Ter Apel kan het niet alleen: wanneer komt beloofde hulp?

Analyse

Asielopvang Woensdag komt het kabinet waarschijnlijk met een nieuwe prognose van het aantal asielzoekers. „Laten we voorkomen dat we weer moeten zeggen dat we het niet redden.”

Vorige zomer moesten honderden asielzoekers buiten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel.
Vorige zomer moesten honderden asielzoekers buiten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel.

Foto Kees van de Veen

Afgelopen zomer bezwoer premier Mark Rutte dat het kabinet álles zou doen om herhaling van het drama bij het overvolle aanmeldcentrum Ter Apel te voorkomen. Honderden asielzoekers sliepen in de buitenlucht, soms in de stromende regen. Artsen zonder Grenzen zag zich genoodzaakt noodhulp te verlenen – voor het eerst in de geschiedenis van de organisatie in Nederland. Rijk, gemeenten en provincies beloofden vóór 1 januari structurele oplossingen, met goede en humane opvang.

Deze woensdag komt het kabinet waarschijnlijk met nieuwe prognoses over de komst van asielzoekers naar Nederland, maar opgelost is de crisis bepaald niet. Met beter weer in het voorjaar wagen meer asielzoekers de lange reis van huis, en Ter Apel is alweer bijna vol. Er verblijven nu ongeveer 1.900 asielzoekers, terwijl er plek is voor tweeduizend mensen, maakte het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) onlangs bekend.

Voorlopig hoeven geen mensen buiten te slapen, dankzij de gemeente Breda die een tijdelijke opvanglocatie heeft geopend, volgens het COA. Maar de vraag is: wat heeft het kabinet sinds vorige zomer bereikt om de mensonterende taferelen bij Ter Apel in de komende tijd te voorkomen?

Spreidingswet

Soms lukt het staatssecretaris Eric van der Burg (Justitie en Veiligheid, VVD) opvangplekken te regelen voor enkele tientallen asielzoekers. Op sociale media zet hij de welwillende gemeente dan even in het zonnetje. Dat kan niet verhullen dat Van der Burgs zoektocht naar bedden is uitgemond in een doorlopende bedelronde.

De ‘spreidingswet’, waarmee het Rijk provincies en gemeenten desnoods tot asielopvang kan dwingen, moest per 1 januari dit jaar de oplossing brengen – maar die wet is er nog steeds niet. De Raad van State noemde het wetsvoorstel in februari „onnodig complex” en vroeg zich af of het wel uitvoerbaar was. Gemeenten die extra plekken aanbieden, krijgen een beloning. Maar als het totale aanbod te laag is, moeten provincies en gemeenten een oplossing vinden, anders kan het Rijk ingrijpen.

Tegen het advies van de Raad van State in heeft staatssecretaris Van der Burg het wetsvoorstel niet aangepast. De gevoelige wet is de uitkomst van een zwaarbevochten deal binnen de coalitie. Een enkele aanpassing zou de coalitie-eenheid in gevaar kunnen brengen. VVD en CDA willen het aantal nieuwe asielzoekers terugdringen, terwijl D66 en ChristenUnie pleiten voor oplossingen én een goede opvang van vluchtelingen.

Cruiseschepen

Eind mei is er een hoorzitting met deskundigen over de spreidingswet, pas daarna zal de Tweede Kamer erover debatteren. Een grote onzekerheid is of het wetsvoorstel daarna door de Eerste Kamer komt, waar de coalitie zestien zetels tekortkomt voor een meerderheid. Rechtse partijen, waaronder straks ook de BoerBurgerBeweging in de Eerste Kamer, zijn tegen het dwingen van provincies en gemeenten.

Rechtse partijen, waaronder straks ook de BoerBurgerBeweging in de Eerste Kamer, zijn tegen het dwingen van provincies en gemeenten

Zolang de spreidingswet op zich laat wachten, zijn de meeste gemeenten afwachtend met het creëren van vaste opvangplekken voor asielzoekers. Staatssecretaris Van der Burg is daarom voor een groot deel veroordeeld tot crisisnoodopvangplekken, zoals bedden in bijvoorbeeld sporthallen, hotels of culturele centra.

Het kabinet ging ervan uit dat die crisisnoodopvang tot 1 oktober vorig jaar nodig zou zijn. Maar sindsdien heeft Van der Burg meerdere keren om verlenging van deze regeling moeten vragen, tot grote ergernis van gemeenten. De enige afspraak tussen het kabinet en de 25 Veiligheidsregio’s, belast met de crisisnoodopvang, is nu dat deze plekken er tot uiterlijk 1 juli zijn.

