets na zessen, Annette serveert broccolisoep. Haar vader zit aan de keukentafel met een groot, absorberend servet om zijn hals. „Gaan we eerst even bidden?” vraagt Annette. Haar vader praat vandaag niet veel, al zegt hij met zijn zachte stem wel geregeld ‘ja!’ en ‘mooi!’, uitroepen die niet bedoeld lijken voor een specifiek oor. Maar nu komen de volzinnen. „Onze Vader, die in de hemel zijt”, prevelt hij in samenspraak met zijn dochter. „Uw naam worde geheiligd, Uw rijk kome, Uw wil geschiede…” en daarna gaan vader en dochter verder met het Maria Wees Gegroet en slaat hij een kruis in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. En na het ‘amen’ en het ‘eet smakelijk’ zegt Annette: „Nou, dat is behoorlijk stevige soep”. Wel zo praktisch, zegt ze: „Het verkleint de kans op verslikken.”

Foto’s: Merlin Daleman

‘Wát een service!’

Annette verleende haar hele werkende leven zorg, op haar negentiende verhuisde ze naar Oldenzaal voor een opleiding tot verpleegkundige. Ze kreeg er een baan in het ziekenhuis. In 1989 stond het pand naast haar ouderlijk huis in Enter te koop. Ze kocht het met haar vader. Haar tweede moeder was al ziek toen. Borstkanker. „Ik hielp thuis veel”, zegt Annette. Ze was toen nog getrouwd. Kinderen kreeg ze niet. „Mijn man zei: laat je vader nou zelf die boodschappen doen. Maar ja, ik moest tóch naar de supermarkt.” Haar tweede moeder stierf in 2002. Vader en dochter zijn nu 35 jaar buren.

Door de achterdeur stapt een vrouw de keuken binnen. „Dag meneer Aan de Stegge!” zegt ze opgeruimd. Astrid de Brouwer heet ze, van Senior Service. Ze gaat direct aan de slag met het maken van een toetje terwijl vader en dochter dooreten. Fijngemaakt stoofvlees is het hoofdgerecht, met aardappeltjes en sperziebonen, bezorgd door de maaltijdservice. Plus Annettes zelfgemaakte appelmoes. Uit de mouw van haar vaders vest haalt Annette zijn bruin-witte zakdoek tevoorschijn, hij is wat verkouden. „Eerst even de neus snuiten”, zegt ze. Hij lijkt het niet te horen. „De néús”, zegt ze. „Hier?” zegt hij. „Ja”, zegt zij. Hij snuit drie keer hard. „Nou, nog een paar hapjes”, zegt ze, „en dan is het op.” En als het nagerecht komt zegt ze: „Kijk, Astrid heeft een heel lekker toetje gemaakt. Dus neem er maar van wat je lekker lijkt.” Hij is secondenlang stil. Dan zegt hij: „Wát een service!”

Ja, ze hebben plezier met elkaar, zoals laatst toen ze cassettebandjes uit de jaren zeventig of tachtig opzette die ze ergens in zijn huis had gevonden. Welke liedjes weet ze zo gauw niet maar het was „gezellige muziek” en er was ook een cd met „Marialiedjes”, en daar luisterden ze samen naar. Want zien gaat slecht, maar horen gaat goed.

En nu gaat Annette naar huis, Astrid is er immers en het eten is op. Ze zal eerst thee zetten, zegt ze, kamille of venkel, en gaat dan liggen in haar stoel. Soms kijkt ze even tv maar meestal valt ze in slaap. Even die ogen sluiten. Maar niet te lang. Straks vertrekt Astrid. „Ik heb twee uurtjes.”

Vooral dochters zorgen voor oude ouders

Ruim 1,6 miljoen Nederlanders hadden in 2022 een of twee ouders van 80 jaar of ouder. Van hen verleende ruim één op de drie (37 procent) mantelzorg aan die oude ouder(s), aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek eerder dit jaar in de publicatie Vader en moeder op leeftijd.

