Over niets zei Rutte zó vaak sorry als over Groningen

Sorry, zei premier Mark Rutte deze week tegen de Groningers. De gaswinning had „niet alleen huizen, maar ook levens van mensen beschadigd”. Sorry zei hij ook al in januari 2018, in het tv-programma Buitenhof, omdat het kabinet „geen oog” had gehad voor de veiligheid van de Groningers. „Welgemeende excuses” maakte Rutte opnieuw in juni 2019, in de Tweede Kamer, voor wat de Groningers „al die jaren is aangedaan”. En sorry kwam er ook weer in maart van dit jaar: voor zijn eerste, nogal afstandelijke reactie na de presentatie van het enquêterapport over Groningen.

De Groningse gaswinning staat bovenaan de sorry-lijst van Mark Rutte: in de 12,5 jaar dat hij minister-president van Nederland is, bood hij over niets anders zo vaak zijn excuus aan.

De Groningers geloven het niet zomaar. Volgens de parlementaire enquêtecommissie-Groningen was er nooit echt iets veranderd of verbeterd na het sorry zeggen van Rutte.

Ruttes lijst van excuses is lang. Het kan gaan om grote en minder grote dingen, om historische feiten of om iets wat nét gebeurd is. Iets waarvoor hij verantwoordelijkheid draagt als premier, of iets wat hij zelf heeft gezegd of gedaan. Of niet heeft gedaan.

Lees ook: Sorry, zegt Rutte. Maar het kabinet stelt veel minder geld beschikbaar dan Groningen eiste

Bijna opgewekt

De lijst begint in 2011. Hij is dan bijna een jaar premier en heeft na een Europese topbijeenkomst een fout gemaakt over het geld dat naar Griekenland gaat als steun. Rutte moet terugkomen van het zomerreces en in de Tweede Kamer gaat het sorry zeggen dan nog wat omslachtig. Het klinkt zelfs bijna opgewekt. „Ik ben u excuses verschuldigd”, zegt hij. „Ik vind dat de communicatie ongelukkig is geweest.”

Hij zucht niet, knijpt zijn lippen niet stevig op elkaar, slaat zijn ogen niet neer. Dat komt allemaal pas later.

Hoe hij in 2014 minister-president Ivar Asjes van Curaçao zijn excuses heeft aangeboden, weet alleen Ivar Asjes zelf. Het was door de telefoon en ging over wat Rutte op een persconferentie in Den Haag had gezegd over Zwarte Piet: dat zijn „vrienden op de Nederlandse Antillen heel blij zijn” als ze Sinterklaas vieren, want zíj hoeven zich niet te schminken. „Als ik zelf Zwarte Piet moet spelen, ben ik dagen bezig om de verf van mijn gezicht te krijgen.”

Rutte zei later dat hij „niemand had willen beledigen”, tegen Asjes had hij het „een ongelukkige opmerking” genoemd.

Sleepnet

Mark Rutte heeft het zelf weleens over het „sleepnet” met fouten dat je met je meeneemt als je al zo lang premier bent. Je kunt, is zijn redenering, nooit alles alleen maar goed doen. Zo kwam er in 12,5 jaar op heel veel verschillende manieren sorry. In persconferenties, in de Tweede Kamer. Er kwamen ook weleens excuses aan héél Nederland, zoals in de coronatijd, toen bleek dat het kabinet de coronamaatregelen te snel had versoepeld – in juli 2021. Rutte zei sorry voor die „inschattingsfout” en de manier waarop hij die in een persconferentie had proberen goed te praten.

Rutte leek precies te weten hoe je dat zo overtuigend mogelijk doet, excuses aanbieden. Het was weer op een persconferentie. Hij zag er moe uit, maar ook deemoedig. Hij liet stiltes vallen, knikte als hij nadruk wilde leggen op een woord. Het zag er niet uit alsof hij het moeilijk vond om nederig over te komen.

In de jaren ervoor had hij geleerd dat excuses maken niet per se hoefde te betekenen dat je afgang of fout nog eens extra werd benadrukt. Mensen bleken het juist te waarderen, en daarna kon je weer verder. Dat was Rutte heel duidelijk geworden in 2016, toen hij zich opnieuw verkiesbaar stelde als lijsttrekker van de VVD. De partij wist uit eigen onderzoek dat Rutte door veel kiezers werd gezien als de man van de gebroken verkiezingsbeloften: iedere ‘hardwerkende Nederlander’ zou 1.000 euro krijgen, er zou ‘geen cent meer’ naar het noodlijdende Griekenland gaan en hij had gezegd dat er niets zou veranderen aan de hypotheekrenteaftrek. In de zomer van 2016 zei Rutte in De Telegraaf sorry voor de beloften die hij niet was nagekomen. Zijn partij zag daarna dat het had gewerkt: Ruttes populariteit groeide weer, in 2017 werd hij opnieuw premier.

Zuchten, stilte

De excuses die Rutte vanaf die tijd maakt, kunnen ingestudeerd overkomen. Het zuchten tussendoor, wéér de stiltes, het naar beneden kijken. Zoals in het debat over de ‘functie-elders-notitie’, op 1 april 2021, omdat het „weer te veel over de politici zelf” ging. En ook bij Groningen. Al kwam dat deze week, op dinsdag in Garmerwolde, misschien vooral omdat staatssecretaris Mijnbouw Hans Vijlbrief (D66) bijna in tranen was. Rutte raakte even zijn schouder aan. Hij was zelf niet geëmotioneerd geraakt toen hij namens het kabinet-Rutte IV excuses aanbood aan de Groningers. Door het contrast met Vijlbrief leek zijn eigen optreden achteraf gezien wat zakelijk.

Tranen, zo cynisch is het wel, lijken een excuus meer overtuigingskracht te geven. In januari 2020 had Rutte gepraat met mensen die hard waren geraakt door het toeslagenschandaal. Hij had hun excuus aangeboden, achter gesloten deuren in de Broodfabriek in Rijswijk. Na afloop vroeg een journalist of het klopte dat hij „een traan had gelaten”. Ja, zei Rutte, maar daar wilde hij het niet over hebben. En toen toch wel: „Er waren een paar momenten, ja.” Hij ging door: „Mensen hadden zulke heftige, persoonlijke verhalen. Ik denk dat geen normaal mens het dan droog zou houden.”

Vochtige, rode ogen had Rutte ook in december 2022, bij de toespraak waarin hij excuses maakte over het slavernijverleden van Nederland. Bijna niemand had het daarna nog over de chaotische en soms pijnlijke aanloop naar die excuses. Waar het wel over ging: hoe „waardig”, „eerlijk en oprecht” Rutte de excuses had gemaakt.

Lees ook: Hoe de excuses die Mark Rutte niet wilde, er toch kwamen

Zulke reacties kreeg Rutte ook na de onverwachte excuses die hij uitsprak in januari 2020 voor de rol van Nederland bij de Jodenvervolging, bij de Nationale Holocaust Herdenking in Amsterdam.

Na de excuses in Garmerwolde kon je van Groningers horen dat het „een prima verhaal” was van Rutte. Maar ook dat ze er „nog niet echt vertrouwen” in hadden.

In zijn persconferentie na de ministerraad, woensdag, noemde een journalist de excuses van Rutte „een beetje aan inflatie onderhevig”. Rutte schudde zijn hoofd, spreidde zijn handen en glimlachte: „Nou ja, dat zie ik dan echt anders.”