Onderzoek: van gesubsidieerde muziekles profiteren leerlingen én docenten

Als de overheid muziekles niet ondersteunt, krijgen muziekdocenten slechter betaald en zijn de lessen duurder. Dat blijkt uit een inventarisatie van muziekles in Nederland, gedaan door onderzoekers van het Prins Claus Conservatorium in Groningen en het ArtEZ Conservatorium in Zwolle.

De inventarisatie in de zes noordelijke en oostelijke provincies is belangrijk, omdat er landelijk geen overzicht bestaat van het versnipperde aanbod van muzieklessen.

Het deze dinsdag verschenen rapport Veranderende vormen van onderzoekers Evert Bisschop Boele en Imre Kruis bevestigt bredere kritiek die recent wordt geuit over de toestand van kunst- en muziekeducatie in Nederland. De toegankelijkheid van die lessen staat onder druk nu de overheid zich steeds verder heeft teruggetrokken uit het naschoolse kunst- en muziekonderwijs. Dat wringt vooral voor mensen buiten de steden, en gezinnen met een laag inkomen. „De markt voor docenten is echt mager”, zegt lector kunsteducatie Evert Bisschop Boele over de resultaten. „Het is een beetje overleven.”

Meer of minder georganiseerd

Lector Bisschop Boele en Imre Kruis – die aan het conservatorium in Groningen en bij ArtEZ les geeft in muziekpedagogiek – begonnen hun telling vanwege het ontbreken van harde gegevens over muziekeducatie in Nederland.

Dat er de afgelopen twintig jaar veel traditionele, door de gemeente gesubsidieerde muziekscholen zijn verdwenen, was al wel duidelijk. Veel docenten hebben als zzp’er hun lessen voortgezet, in meer of minder georganiseerde verbanden. „Het is op zich mooi dat muziekeducatie veelvormiger is geworden, maar dat is wel uit nood geboren”, zegt Bisschop Boele.

Het Hofstads Jeugdorkest vormt al een eeuw de mens

Het recentste voorbeeld is het grote kunstencentrum Scala in Drenthe, dat eind maart failliet ging nadat vijf gemeenten besloten hun subsidie af te bouwen. In NRC uitten kenners van de sector hun zorgen over het omvallen van de zoveelste muziekschool, de PvdA stelde Kamervragen. Inmiddels zijn in Drenthe twee ‘collectieven’ van oud-Scala-docenten opgericht, die als zzp’ers weer lesgeven.

Maar hoeveel van zulke verbanden van muziekdocenten er zijn en hoe ze functioneren, onderzocht niemand. Alle lopende inventarisaties, zoals van het CBS, zijn de afgelopen jaren beëindigd omdat de los-vaste organisaties van kunst- en muziekdocenten te lastig bereikbaar bleken voor onderzoek.

De onderzoekers van het Prins Claus Conservatorium gingen online op zoek en hielden interviews. Ze vonden in de zes provincies nog 30 muziekscholen met docenten in loondienst, en bijna 150 verbanden van zzp’ers. Die zzp’ers verdienen gemiddeld 41 euro per uur. Dat is doorgaans niet de eerlijke betaling (fair pay) die staatssecretaris Gunay Uslu (Cultuur, D66) probeert in te voeren in de cultuursector.

Uit een enquête onder kunstdocenten van het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) uit 2019 bleek al dat de helft van de kunstdocenten ontevreden is over zijn inkomen en arbeidszekerheid.

Om uit te komen op een cao-loon zou het zzp-uurtarief moeten oplopen van 40 euro voor muziekdocenten zonder ervaring naar 62 euro met twintig jaar ervaring. „Docenten vinden het moeilijk om door de jaren heen hun tarieven te verhogen”, zegt onderzoeker Imre Kruis. „Daardoor lopen ze steeds achter de feiten aan.”

Wat ís een eerlijk loon

Overheden vragen doorgaans van gesubsidieerde instellingen, ook gemeentelijke muziekscholen, dat ze hun personeel eerlijk betalen. In de praktijk is echter vaak niet duidelijk wat ‘eerlijk’ voor zzp’ers inhoudt, zegt Karin Boelhouwer van de Kunstenbond, de grootste vakbond voor de cultuursector. „Als instellingen zeggen dat ze eerlijk betalen, geloven gemeenteambtenaren dat. Ik voer regelmatig gesprekken met ambtenaren over hoe je fair pay echt regelt.”

De afgelopen jaren ontwikkelde het Platform ACCT, dat in opdracht van het ministerie van OCW aan de invoering van eerlijke betaling werkt, de Digipacct-tool. Daarmee zijn cao-lonen (zoals van de Cao Kunsteducatie) om te rekenen naar redelijke zzp-tarieven. Zowel Boelhouwer als de Groningse onderzoekers pleiten ervoor om die rekenmethode te hanteren. Imre Kruis: „Ook omdat die laat zien dat ervaring beloond zou moeten worden.”

De Groningers verwachten echter dat veel muziekdocenten hun tarief niet zomaar verhogen tot die norm, omdat muziekles – vooral privéles – dan te duur wordt voor veel gezinnen. „Dan is fair pay wel geregeld, maar toegankelijkheid niet”, zegt Evert Bisschop Boele. „De toegankelijkheid staat echt onder druk. Als we dat als samenleving niet willen, moeten we muziekles ondersteunen.”

De inventarisatie laat zien dat zzp-docenten bij muziekscholen mét overheidssubsidie 11 euro per uur meer verdienen dan elders, en dat leerlingen er ruim 5 euro per uur minder betalen.

„Bij de ondersteunde instellingen lijkt het redelijk goed voor elkaar”, zegt Kruis. Volgens hen kan die financiële steun echter ook anders worden ingericht. Zo zou de toegang tot het Jeugdfonds Sport & Cultuur voor minima uitgebreid kunnen worden. „Maar je zou ook elke inwoner een cultuurbudget kunnen geven. In Heerenveen, bijvoorbeeld, werkt dat heel goed. Dan haal je een belangrijke drempel weg, want het is vervelend om je te moeten melden voor ‘het potje voor zielige mensen’.”

Witte vlekken

Kruis en Bisschop Boele waarschuwen ook dat een tekort aan muziekdocenten aan het ontstaan is, vooral in plattelandsgebieden. Volgens hen komt dat deels doordat bestaande muziekdocenten overstappen naar een baan met betere inkomsten. Ook zien ze dat er te weinig nieuwe docenten bijkomen.

Het vak lijkt daarom te vergrijzen. In hun rapport noemen ze als voorbeeld dat in de noordelijke provincies de meeste blokfluitdocenten bijna met pensioen gaan, en er geen vervangers zijn. Zo ontstaan er buiten de steden steeds meer ‘witte vlekken’ in het aanbod van muziekles. Kruis: „Wie wil in een uithoek van het land doceren als je weinig verdient en je je reiskosten ook nog moet betalen?”

Bisschop Boele en Kruis pleiten niet per se voor de terugkeer van de gesubsidieerde muziekschool van vroeger. Bisschop Boele: „Ik denk dat de manier van muziekbeoefening in de samenleving verandert, maar die behoefte blijft wel even sterk. Daar moet het aanbod op aansluiten, en politici hebben daarvoor een verantwoordelijkheid.”