Vooral dochters verlenen zorg: bijna één op de twee vrouwen met oude ouders is mantelzorger (47 procent), tegenover één op de vier zoons (26 procent). De dochters besteden er ook meer uren aan. Ze voelen zich ook zwaarder belast, opvallend genoeg ook als ze evenveel uren draaien als zoons. 78 duizend dochters van oude ouders voelen zich zwaar belast. De meesten van deze vrouwen zijn in de vijftig, gevolgd door jonge zestigers.

Hoe ouder de vader of moeder, hoe hoger het percentage mantelzorgende kinderen en des te meer uren per week zij aan die zorg besteden. Is moeder of vader tussen de 95 en 100 jaar oud, dan geeft ruim de helft van de dochters of zoons mantelzorg. Dochters en zoons die niet (meer) werken, verlenen per week de meeste uren aan mantelzorg.

Te veel zand en te veel water: Marc en Marjo moeten in de duinen te vaak afstappen – of zelfs omdraaien

admin
November 21, 2024
0

Marc van den Berg (60) kan niet meer door de duinen fietsen. Zijn moeder Marjo (83) ook niet trouwens. „In plaats daarvan drink ik bij haar thuis koffie.” Sinds een jaar of twee is de strandopgang Kattendel bij Bloemendaal niet meer per fiets bereikbaar. Oorzaak is het fenomenale succes van een ingreep die de natuur en de veiligheid langs de Noord-Hollandse zeereep moest helpen: een gat in de duinenrij waardoorheen veel zand is gewaaid. Dat heeft de duinen versterkt, maar ook grote verstuivingen veroorzaakt.

Enkele meters dik is de zandberg pal achter een van de vijf windsleuven die elf jaar geleden werden gegraven in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland om de biodiversiteit en de dynamiek van de natuur een impuls te geven. „Mooi. Maar waarom is er geen rekening gehouden met de fietsers?”, vraagt Van den Berg tijdens een fietstocht door de duinen, halt houdend bij het imposante zandpakket. „Mijn moeder fietst al zeventig jaar via dit pad naar het strand. Tot tien jaar geleden konden alle inwoners van Haarlem met de fiets naar deze strandopgang, heerlijk recreëren, zonder auto’s.”

In de eerste jaren na het graven van de kerf was het fietspad goed begaanbaar, al moest de beheerder van het natuurgebied, waterbedrijf PWN, het zand regelmatig wegvegen. Maar sinds een najaarsstorm twee jaar geleden valt daar „niet meer tegenop te vegen”, zegt een woordvoerder van de provincie Noord-Holland, eigenaar van het duingebied.

Door een geregisseerde duindoorbraak bij strandopgang Kattendel waait veel zand op de fietspaden.

Foto’s: Olivier Middendorp

Regenbroek

Maandag bood Van den Berg, als vrijwilliger van de afdeling Bloemendaal van de Fietsersbond, samen met onder meer de ANWB, en samen met zijn moeder, het Noord-Hollandse provinciebestuur een petitie aan. Die werd 6.700 keer ondertekend en is bedoeld om de politiek en beheerders te bewegen de verzande fietspaden in de Noord-Hollandse duinen open te houden en fietsers de gelegenheid te blijven bieden van de duinen te genieten. Ook de gemeente Bloemendaal dringt daar op aan.

Een wat noordelijker gelegen fietspad, aan de Blijdensteinsweg bij Schoorl, is inmiddels ook onbegaanbaar geworden. En daar komt nog iets bij: wateroverlast. Afgelopen jaar heeft het zo veel geregend dat delen van fietspaden in de duinen flink onder water staan en daarom lastig of alleen met regenbroek en laarzen begaanbaar zijn geworden.