Het kabinet heeft vorig jaar ook nog even met de gedachte gespeeld om asielzoekers tijdelijk op cruiseschepen voor de kust of in havens onder te brengen, maar dat omstreden idee is geen succes. Velsen-Noord heeft onlangs besloten zo’n cruiseschip toch te gaan weren, na een lokaal referendum waarbij bijna 60 procent van de stemmers tegen verlenging van de asielopvang heeft gestemd.

Een ander probleem dat het kabinet maar niet weet op te lossen, is de huisvesting van statushouders. Zo’n 16.000 statushouders, vluchtelingen met een verblijfsvergunning, wachten momenteel op een woning. Door het landelijk woningtekort kunnen gemeenten geen huizen vinden. Hierdoor houden statushouders de schaarse bedden voor asielzoekers bezet – een belangrijke oorzaak van de opvangcrisis.

Deze woensdag moet duidelijk worden voor hoeveel statushouders gemeenten vanaf de zomer woningen moeten regelen. De deadline hiervoor verliep op 1 april. De asielprognose en de huisvesting van statushouders worden gekoppeld aan de Voorjaarsnota, die nog moet worden gepresenteerd. „Als je extra opvangplekken moet regelen, dan kan dat ook extra geld kosten”, zei Van der Burg afgelopen vrijdag tegen NRC.

Inwoners van Ter Apel demonstreerden in augustus tegen de vermeende overlast van het aanmeldcentrum.
Foto Kees van de Veen

Geweldsincidenten

Dat aanmeldcentrum Ter Apel de nieuwkomers steeds moet opvangen, kan volgens alle betrokkenen niet langer. Het Rijk en gemeenten hebben daarom eerder afgesproken dat er nog drie andere aanmeldcentra in Nederland zouden moeten komen – wat ondanks diverse pogingen nog niet is gelukt. Er is sinds enkele jaren wel een tweede ontvangstlocatie in Budel (Noord-Brabant), maar die sluit volgend jaar, mede na een aantal geweldsincidenten.

Het COA had vorig jaar ook de gemeente Bant (Flevoland) op het oog, maar trok dat plan in omdat er te weinig draagvlak onder inwoners was. In Alkmaar dacht wethouder Joël Voordewind (ChristenUnie) aan een voormalig belastingkantoor, maar in maart viel het college van burgemeester en wethouders over deze kwestie. Almere is ook genoemd als mogelijke locatie voor een nieuw aanmeldcentrum, maar daar is nog weinig over bekend.

En dan heeft het kabinet ook opvang moeten regelen voor de ruim 90.000 Oekraïense ontheemden die na de Russische inval naar Nederland zijn gevlucht. Dankzij een tijdelijke beschermingsregeling op Europees niveau hoeven zij geen asiel aan te vragen. Ruim 70.000 Oekraïners zijn ondergebracht in gemeentelijke noodopvanglocaties, een deel verblijft bij gastgezinnen. Staatssecretaris Van der Burg verwacht dat dit jaar nog eens 47.500 Oekraïners naar Nederland zullen komen.

Het Rijk heeft gemeenten nog niet gevraagd „meer opvang voor Oekraïners gereed te maken”, volgens Liesbeth Spies van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Spies wijst bovendien erop dat onderdak alleen niet voldoende is. Er moet ook onderwijs en zorg beschikbaar zijn. „Het Rijk vergeet dat ik met extra geld nog geen arts heb”, klaagde Sybrand Buma, burgemeester van Leeuwarden, eerder in NRC.

Brandbrief

Het lot van bijna 5.000 ‘derdelanders’ uit Oekraïne blijft ongewis. Dat zijn mensen die ten tijde van de Russische inval op een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne verbleven, vaak studenten uit het Midden-Oosten en Afrikaanse landen.

In januari stuurden gemeenten de staatssecretaris een brandbrief, omdat een tijdige en duidelijke oplossing voor deze groep uitblijft. Het Rijk zou uiterlijk 1 oktober vorig jaar met een plan komen. Het kabinet besloot als reactie op de brandbrief dat derdelanders tot 1 september in de opvang voor Oekraïners mogen blijven. Ondertussen weten gemeenten nog steeds niet wat vanaf september met deze mensen gaat gebeuren.

„Maak ik me zorgen? Ja, ik maak mij zorgen”, zei Van der Burg vrijdag. De komende weken ziet hij het nog goed gaan, en hij verwacht geen buitenslapers voor Ter Apel. „We moeten er alles aan doen om te voorkomen dat we net als vorig jaar zeggen dat we het niet redden.”