Er wonen hier tweehonderdduizend mensen die graag naar de duinen en het strand fietsen

Marc van den Berg
recreant en activist

Marc van den Berg weet op de fiets eerst nog behendig een kudde konikpaarden te ontwijken, maar moet even later toch de fiets in de berm zetten – het water in de plas staat te hoog. Zijn moeder moet zelfs al bij een tiental centimeter water afhaken, aangezien de bedrading van haar elektrische fiets laag bij de grond hangt.

„Deze wateroverlast is een van de gevolgen van klimaatverandering”, stelt de woordvoerder van PWN. De duinbeheerder heeft afgelopen zomer tijdelijke bruggen geplaatst en die in de wintermaanden weer weggehaald. Een definitieve oplossing laat op zich wachten.

Van den Berg toont thuis in Bloemendaal een filmpje van een onlangs aangelegd fietspad op Texel dat over water voert. „Zoiets moois zou ik hier ook willen.”

De PWN-woordvoerder is terughoudend. „Je moet je afvragen of de aanleg van zo’n duur fietspad maatschappelijk verantwoord is.” Bovendien is het nog maar de vraag of je in een Europees beschermd Natura 2000-gebied zo’n bouwwerk mag plaatsen.

Zilverreiger

Hoe dan ook is de actie van de Fietsersbond een succes, stelt Van den Berg, in het dagelijks leven projectleider in de ict. Bij het in ontvangst nemen van de handtekeningen heeft gedeputeerde Jeroen Olthof (Mobiliteit, PvdA) beloofd dat er geen fietspaden zullen worden opgeheven. Ook hebben Provinciale Staten maandag de provinciale bestuurders opgedragen beheerder PWN te verzoeken de wateroverlast in het duingebied te verminderen, „zodat fiets- en wandelpaden optimaal benut kunnen worden”.

Goed nieuws voor fietsers, derhalve. De vraag is echter, vertelt Van den Berg tijdens het fietsen, of met name PWN wel voldoende oog heeft voor de belangen van recreanten. „Er wonen hier tweehonderdduizend mensen die graag naar de duinen en het strand fietsen.” Hij onderbreekt zichzelf regelmatig, om te wijzen naar een valk of een grote zilverreiger.

Tot tien jaar geleden konden alle inwoners van Haarlem met de fiets naar deze strandopgang, heerlijk recreëren, zonder auto’s

Marc van den Berg
recreant en activist

Van den Berg Hij maakt zich zorgen over het voornemen, neergeschreven in de PWN-beheernota 2025-2035 getiteld Toekomstbestendige duinen, om recreatie terug te dringen. Letterlijk staat daar: „De duinen kunnen het tekort aan recreatieruimte en de nieuwe recreatiegroei in de regio niet opvangen. Voor gezonde duinen op lange termijn zou het beter zijn als andere delen van de regio meer recreatie konden opvangen.”

De woordvoerder van PWN: „We staan voor de uitdaging om de belangen van recreatie, zeeveiligheid en natuur in balans te houden.”

Beheerder van het duin, PWN, zegt dat het ingewikkeld is om het gebied „klimaatadaptief” te maken.

Puzzel

Van den Berg heeft de provincie en PWN al een vracht aan suggesties gedaan. Brede voetpaden omvormen tot fietspaden. ‘Kluunmatten’ leggen om met de fiets aan de hand door het zand te waden. Bruggen bouwen. Of een kleine omleiding maken. „Dat zand krijg je niet meer weg”, roept Van den Berg in de straffe wind, nauwelijks te verstaan. „Dat begrijp ik. Maar dan zeg ik: jongens het is toch helemaal niet zo moeilijk om dan dat fietspad hier achter dit duintje te leggen.”

Zo simpel is het volgens de autoriteiten allemaal niet. „Het is ingewikkeld om ons gebied klimaatadaptief te maken”, zegt de woordvoerder van PWN. „We zullen een puzzel moeten leggen.” Ook de provincie waakt voor snelle oplossingen. Er loopt al een onderzoek naar alle alternatieven voor het verzande fietspad bij Schoorl. „Alle opties liggen open”, aldus de woordvoerder.

Luister naar